Τα 4+1 μέτωπα για την Τουρκία του Ερντογάν – Από τι απειλείται η γειτονική χώρα

Θα μπορούσε να δει κανείς το ζήτημα γεωμετρικά. Αν χαράξει έναν κύκλο, στο κέντρο του οποίου βρίσκεται η Αγκυρα, μέχρι ποιο σημείο του χάρτη θα φτάσει η περιφέρειά του; Η απάντηση δίνει και το μέγεθος του προβλήματος πρωτίστως για την ίδια την Τουρκία. Τα μέτωπα που έχει ανοίξει ο τούρκος πρόεδρος είναι πολλά. Και στα «παραδοσιακά», όπως είναι αυτό των διεκδικήσεων στο Αιγαίο, προστίθενται συνεχώς νέα.  Η Τουρκία βρίσκεται αυτή τη στιγμή και με τον έναν ή τον άλλον τρόπο απέναντι στη Δύση και το ΝΑΤΟ, αλλά και με διάφορες αφορμές απέναντι στη Ρωσία. Οι Αρμένιοι και οι Κούρδοι είναι ένας παλιός εχθρός, αλλά οι Αραβες καινούργιος. Ο κύκλος, με λίγα λόγια, συνεχώς διευρύνεται…

Μεσόγειος

«Γαλάζια Πατρίδα» και μόνιμη ένταση

Οι τουρκικές διεκδικήσεις στο Αιγαίο είναι παλιές. Πιο πρόσφατες είναι οι διεκδικήσεις ευρύτερα στη Μεσόγειο. Ανεξάρτητα από τον ιστορικό τους χρόνο, ωστόσο, οι διεκδικήσεις αυτές βρήκαν τη θεωρητική τους  βάση σε ένα καινούργιας κοπής δόγμα, εμπνευστής του οποίου είναι ένας απόστρατος ναύαρχος, ο Τζεμ Γκιουρντενίζ. Η «Γαλάζια Πατρίδα» είναι δική του σύλληψη, σήμερα αποτελεί την επίσημη εξωτερική πολιτική της Αγκυρας και ο στόχος δεν είναι άλλος από διάφορες θαλάσσιες περιοχές της Ελλάδας και της Κύπρου. Το δόγμα αυτό χρησίμευσε ως θεωρητικό υπόβαθρο για να εμφανιστεί το «Γιαβούζ» στο οικόπεδο 7 της κυπριακής ΑΟΖ και το «Ορούς Ρέιτς» στα ανοικτά του Καστελλορίζου όπου εκδόθηκε από την Αγκυρα Νavtex για την πραγματοποίηση ερευνών. Αν όμως η Τουρκία διεκδικούσε στο παρελθόν μια έξοδο στη θάλασσα, τώρα διεκδικεί και αυτό που πιθανολογείται πως βρίσκεται κάτω από τη θάλασσα: μερίδιο από τα κοιτάσματα των ορυκτών καυσίμων που φιλοξενούνται στο θαλάσσιο υπέδαφος. Αυτό σημαίνει πως η βεντάλια των διεκδικήσεων ανοίγει για την Αγκυρα ακόμη περισσότερο. Η παρουσία στη Μεσόγειο μιας χώρας που έχει φτάσει πια να διεκδικεί έναν ρόλο μεγαλύτερο από εκείνον της περιφερειακής δύναμης δεν είναι πια μόνο θέμα πρεστίζ. Εχει και μια οικονομική διάσταση που περιπλέκει ακόμη περισσότερο τα πράγματα.

Ο διάλογος εξάλλου ανάμεσα στις δύο πλευρές έχει παγώσει από το 2015 και η επανέναρξή του δεν μπορεί παρά να υπόκειται στους χρόνους μιας πολύ μακράς διαδικασίας. Μπορεί με άλλα λόγια να μην επιβεβαιώθηκαν οι φόβοι ενός θερμού επεισοδίου και μιας φλεγόμενης Μεσογείου, αλλά η ένταση θα συνεχίσει να υποβόσκει και πολλές φορές να κλιμακώνεται σε ένα μέτωπο όπου η Τουρκία έχει και οικονομικούς πια λόγους να κρατήσει πάση θυσία ανοικτό.

Καύκασος  

Το φιτίλι στο Ναγκόρνο Καραμπάχ

Κατέρριψε τουρκικό F-16 ένα αρμενικό μαχητικό όπως ισχυρίσθηκε χθες οι Αρμένιοι; Ή δεν συνέβη τίποτε τέτοιο, όπως υποστηρίζουν οι Αζέροι; Την Αγκυρα χωρίζουν από το Μπακού περίπου 1.500 χιλιόμετρα – από την Κωνσταντινούπολη η απόσταση με την πρωτεύουσα του Αζερμπαϊτζάν ξεπερνάει τα 1.750. Αλλά σε αυτή τη χώρα του Νότιου Καυκάσου οι Τούρκοι θεωρούν πως έχουν «αδέλφια», πως αυτά τα αδέλφια κινδυνεύουν και πως οι ίδιοι δεν μπορούν παρά να αναλάβουν τον ρόλο του προστάτη. Απέναντι σε ποιους; Ανάμεσα στους Τούρκους και τους «αδελφούς» Αζέρους παρεμβάλλεται ένας κοινός εχθρός, οι Αρμένιοι.

