Αναζήτηση
Την τεράστια, ιστορικών διαστάσεων, σημασία της Ναυμαχίας της Σαλαμίνας και της νίκης των Αθηναίων για τη Δύση και ολόκληρο τον κόσμο, αναλύει στο in.gr, o Αθανάσιος Πλατιάς, Καθηγητής Στρατηγικής στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς και Πρόεδρος του Τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών.
Οπως επισημαίνει ο κ. Πλατιάς με αφορμή συυνέδριο για τα 2.500 χρόνια από τη Ναυμαχία: «Ηταν η λαμπρότερη στιγμή της Ελληνικής ιστορίας που άλλαξε, σύμφωνα με την άποψη έγκριτων ιστορικών, την πορεία της παγκόσμιας ιστορίας και ειδικά της Δύσης». Και αναφέρει χαρακτηριστικά ότι σε περίπτωση διαφορετικού αποτελέσματος «θα είχε αφανιστεί η Αθήνα από τον χάρτη, όπως μερικούς αιώνες αργότερα εξαφανίστηκε η Καρχηδόνα, όταν ηττήθηκε από τους Ρωμαίους».
Το σπουδαίο αυτό συνέδριο απευθύνεται όχι μόνο στο εσωτερικό της χώρας, αλλά και στα διεθνή κοινά, είναι δράση που προβάλλει την εικόνα της Ελλάδας ως Προμαχώνα της Ευρώπης και είναι η μοναδική εκδήλωση που στοχεύει σε μακροπρόθεσμα αποτελέσματα αφού οι παρουσιάσεις θα εκδοθούν σε βιβλίο από μεγάλο εκδοτικό οίκο του εξωτερικού.
Ολόκληρη η συνέντευξη έχει ως εξής:
Ποια είναι η σημασία της διοργάνωσης ενός τέτοιου συνεδρίου; Πώς μπορεί να συνδεθεί η ναυμαχία της Σαλαμίνας με τη Δημοκρατία;
Πραγματοποιούμε αυτό το διεθνές συνέδριο υπό την αιγίδα της Α.Ε. της Προέδρου της Δημοκρατίας και με συνδιοργανωτές τα Πανεπιστήμια Πειραιώς (Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών) και Θεσσαλίας (Τμήμα Οικονομικών Επιστημών) και το Delphi Economic Forum, με αφορμή την 2500η επέτειο από την Ναυμαχία της Σαλαμίνας, που απέτρεψε την κατάκτηση της Ελλάδας από την Περσική αυτοκρατορία, έσωσε τον ελληνικό πολιτισμό και, φυσικά, την δημοκρατία.
Καθότι ο μεγάλος πρωταγωνιστής της ελληνικής νίκης στην Σαλαμίνα είναι η Αθήνα λόγω της ισχυρής της ναυτικής της δύναμης, μας δίδεται η ευκαιρία να μιλήσουμε για διαχρονικά ζητήματα γεωπολιτικής, οικονομικής πολιτικής, πολιτειακής οργάνωσης, κοινωνικών συμπεριφορών και ζητημάτων απονομής δικαοσύνης, τα οποία αντιμετώπισαν στην πορεία της ιστορίας οι Αθηναίοι δημοκράτες και τα οποία επανέρχονται στο σήμερα.
Συνεπώς, διοργανώνουμε αυτό το συνέδριο, αφενός μεν για να τιμήσουμε και αναδείξουμε την μνήμη των μαχητών της ελευθερίας δυόμισι χιλιάδες χρόνια πριν και αφετέρου, για να συζητήσουμε τις διάφορες πτυχές και τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι σύγχρονες δημοκρατίες, αναζητώντας απαντήσεις για ένα καλύτερο μέλλον για τις κοινωνίες του σήμερα, μέσα από την αθηναϊκή εμπειρία.
