Ηταν Οκτώβρης του 1992. Ξεκινούσαμε από το Ερεβάν, την πρωτεύουσα της Αρμενίας με ένα κονβόι φορτηγών που μετέφεραν ανθρωπιστική βοήθεια για να φτάσουμε στον αρμενικό θύλακα του Ναγκόρνο Καραμπάχ που βρισκόταν μέσα στο Αζερμπαϊτζάν και ήδη πολιορκείτο από τους Αζέρους. Η διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης μερικούς μήνες νωρίτερα, είχε ανοίξει τον ασκό του Αιόλου, κόντρες και αντιπαραθέσεις που είχαν υποσταλεί, ξέσπασαν σε διάφορα μέρη της πρώην σοβιετικής επικράτειας.
Ενα από αυτά ήταν και το Ναγκόρνο Καραμπάχ ή Αρτσάχ, όπως το αποκαλούν οι Αρμένιοι, που κήρυξε την ανεξαρτησία του από το Αζερμπαϊτζάν, έπειτα από δημοψήφισμα το 1991. Είχαν προηγηθεί πολλές επιθέσεις των Αζέρων σε βάρος των Αρμενίων της περιοχής σε διάφορες περιοχές και κυρίως στην πόλη Σουμγκάιτ. Το ορεινό Καραμπάχ είχε πάντα αποκλειστικά αρμένιους κατοίκους, αλλά το 1922 ο τότε ηγέτης της ΕΣΣΔ Ιωσήφ Στάλιν αποφάσισε να κατακερματίσει την Αρμενία και έτσι έδωσε εντολή να υπαχθεί διοικητικά η περιοχή στο σοβιετικό Αζερμπαϊτζάν. Εκεί βρίσκεται η ρίζα του προβλήματος που φάνηκε σε όλο του το εύρος όταν διαλύθηκε η ΕΣΣΔ και οι Αζέροι θέλησαν να καταλάβουν την περιοχή.
Οταν με πολλές δυσκολίες καταφέραμε να φθάσουμε στο Στεπανακέρτ, την πρωτεύουσα του Καραμπάχ, είδαμε μια διαλυμένη από τους βομβαρδισμούς πόλη, κατεστραμμένα νοσοκομεία και υποδομές, αλλά τους αρμένιους κατοίκους αποφασισμένους να προασπίσουν την πατρογονική τους γη. Εκεινες οι συγκρούσεις είχαν ως αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους 30.000 άτομα, μέχρι το 1994 όταν υπεγράφη μια εύθραυστη ειρηνευτική συμφωνία.
Δύομισι δεκαετίες μετά, οι ίδιες εικόνες επαναλαμβάνονται εκεί στον νότιο Καύκασο. Αυτή τη φορά σε ένα διαφορετικό γεωπολιτικό πλαίσιο, με την Τουρκία να παίζει ενεργό ρόλο και να βοηθά ακόμα και στρατιωτικά τους «αζέρους συγγενείς».
Ο αζέρος πρόεδρος Ιλχάμ Αλίγιεφ, φάνηκε να πίστευε ότι ο καλά εκπαιδευμένος και πολύ καλά εξοπλισμένος στρατός του θα καταλάμβανε εύκολα την περιοχή απέναντι στην πιο αδύναμη αρμενική στρατιωτική δομή. Το Μπακού υπολόγιζε στην ουδετερότητα της Ρωσίας, όσο τα πυρά δεν στρέφονται προς στην Αρμενία.
Βομβαρδίζει για να διώξει
Ο Αλίγιεφ με δηλώσεις του επιμένει ξανά και ξανά ότι ο στρατός του δεν θα σταματήσει εάν δεν καταληφθεί το Ναγκόρνο Καραμπάχ, γι’ αυτό και βομβαρδίζει πόλεις και χωριά, ώστε να εξαναγκάσει τους κατοίκους να φύγουν. Ομως αυτή η σκληρή του στάση, τον έφερε σε δύσκολη θέση τις πρώτες ημέρες όταν οι Αρμένιοι έδειξαν σθεναρή αντίσταση και οδήγησαν τους Αζέρους σε υποχώρηση. Ομως από την Τρίτη ο αζερικός στρατός ξεκίνησε νέα επίθεση, γεγονός που φαίνεται να ενισχύει τη θέση του Μπακού στις διαπραγματεύσεις για το καθεστώς του Καραμπάχ, που κάποια στιγμή θα ξεκινήσει.
Μέχρι τώρα, κάθε φορά που σημειώνονταν συγκρούσεις, η Γαλλία, οι ΗΠΑ και η Ρωσία – που συμπροεδρεύουν στην ομάδα του Μινσκ – έκαναν παρεμβάσεις και απέτρεπαν την κλιμάκωση. Ομως αυτή τη φορά οι εκκλήσεις αποδείχθηκαν μάταιες. Και αυτό, επειδή μια άλλη περιφερειακή δύναμη, η Τουρκία που διακηρύσσει τη σημασία της κοινής καταγωγής με τους Αζέρους, στηρίζει τις στρατιωτικές επιχειρήσεις.