Η Αγκυρα δυσκολεύεται να αναγνωρίσει ακόμη και σήμερα πως, με την ίδια στον ρόλο του θύτη, οι γείτονές της έπεσαν πριν από έναν και πλέον αιώνα θύματα μιας γενοκτονίας που άφησε πίσω της πάνω από ενάμισι εκατομμύριο νεκρούς. Και το Μπακού δυσκολεύεται να χωνέψει αυτόν τον αρμενικό θύλακο που κήρυξε την αυτονομία του στο έδαφός του πριν από περίπου τρεις δεκαετίες.

Το μείγμα αυτής της «αδελφικής σχέσης» από τη μία και της κοινής έχθρας από την άλλη άνοιξε ένα νέο μέτωπο για την Τουρκία στον Νότιο Καύκασο. Το φιτίλι στο Ναγκόρνο Καραμπάχ άναψε και πάλι. Και η Αγκυρα σήμερα είναι ο μοναδικός ανάμεσα στους διεθνείς παίκτες που δεν συστήνουν αυτοσυγκράτηση, αλλά ακριβώς το αντίθετο. Ο τούρκος πρόεδρος δεν παύει με τις δηλώσεις του να υποδαυλίζει την ένταση ανάμεσα στις δύο πλευρές. Τι πρέπει να γίνει, σύμφωνα με την Αγκυρα; Να αποδοθεί το Ναγκόρνο Καραμπάχ στους Αζέρους – για να περιμένει μάλλον τον αρμενικό πληθυσμό στον θύλακο μια εξαιρετικά αβέβαιη τύχη.

Μέση Ανατολή

Κούρδοι, ο αιώνιος εχθρός

Αν οι Αζέροι είναι τα αδέλφια της Τουρκίας, οι Κούρδοι είναι ο αιώνιος εχθρός που θέλει να εξαφανίσει από προσώπου γης. Κυριολεκτικά: ο τουρκικός στρατός δεν επιχειρεί μόνο στις νοτιοανατολικές περιοχές της Τουρκίας, αλλά και σε περιοχές της Συρίας και του Ιράκ όπου ζουν κουρδικοί πληθυσμοί και σήμερα κινδυνεύουν από τα τουρκικά πυρά με φυσική εξόντωση. Και στις δύο περιπτώσεις, η Αγκυρα εκμεταλλεύτηκε το καθεστώς κατάρρευσης στο οποίο περιήλθαν οι δύο αυτές χώρες (το Ιράκ μετά την αμερικανική επέμβαση στον Κόλπο και η Συρία εξαιτίας μιας εξέγερσης υπέρ της ελευθερίας που οδήγησε τελικά σε εμφύλιο πόλεμο) για να εισβάλει σε ξένο έδαφος. Σήμερα προβάλλει εδαφικές διεκδικήσεις ακόμη και στη Μοσούλη, περιοχή του Ιράκ που κατοικείται κυρίως από το κουρδικό στοιχείο.

Είναι όμως αυτή η δραστηριότητα στις αραβικές αυτές χώρες ένας λόγος για τον οποίο περιπλέκονται οι σχέσεις της Τουρκίας με τον αραβικό κόσμο, όπως μαρτυρά και το γεγονός πως ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν βρήκε σχεδόν μηδενική ανταπόκριση στο παμμουσουλμανικό όραμα που ανέπτυξε πριν από μερικά χρόνια επιφυλάσσοντας ασφαλώς για τον εαυτό του τον ρόλο του ηγέτη. Στο χειρότερό τους σημείο είναι και οι σχέσεις της Τουρκίας με την Αίγυπτο, ενώ ακόμη χειρότερες είναι με τη Σαουδική Αραβία. Το Ριάντ έχει επιβάλει εμπάργκο σε όλα τα τουρκικά προϊόντα ανεπισήμως από το 2019 και επισήμως από την επόμενη εβδομάδα. Ολα αυτά ενώ οι εξαγωγές της Τουρκίας στη Σαουδική Αραβία έφταναν τα 3,3 δισ.  δολάρια και αφού στην επιδείνωση των σχέσεων ανάμεσα στις δύο πλευρές έπαιξε κεντρικό ρόλο η δολοφονία του σαουδάραβα δημοσιογράφου Τζαμάλ Κασόγκι στο προξενείο της Σαουδικής Αραβίας στην Κωνσταντινούπολη από το καθεστώς του Ριάντ. Αλλος ένας λόγος είναι πως όταν το 2017 μια ομάδα χωρών με επικεφαλής τη Σαουδική Αραβία έκοψε τους δεσμούς της με το Κατάρ, εξαιτίας της υποστήριξης του τελευταίου στη Μουσουλμανική Αδελφότητα, η Αγκυρα στήριξε οικονομικά και στρατιωτικά την Ντόχα.