Αναζητούμε λύσεις σε τρέχοντα παγκόσμια προβλήματα θεσμικής οργάνωσης που προκύπτουν από διάφορες δυσλειτουργίες της δημοκρατίας του σήμερα, μέσα από τις αξίες που ανέδειξαν οι νικητές της Σαλαμίνας, οι νικητές της ελευθερίας και της δημοκρατίας.
Τέτοιες πανανθρώπινες αξίες ήταν (και είναι) μεταξύ άλλων, η ισονομία, (ισότητα ως προς το νόμο), η ισηγορία, (ισότητα ως προς τη δυνατότητα νομοθετικών προτάσεων και πρωτοβουλιών), η ισοκρατία (ισότητα πολιτικών δικαιωμάτων) και η ισοπολιτεία (το δικαίωμα κάποιος πολίτης να μεταφέρει τα πολιτικά του δικαιώματα από μια πόλη-κράτος σε μια άλλη). Ανάλογα με την πλήρη ή όχι ισχύ των τεσσάρων κριτηρίων, μπορούμε να μετρήσουμε τον βαθμό δημοκρατικότητας μιας χώρας.
Το συνέδριο περιλαμβάνει εισηγήσεις από διαπρεπείς Έλληνες και ξένους ακαδημαϊκούς διεθνούς βεληνεκούς, από διαφορετικά γνωστικά αντικείμενα των κοινωνικών επιστημών (ιστορικούς, πολιτικούς επιστήμονες, οικονομολόγους, διεθνολόγους, νομικούς κλπ.).
Κατ´αυτόν τον τρόπο, αντί μιας μονοδιάστατης ερμηνείας της Ναυμαχίας της Σαλαμίνας υπό συγκεκριμένο ερμηνευτικό πλαίσιο, το συνέδριο που διοργανώνουμε αποσκοπεί σε μια όσο το δυνατόν πληρέστερη διεπιστημονική προσέγγιση με στόχο να καταλήξουμε σε απτά και χρήσιμα συμπεράσματα για το σήμερα, μέσα από το πρίσμα με το οποίο εφαρμόζουν στην πράξη την δημοκρατία οι σύγχρονες κοινωνίες.
Τελικά ποια είναι η σημασία της ναυμαχίας της Σαλαμίνας; Τι θα είχε συμβεί στον δυτικό κόσμο αν το αποτέλεσμα ήταν διαφορετικό;
Η ναυμαχία της Σαλαμίνας ήταν η λαμπρότερη στιγμή της Ελληνικής ιστορίας που άλλαξε, σύμφωνα με την άποψη έγκριτων ιστορικών, την πορεία της παγκόσμιας ιστορίας και ειδικά της Δύσης. Συγκεκριμένα, αν το αποτέλεσμα της ναυμαχίας ήταν διαφορετικό:
1. Θα είχε αφανιστεί η Αθήνα από τον χάρτη, όπως μερικούς αιώνες αργότερα εξαφανίστηκε η Καρχηδόνα, όταν ηττήθηκε από τους Ρωμαίους. Τέτοιες στρατηγικές ακραίας βαρβαρότητας για εκφοβισμό αντιπάλων χρησιμοποιούσαν κατά παράδοση οι Πέρσες και αργότερα άλλοι Ασιατικοί λαοί, όπως οι Μογγόλοι.
2. Θα είχε υποδουλωθεί σταδιακά η υπόλοιπη Ελλάδα, αφού χωρίς τον Αθηναϊκό στόλο η Πελοπόννησος θα ήταν στο έλεος των περσικών χερσαίων και ναυτικών δυνάμεων. Επόμενος στόχος του Ξέρξη ήταν οι Έλληνες της Δύσης, στην κάτω Ιταλία, οι οποίοι θα είχαν κληθεί να αντιμετωπίσουν την συνδυασμένη ισχύ των Περσών και των συμμάχων τους Καρχηδονίων σε ένα άνισο διμέτωπο αγώνα.