«Οι Αζέροι ήθελαν να αιφνιδιάσουν και να καταλάβουν το Ναγκόρνο Καραμπάχ», λέει στα «ΝΕΑ» ο Γκασπάρ Καραμπετιάν, πρόεδρος της Εθνικής Εθνικής Επιτροπής Ευρώπης. «Ομως όχι μόνο δεν κατάφεραν να κερδίσουν έστω και ένα μέτρο αλλά έχουν σημαντικές απώλειες: αεροσκάφη, ελικόπτερα, περισσότερα από 100 drones ενώ έχασε και πολλούς στρατιώτες. Την όλη επίθεση συντονίζουν 150 τούρκοι υψηλόβαθμοι αξιωματικοί, βάσει των όσων ανακοινώνει το υπουργείο Αμυνας της Αρμενίας. Αν η κατάσταση συνεχισθεί έτσι, ο Αλίγιεφ θα αναγκαστεί να σταματήσει την επίθεση, διότι δεν καταφέρνει κάτι. Το εξοργιστικό όμως είναι πως οι αζερικές δυνάμεις χρησιμοποιούν βόμβες διασποράς όταν χτυπούν το Στεπανακέρτ, δηλαδή τους αμάχους. Πρόκειται για έγκλημα κατά της ανθρωπότητας». Ο Γκασπάρ Καραμπετιάν θεωρεί πως στο Καραμπάχ οι συνθήκες για τους μισθοφόρους της Τουρκίας είναι πολύ διαφορετικές απ’ ό,τι στη Λιβύη ή στη Συρία όπου μάχονταν μέχρι τώρα και γι’ αυτό θεωρεί πως όταν οι Αζέροι δουν πως δεν μπορούν να επιτύχουν τον σκοπό τους θα αναγκαστούν να κάτσουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Οσο για την Ελλάδα, έπειτα από μια αρχική αμηχανία, παίρνει τώρα στιβαρή θέση υπέρ της Αρμενίας με τον υπουργό Εξωτερικών Νίκο Δένδια να ανακοινώνει ότι θα μεταβεί στο Ερεβάν, μόλις γίνει κάτι τέτοιο εφικτό.
Οπως και να έχει, το Ναγκόρνο Καραμπάχ φαίνεται να έχει μετατραπεί σε άλλο ένα πιόνι στις κινήσεις του Ταγίπ Ερντογάν για να ενισχύσει τις φιλοδοξίες του στην ευρύτερη περιοχή και για να ενισχύσει τον ρόλο που θέλει να καταλάβει ως προστάτης όλων των μουσουλμανικών λαών και εδαφών.
Αυτό το νέο στοιχείο κάνει πολύ πιο δύσκολη αυτή τη φορά την ειρηνική επίλυση. Υπάρχουν αναφορές ότι η Μόσχα πιέζει τον Ερντογάν για διπλωματική διέξοδο, όμως αυτό μένει να αποδειχθεί. Επίσης η κυβέρνηση του Ερεβάν τα δύο τελευταία χρόνια, είχε αρχίσει να στρέφεται προς τη Δύση προκαλώντας τη δυσαρέσκεια του Κρεμλίνου και ίσως τώρα, που φυσικά η Αρμενία ζητά τη βοήθεια της Ρωσίας, ο πρόεδρος Πούτιν να προσπαθήσει να ξανακερδίσει τους στενούς δεσμούς. Η Αρμενία προσφέρει στη Ρωσία στρατηγικό βάθος στη νότια πτέρυγά της κατά μήκος των συνόρων με την Τουρκία, που είναι μέλος του ΝΑΤΟ. Το Αζερμπαϊτζάν αποτελεί στρατηγικό σύμμαχο της Ρωσίας απέναντι στις αποσχιστικές τάσεις που έχουν εκδηλωθεί στον ρωσικό βόρειο Καύκασο και γενικά σε μια περιοχή γεμάτη αντιπαραθέσεις.
Από την άλλη, είναι η πρώτη φορά που η Ρωσία έχει τόσα κοινά με την Ευρώπη και τις ΗΠΑ. Παραδόξως, αυτή είναι μια από τις ελάχιστες στρατιωτικές συγκρούσεις όπου Ευρωπαίοι, Αμερικανοί και Ρώσοι βρίσκονται από την ίδια πλευρά και τις τελευταίες δύο δεκαετίες εργάζονται για να βρεθεί συμβιβαστική λύση.
Ισλαμιστές μαχητές
Η παρουσία ισλαμιστών μαχητών, όπως αυτοί που πληρώνει η Αγκυρα για να πολεμούν στη Λιβύη, προσθέτει μια ιδιαίτερα επικίνδυνη διάσταση στη σύγκρουση που δεν υπήρχε στο παρελθόν. Παρότι οι περισσότεροι Αζέροι είναι σιίτες, όπως και οι γείτονες τους Ιρανοί, την τελευταία δεκαετία μεγάλο κομμάτι των αζέρων μουσουλμάνων, στράφηκε στον σουνιτισμό και μάλιστα στις πιο ακραίες μορφές του, δηλαδή τον σαλαφισμό και τον ουαχαμπιτισμό. Ετσι δέχονται με ευχαρίστηση την παρουσία σουνιτών τζιχαντιστών που πολεμούν για λογαριασμό τους.
Εάν η σύγκρουση διαρκέσει δεν αποκλείεται να προσπαθήσουν να τη μετατρέψουν σε τζιχάντ, δηλαδή σε «ιερό αγώνα», με τη δικαιολογία ότι μουσουλμάνοι που προσπαθούν να απελευθερώσουν μουσουλμανικά εδάφη από τον έλεγχο των χριστιανών Αρμενίων.
Ο γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν κατηγόρησε την κυβέρνηση της Τουρκίας ότι παραβίασε μια «κόκκινη γραμμή» στέλνοντας «ομάδες τζιχαντιστών» να πολεμήσουν στο Καραμπάχ, σε άλλο ένα επεισόδιο της κόντρας του με τον Ταγίπ Ερντογάν. Η διεθνής κοινότητα παρακολουθεί μουδιασμένη την ώρα που χιλιάδες άμαχοι δέχονται επιθέσεις με βόμβες διασποράς. Ομως είναι αποφασισμένοι να μείνουν στα πατρογονικά τους εδάφη. Αυτό δεν αλλάζει. Εκείνο που άλλαξε είναι οι γεωπολιτικές ισορροπίες.