Βόρεια Αφρική

Το πόδι της Αγκυρας πατά στη Λιβύη

Εκεί όπου προπολεμικά κυριαρχούσε η Ιταλία, σήμερα φαίνεται να κυριαρχεί η Τουρκία. Η Αγκυρα «πάτησε το πόδι της» στη Λιβύη παρέχοντας υποστήριξη, σε διπλωματικό, οικονομικό και στρατιωτικό επίπεδο στην προσωρινή κυβέρνηση της χώρας για  αποσπάσει στη συνέχεια τη συγκατάθεσή της στην υπογραφή ενός μνημονίου με το οποίο υποτίθεται πως ανοίγει έναν υδάτινος διάδρομος ανάμεσα στις δύο χώρες, κατά παράβαση όμως κάθε κανόνα του διεθνούς δικαίου. Αλλά δεν είναι μόνο η παραβίαση των διεθνών κανόνων με τη «διαγραφή», μεταξύ άλλων, της Κρήτης από τον χάρτη που φέρνει την Τουρκία αντιμέτωπη με τη Δύση και κυρίως με τη Γαλλία και τις Ηνωμένες Πολιτείες που καταδίκασαν σθεναρά ή λιγότερο σθεναρά το μνημόνιο. Είναι και η ίδια τουρκική δραστηριότητα στο εσωτερικό της Λιβύης που τη φέρνει αντιμέτωπη με τη Ρωσία.

Ακόμη χειρότερα, αυτό είναι το δεύτερο μέτωπο του Ερντογάν με τον Βλαντίμιρ Πούτιν, καθώς ανοικτοί είναι και οι λογαριασμοί στον Καύκασο όπου η Μόσχα εμφανίζεται, αν και σε πολύ πιο ήπιους τόνους από την Αγκυρα, να υποστηρίζει την Αρμενία. Τα αντικρουόμενα συμφέροντα Τουρκίας – Ρωσίας δεν έχουν λάβει ακόμη διαστάσεις ανοικτής κόντρας. Είναι γεγονός πάντως πως στη Λιβύη κανένας δεν έκανε περίπατο. Ούτε η Ιταλία του ιταλοτουρκικού πολέμου (1911-12) που μετέτρεψε σε αποικία τις τρεις επαρχίες της χώρας (Τρίπολη, Κυρηναϊκή, Φεζάν), ούτε εκείνη της φιλίας του Σίλβιο Μπερλουσκόνι με τον Μουαμάρ Καντάφι.

Τουρκία

Το έξτρα μέτωπο στο εσωτερικό της χώρας

Ο κανόνας είναι παλιός και τον εφάρμοσαν στην πράξη  όλα τα αυταρχικά καθεστώτα: για να αντιμετωπίσεις τα προβλήματά σου στο εσωτερικό, δημιουργείς μια κρίση στο εξωτερικό. Τον κανόνα εφαρμόζει απαρέγκλιτα και ο Ερντογάν. Μόνο που, όπως συμβαίνει συχνά σε αυτές τις περιπτώσεις, τα προβλήματα για τον τούρκο πρόεδρο αυξάνονται συνεχώς στο εσωτερικό της χώρας του αντί να μειώνονται. Ακόμη χειρότερα, η πολιτική του εκτός συνόρων γίνεται συχνά η αιτία για να διογκωθούν τα εσωτερικά προβλήματα. Το τελευταίο παράδειγμα είναι η βουτιά που έκανε προχθές η τουρκική λίρα εξαιτίας των πολεμικών δηλώσεων του Ερντογάν σχετικά με τη σύγκρουση στο Ναγκόρνο Καραμπάχ. Η πτώση ήταν σε επίπεδα ρεκόρ και οφείλεται στην ανησυχία των αγορών ότι η Τουρκία θα εμπλακεί σε ακόμη μία περιφερειακή σύγκρουση. Σε κάθε περίπτωση, η εξέλιξη αυτή αποτελεί ακόμη ένα πλήγμα για την τουρκική οικονομία – γι’ αυτό δηλαδή που ήταν άλλοτε το καμάρι του τούρκου προέδρου. Η κακή κατάσταση της οικονομίας παράγει όμως πολιτικά αποτελέσματα. Ο Ερντογάν έχασε στις δημοτικές εκλογές την Κωνσταντινούπολη και η αντιπολίτευση εμφανίζεται όλο και πιο ισχυρή απέναντί του. Θεωρητικά, στον τούρκο πρόεδρο δεν μένει παρά να συντηρήσει τα εξωτερικά μέτωπα. Οπως όμως αποδεικνύεται από την προχθεσινή πτώση της τουρκικής λίρας, ο κίνδυνος ενός φαύλου κύκλου συνεχούς ανατροφοδότησης των μετώπων είναι κάτι παραπάνω από ορατός. Εκείνος ο κανόνας με άλλα λόγια που εφαρμόζουν απαρεγκλίτως όλα τα αυταρχικά καθεστώτα έχει τα όριά του.