3. Θα είχε αποτύχει μια για πάντα το ριζοσπαστικό πείραμα της Αθήνας με την δημοκρατία. Ο Ασιατικός δεσποτισμός θα είχε κυριαρχήσει.
4. Δεν θα είχαν υπάρξει οι πρόσφορες συνθήκες για την δημιουργία του «χρυσού αιώνα» της Αθήνας, που αποτελεί μέχρι σήμερα τη βάση του δυτικού πολιτισμού, σε φιλοσοφικό τουλάχιστον επίπεδο. Δεν θα είχαν γραφτεί οι τραγωδίες του Αισχύλου, του Σοφοκλή και του Ευρυπίδη, και έργα όπως αυτά των Θουκυδίδη, Πλάτωνα και Αριστοτέλη. Δεν θα υπήρχε ούτε το αρχιτεκτονικό μνημείο της Ακροπόλεως, το οποίο με τόση υπερηφάνεια φωταγώγησαν πριν λίγες μέρες οι σύγχρονοι Έλληνες.
5. Χωρίς την άνθηση του Ελληνικού πολιτισμού δεν θα είχε υπάρξει το Ελληνικό «μπόλιασμα» της Ρώμης με τις ιδέες που την έκαναν να μεγαλουργήσει.
6. Χωρίς την ελληνορωμαϊκή επίδραση ο δυτικός πολιτισμός, όπως τουλάχιστον τον γνωρίζουμε σήμερα, δεν θα υπήρχε. Ως γνωστό, η βάση του δυτικού πολιτισμού είναι η ελληνική φιλοσοφία και το ρωμαϊκό δίκαιο.
Μάλιστα ο έγκριτος ιστορικός Victor Hanson, προχωράει ένα βήμα πιο πέρα υποστηρίζοντας ότι χωρίς τον Ελληνορωμαικό πολιτισμό και την εξάπλωση της Ρώμης δεν θα υπήρχαν οι συνθήκες που επέτρεψαν την διάδοση του Χριστιανισμού.
Για όλους αυτούς τους λόγους η ναυμαχία της Σαλαμίνας θεωρείται ως μια από τις πιο κρίσιμες και αποφασιστικές μάχες που έγιναν ποτέ.
Πώς, κατά τη γνώμη σας, ο Δαβίδ κέρδισε τον Γολιάθ;
Όταν οι «λίγοι» συγκρούονται με τους «πολλούς», συνήθως κυριαρχούν οι «πολλοί». Η παγκόσμια ιστορία προσφέρει πολλά παραδείγματα που επιβεβαιώνουν τον πιό πάνω κανόνα . Ο κανόνας αυτός ήταν γνωστός στους Αθηναίους, αφού και οι ίδιοι τον επικαλέστηκαν λίγα χρόνια αργότερα στον διάλογο των Μηλίων:
«Ο ισχυρός επιβάλλει όσα του επιτρέπει η δύναμή του και ο αδύναμος υποχωρεί όσο του επιβάλλει η αδυναμία του” ( Θουκυδίδου Ιστορία Ε89). Αν ο αδύναμος δεν υποχωρήσει κινδυνεύει να υποστεί τις συνέπειες της βαρβαρότητας που υπέστη η Μήλος στα χέρια των Αθηναίων το 416 πΧ. Το 480 πΧ, όμως, στην θέση των Μηλίων ήταν οι ίδιοι οι Αθηναίοι. Αυτοί απειλούνταν με γενοκτονία και ήταν πράγματι ηρωική η απόφαση του Δήμου των Αθηναίων πολιτών να δώσουν μάχη για την ελευθερία τους παρ ότι ο συσχετισμός δυνάμεων ήταν εξαιρετικά δυσμενής για αυτούς.
Διάλεξαν ελευθερία ή θάνατο παρά υποταγή! Έδωσαν όμως την μάχη όχι χωρίς ελπίδα νίκης.
Όταν οι «πολλοί» ηττώνται από τους «λίγους», ή όταν ο Γολιάθ ηττάται από τον Δαβίδ, τα αιτία της ήττας αναζητώνται στην πλευρά των «πολλών». Ο Γολιάθ, ισχυρίζονται οι ιστορικοί, ακολούθησε λανθασμένη στρατηγική γι αυτό ηττήθηκε, όπως και οι Αμερικανοί στο Βιετνάμ: δηλαδή έχασε ο Γολιάθ, δεν νίκησε ο Δαβίδ.
Στην Σαλαμίνα όμως, ο Περσικός Γολιάθ , ηττήθηκε όχι από τα λάθη του, αλλά από την υπέρτερη στρατηγική του Αθηναίου Οδυσσέα, του Θεμιστοκλή. Το απώγειο της στρατηγικής δεξιοτεχνίας είναι, όταν οι «λίγοι» νικάνε τους «πολλούς», όταν ο Δαβίδ νικάει τον Γολιάθ. Μια τέτοια νικηφόρα στρατηγική σχεδίασε και υλοποίησε ο Θεμιστοκλής εναντίον της μεγαλύτερης αυτοκτατορίας που είχε γνωρίσει ο τότε κόσμος: η Περσική υπερδύναμη το 480 πΧ είχε υποτάξει πάνω από το 50% του τότε παγκόσμιου πληθυσμού, ενώ γεωγραφικά εκτείνονταν από την Ινδία και την Κεντρική Ασία μέχρι τη Θράκη, την Αίγυπτο και τη Λιβύη.
Η στρατηγική των Αθηναίων που σχεδίασε και υλοποίησε ο Θεμιστοκλής βασιζόταν στις τέσσερεις πράξεις της αριθμητικής:
Πρόσθεση: Κάνοντας πολλές διπλωματικές υποχωρήσεις, αύξησε την δύναμη της Αθήνας συμμαχώντας με την Σπάρτη και τους συμμάχους της. Δημιούργησε έτσι ένα αντιπερσικό συνασπισμό από τις 31 ελληνικές πόλεις.
Πολλαπλασιασμός: κινητοποίησε όλους τους Αθηναίους πολίτες στην πολεμική προσπάθεια για την επάνδρωση του αθηναϊκού στόλου. Στον Μαραθώνα είχαν πολεμήσει λιγότεροι από 10,000 Αθηναίοι. Στην Σαλαμίνα πολέμησαν πάνω από 30,000 Αθηναίοι.
Αφαίρεση: Η ισχύς της πολεμικής μηχανής των Περσών ήταν οι χερσαίες δυνάμεις. Επιλέγοντας να δώσει την αποφασιστική μάχη στην θάλασσα αφαίρεσε από την περσική μηχανή το ισχυρότερό της κομμάτι. Έτσι οι χερσαίες δυνάμεις της περσικής αυτοκρατορίας κατέστησαν απλοί θεατές της ναυμαχίας ανήμποροι να την επηρεάσουν.
Διαίρεση: Με τέχνασμα, ως νέος Οδυσσέας, ο Θεμιστοκλής διέσπασε τον περσικό στόλο, αφού 200 από τα καλύτερα πλοία των Περσών στάλθηκαν στην δυτική πλευρά της Σαλαμίνας και δεν συμμετείχαν στην ναυμαχία. Δελεάζοντας επίσης τον περσικό στόλο να εισέλθει στα στενά της Σαλαμίνας εκμηδένισε το αριθμητικό του πλεονέκτημα και το κατέστησε μειονέκτημα.
Χρησιμοποιώντας έξυπνα τις τέσσερεις πράξεις της αριθμητικής είναι εφικτό οι «λίγοι» να υπερισχύσουν των «πολλών»!
Εξηγήστε μας, ποιός είναι ο ρόλος της Ηγεσίας, ποιός ο ρόλος του Θεμιστοκλή στο συγκεκριμένο ιστορικό γεγονός αλλά και στο ευρύτερο περιβάλλον.
Η ηγεσία είναι πολλαπλασιαστής ισχύος μια πολιτείας. Στην αρχαία Αθήνα η ηγεσία σχεδίαζε και υλοποιούσε την στρατηγική της Πόλης.
Για παράδειγμα, ο Θεμιστοκλής δεν συνέλαβε απλώς την αθηναϊκή στρατηγική αλλά και την υλοποιούσε πολεμώντας στην πρώτη γραμμή. Αντίθετα, ο Πέρσης βασιλιάς καθόταν σε χρυσό θρόνο στο όρος Αιγάλεω παρακολουθώντας την ναυμαχία αφ υψηλού…
Ο Θεμιστοκλής ήταν ο θεμελιωτής της αθηναικής ισχύος: κατόρθωσε να μετατρέψει μια μεσαίου βεληνεκούς αγροτική πόλη της Αττικής σε ναυτική αυτοκρατορία που έδιωξε τους Πέρσες από το Αιγαίο και κυριάρχησε στην Ανατολική Μεσόγειο. Ο ρόλος του Θεμιστοκλή ως ιδρυτή της Αθηναϊκής αυτοκρατορίας αναγνωρίζεται τόσο από τους αρχαίους όσο και από τους σύγχρονους ιστορικούς. Ο Θουκυδίδης για παράδειγμα επιφυλάσσει για τον Θεμιστοκλή έπαινο ανώτερο από αυτόν που έκανε στον Περικλή, χαρακτηρίζοντάς τον ως πολιτική ιδιοφυΐα και άριστο μεταξύ των Ελλήνων. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που διέκριναν τον Θεμιστοκλή, σύμφωνα με τον Θουκυδίδη, ήταν: διορατικότητα, οξυδέρκεια, ευθυκρισία, αποφασιστικότητα, ικανότητα αυτοσχεδιασμού, ικανότητα επικοινωνίας και πειθούς, ταχύτητα στην λήψη αποφάσεων, και κυρίως ικανότητα να λύνει δύσκολα προβλήματα.
Πώς η Αθήνα στράφηκε στη θάλασσα;
Η στροφή της Αθήνας στην θάλασσα έγινε από τον Θεμιστοκλή: «πρώτος τόλμησε να πει ότι έπρεπε στην θάλασσα να αναζητήσει η Αθήνα την δύναμή της και πρώτος άρχισε να εργάζεται για να θεμελιώσει την δύναμη αυτή…πίστευε ότι έχοντας ναυτική δύναμη η Αθήνα, ήταν σε θέση να αποκτήσει μεγάλη ισχύ…όλη του την προσοχή την είχε στρέψει στο στόλο» (Θουκυδίδου Ιστορία, Α93).
Ο Θεμιστοκλής κατάλαβε ότι μια τεράστια ηπειρωτική αυτοκρατορία, όπως η Περσική, δεν ήταν ποτέ δυνατό να ηττηθεί στη στεριά. Μέσω των χερσαίων τους δυνάμεων οι Πέρσες είχαν ήδη υποτάξει τέσσερις αυτοκρατορίες: τους Μήδους, τους Λυδούς, τους Βαβυλωνίους και τους Αιγυπτίους. Καμμία ελληνική πόλη δεν είχε ελπίδες στη στεριά απέναντι στην πολεμική μηχανή των Περσών. Έστρεψε λοιπόν την Αθήνα στην θάλασσα για να εξισορροπήσει την περσική ισχύ στο μοναδικό στοιχείο της φύσης που μπορούσε να γίνει κάτι τέτοιο. Έγινε έτσι ο εφευρέτης της γεωπολιτικής της ναυτικής ισχύος (Θαλασσοκρατία), αφού πρώτος έδειξε πως η θάλασσα μπορεί να γίνει εργαλείο ανάσχεσης της επεκτατικής ηπειρωτικής ισχύος.
Η στροφή της Αθήνας στην θάλασσα έγινε μόνο με την κατασκευή του στόλου από 200 τριήρεις που πολέμησαν στην Σαλαμίνα. Δημιούργησε το πρώτο ναυτικό κράτος στην παγκόσμια ιστορία με κέντρο βάρους τον Πειραιά. Μεταρρύθμισε το πολιτικό σύστημα της Αθήνας αλλάζοντας τους πολιτικούς συσχετισμούς δυνάμεων υπέρ των λαϊκών στρωμάτων που επάνδρωναν τον στόλο.
Έτσι η δημοκρατία στα χέρια του Θεμιστοκλή έγινε στρατηγικό όπλο. Για τον Θεμιστοκλή η δημοκρατία ήταν προϋπόθεση της ναυτικής ισχύος και η ναυτική ισχύς ο βασικός πυλώνας της Αθηναϊκής στρατηγικής. Δημιούργησε ένα καινοτόμο οικοσύστημα υποστήριξης της ναυτικής ισχύος με ναυπηγεία, νέα χρηματοοικονομικά εργαλεία, συμπράξεις ιδιωτικού και δημοσίου τομέα για την κατασκευή του στόλου, κλπ. Έβαλε επίσης την ναυτοσύνη στο DNA και στην κουλτούρα της Πόλης. Το ναυτικό κράτος που εφηύρε ο Θεμιστοκλής έφερε ισχύ και ευημερία στην Αθήνα, την κατέστησε Αυτοκρατορία μετά την Ναυμαχία της Σαλαμίνας, και πρότυπο για τα ναυτικά κράτη που ακολούθησαν, όπως η Βενετία, η Ολλανδία, η Μεγάλη Βρετανία.
Ποιά η γεωπολιτική σημασία της θάλασσας και ειδικότερα η γεωπολιτική σημασία του Αιγαίου για τους Έλληνες;
Ο Θεμιστοκλής κατανόησε ότι αν οι Πέρσες ήλεγχαν το Αιγαίο, η Αθήνα αλλά και οι υπόλοιπες ελληνικές πόλεις δεν είχαν καμμιά ελπίδα αντίστασης στην αριθμητικά υπέρτερη περσική αυτοκρατορία. Η μόνη ελπίδα σωτηρίας ήταν ο έλεγχος του Αιγαίου. Αυτό προϋπέθετε ναυτική ισχύ. Έτσι βάσισε όλη του την στρατηγική στο να δημιουργήσει τις συνθήκες που θα επέτρεπαν στην Αθήνα να κυριαρχήσει στο Αιγαίο: Θαλασσοκρατία.
Το ότι «ο έλεγχος της θάλασσας δίνει τεράστιο πλεονέκτημα», μπορεί να το είπε ο διάδοχός του, ο Περικλής, όμως συνόψιζε την πολιτική παρακαταθήκη που άφησε ο Θεμιστοκλής στους Αθηναίους. Εδώ αξίζει να επισημανθεί ένας διάλογος που αναφέρει ο Ηρόδοτος, πριν από την ναυμαχία της Σαλαμίνας. Τότε η άδεια Αθήνα είχε ισοπεδωθεί από του Πέρσες και ο Κορίνθιος ναύαρχος είπε στον Θεμιστοκλή να σωπάσει γιατί δεν έχει πλέον Πόλη να αντιπροσωπεύσει. Ο Θεμιστοκλής αντέτεινε ότι έχει Πόλη και μάλιστα ισχυρότερη από όλους τους Έλληνες, όσο έχει τον μεγαλύτερο και ισχυρότερο στόλο!
Η Ιστορία δικαίωσε τον Θεμιστοκλή και όχι τον Κορίνθιο ναύαρχο. Την γεωπολιτική αξία της θάλασσας κατάλαβαν χώρες, όπως η Μεγάλη Βρετανία και οι ΗΠΑ που βάσισαν τις αυτοκρατορίες τους στη ναυτική ισχύ.
Ποια συμπεράσματα μπορούν να αντληθούν από τη ναυμαχία της Σαλαμίνας για το σήμερα;
Πρώτον: όταν ο ισχυρός ζητάει «γην και ύδωρ» από τον αδύνατο, η υποχώρηση δεν είναι μονόδρομος.
Δεύτερον: οι «λίγοι» είναι εφικτό να ανασχέσουν τους «πολλούς». Η ισχύς εξισορροπείται με ισχύ. Η έξυπνη στρατηγική μπορεί να πολλαπλασιάσει την ισχύ μιας πολιτείας και να διαιρέσει την ισχύ του αντιπάλου εξισορροπώντας έτσι το αριθμητικό του πλεονέκτημα.
Τρίτον: η επένδυση στην άμυνα είναι το τίμημα για την ελευθερία. Η υψηλή στρατηγική ξεκινάει από την κατανομή του κρατικού προϋπολογισμού. Αν οι Αθηναίοι δεν είχαν υιοθετήσει την προτροπή του Θεμιστοκλή να ενισχύσουν την άμυνά τους δημιουργώντας τον στόλο που μεγαλούργησε στην Σαλαμίνα και είχαν υποκύψει στις σειρήνες του λαϊκισμού των πολιτικών του αντιπάλων, το αποτέλεσμα θα ήταν καταστροφικό.
Τέταρτον: ο γεωπολιτικός έλεγχος του Αιγαίου ήταν και είναι το κλειδί για την ασφάλεια των Ελλήνων. Σήμερα, όπως και πριν από 2500 χρόνια, η χερσαία δύναμη που κυριαρχεί στα Ασιατικά παράλια του Αιγαίου θέλει να ελέγξει το Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο. Σήμερα, όπως και τότε, η Ελλάδα καλείται να ανασχέσει τον Ασιατικό επεκτατισμό.
Πέμπτον: οι δημοκρατίες δεν είναι ούτε «άνευρες» ούτε «υποχωρητικές», όπως συχνά υποθέτουν κάθε λογής δεσποτικά καθεστώτα και οι υπερφίαλοι ηγέτες τους, από τον Ξέρξη μέχρι τον Χίτλερ και τον Ερντογάν.
Πώς κρίνετε τις εξελίξεις στην περιοχή, έπειτα και από την επίσκεψη Πομπέο στην Ελλάδα;
Η εμβάθυνση των σχέσεων της Ελλάδος με τις ΗΠΑ είναι αναμφίβολα θετική εξέλιξη. Όμως, αυτό δεν σημαίνει ότι οι ΗΠΑ θα αποτελέσουν ανάχωμα στον τουρκικό επεκτατισμό.
Οι ΗΠΑ έχουν συμφέροντα και στις δυό χώρες και δεν πρόκειται να θυσιάσουν τα συμφέροντά τους στην Τουρκία για να υποστηρίξουν την Ελλάδα. Το ίδιο συμβαίνει και με τους ευρωπαίους εταίρους μας και κυρίως με την Γερμανία, την ατμομηχανή που οδηγεί την ΕΕ.
Μοναδική εξαίρεση η Γαλλία, η οποία υποστηρίζει την Ελλάδα με βάση την λογική «ο εχθρός του εχθρού είναι φιλος» αφού υπόκειται και η ίδια τις συνέπειες της Τουρκικής επεκτατικότητας στην Μέση Ανατολή, Ανατολική Μεσόγειο και Αφρική. Αυτό δημιουργεί συγκυριακή σύμπλευση συμφερόντων μεταξύ των δυο χωρών. Το συμπέρασμα της ανάλυσης αυτής είναι ότι οι Ελληνες πρέπει να στηρίζονται κυρίως στις δικές τους δυνάμεις, τις οποίες πρέπει συνεχώς να αναπτύσσουν.
