Πώς ο Ερντογάν ναρκοθέτησε τις συνομιλίες: Τα «πρωτόκολλα» του Βερολίνου και η προκλητική στάση του Σουλτάνου

Το βράδυ της περασμένης Κυριακής 11 Οκτωβρίου, λίγο πριν από τα μεσάνυχτα, η Τουρκία εξέδωσε νέα ναυτική αγγελία (NAVTEX) με την οποία ανακοίνωνε την αποστολή του ερευνητικού σκάφους «Ορούτς Ρέις» με σκοπό την πραγματοποίηση σεισμογραφικών ερευνών στην Ανατολική Μεσόγειο. Λίγες ημέρες νωρίτερα, την Πέμπτη 8 Οκτωβρίου, στη συνάντησή του με τον έλληνα ομόλογό του Νίκο Δένδια στην Μπρατισλάβα, ο Μεβλούτ Τσαβούσογλου είχε πει ότι αναμένεται να τον ενημερώσει προσεχώς για την ημερομηνία πραγματοποίησης του επόμενου (υπ’ αριθμόν 61) γύρου των διερευνητικών επαφών. Αυτή δεν ήταν η πρώτη φορά από τον περασμένο Ιούλιο που η Αγκυρα απέφευγε να υλοποιήσει τις δεσμεύσεις που αναλάμβανε ενώπιον τόσο της Αθήνας όσο και του Βερολίνου, στο πλαίσιο και της γερμανικής διαμεσολάβησης για την αποκλιμάκωση των τεταμένων σχέσεων των δύο νατοϊκών συμμάχων στην Ανατολική Μεσόγειο.

Το περιεχόμενο των κειμένων

Σήμερα, «Το Βήμα» παρουσιάζει, κατ’ αποκλειστικότητα, το περιεχόμενο των δύο κειμένων επί των οποίων η Αθήνα και η Aγκυρα συμφώνησαν για την επανεκκίνηση των διερευνητικών συνομιλιών με σαφές και μόνο αντικείμενο την οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών. Η Αθήνα επεδίωξε σε όλη τη διάρκεια της διαδικασίας, η οποία ήταν λογικό να πραγματοποιηθεί μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας, να μείνει πιστή στα συμφωνηθέντα, παρά το γεγονός ότι η εμπιστοσύνη στην αξιοπιστία της Τουρκίας μοιάζει με είδος εν ανεπαρκεία όλους τους τελευταίους μήνες.

Τούτο δε συνέβη σε αντίθεση με την επίμονη προσπάθεια της Aγκυρας να διευρύνει την ατζέντα των συνομιλιών, συμπεριλαμβάνοντας σε αυτήν κυρίως το ζήτημα της αποστρατιωτικοποίησης των νησιών του Βορειοανατολικού Αιγαίου και των Δωδεκανήσων που ουδέποτε ετέθη και ουδέποτε αποτυπώθηκε γραπτώς σε οποιοδήποτε κείμενο. Την ίδια στιγμή η Αγκυρα προχώρησε, σε τουλάχιστον τρεις περιπτώσεις, στην παραβίαση των συμφωνηθέντων, με διάφορες ή και με καμία αφορμή, ήδη από τον περασμένο Ιούλιο, όταν εξέδωσε την πρώτη της NAVTEX για έρευνες του «Ορούτς Ρέις», δείχνοντας κακοπιστία και φέρνοντας σε πολύ δύσκολη θέση ακόμα και την καγκελάριο της Γερμανίας Ανγκελα Μέρκελ.

Για την ΑΟΖ και την υφαλοκρηπίδα

Οπως προκύπτει και από τα δύο κείμενα, τα οποία βρίσκονται εν γνώσει του «Βήματος» και φέρουν ως ημερομηνίες τη 13η Ιουλίου και τη 18η Σεπτεμβρίου, η οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών, και δη της υφαλοκρηπίδας και της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ), συνιστά το σημείο επί του οποίου συμφώνησαν οι διπλωματικοί σύμβουλοι του έλληνα πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη και του τούρκου προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, η πρέσβης Ελένη Σουρανή και ο Ιμπραήμ Καλίν, ο εκπρόσωπος Τύπου της τουρκικής Προεδρίας της Δημοκρατίας και εξ απορρήτων σύμβουλος του κ. Ερντογάν. Ο σύνδεσμος μεταξύ των δύο και θεματοφύλακας των συμφωνηθέντων είναι ο διπλωματικός σύμβουλος της κυρίας Μέρκελ, ο Γιαν Χέκερ.

Ο γερμανός αξιωματούχος έχει μάλιστα μονογράψει το κείμενο της 13ης Ιουλίου, καθώς εκείνη η τριμερής συνάντηση, λίγα 24ωρα μετά τη μετατροπή της Αγια-Σοφιάς σε μουσουλμανικό τέμενος που παρ’ ολίγον «να τινάξει στον αέρα» τα πάντα και να οδηγήσει σε ματαίωση των συνομιλιών, είχε πραγματοποιηθεί με φυσική παρουσία των «3» στο Βερολίνο. Το δεύτερο κείμενο, της 18ης Σεπτεμβρίου, υπήρξε προϊόν τηλεδιάσκεψης ανάμεσα στην κυρία Σουρανή και τους κ.κ. Χέκερ και Καλίν. Ολα όσα κατεγράφησαν στα δύο κείμενα φέρουν την εγγύηση πως «υπάρχει η συμφωνία ότι τα άνωθεν σημεία δεν επηρεάζουν και δεν σκοπεύουν να επηρεάσουν, ούτε μεταβάλλουν, κατ’ ουδένα τρόπο, τις νομικές θέσεις κάθε πλευράς».

Συναντήσεις με άκρα μυστικότητα

Οι τρεις αξιωματούχοι βρέθηκαν αρχικώς στη γερμανική πρωτεύουσα το διήμερο 12-13 Ιουλίου (Κυριακή και Δευτέρα) υπό συνθήκες άκρας μυστικότητας. Η εκκίνηση της γερμανικής διαμεσολαβητικής προσπάθειας είχε γίνει μερικές εβδομάδες νωρίτερα. Ο γερμανός πρεσβευτής στην Αθήνα Ερνστ Ράιχελ είχε αρχικώς βολιδοσκοπήσει την ελληνική πλευρά για το ενδεχόμενο μιας μεσολαβητικής προσπάθειας εκ μέρους του Βερολίνου, την οποία στη συνέχεια παρουσίασε στις δύο πλευρές ο κ. Χέκερ. Λίγο αργότερα, ακολούθησε η τηλεφωνική συνομιλία Μητσοτάκη – Ερντογάν (που οι τρεις διπλωματικοί σύμβουλοι είχαν προετοιμάσει), η πρώτη μετά από τα γεγονότα του Μαρτίου στον Εβρο, όταν η Αγκυρα επιχείρησε κυνικά να εργαλειοποιήσει το Μεταναστευτικό για να εκβιάσει την Ελλάδα και την ΕΕ. Παρά την απόφαση του κ. Ερντογάν να προχωρήσει την Παρασκευή 10 Ιουλίου στην ανακήρυξη της Αγια-Σοφιάς σε τζαμί, ο έλληνας πρωθυπουργός αποφάσισε να στείλει την κυρία Σουρανή στο Βερολίνο και να διερευνήσει τις δυνατότητες αποκλιμάκωσης. Σύμφωνα με πληροφορίες, η καγκελάριος Μέρκελ επικοινώνησε με τους δύο ηγέτες ώστε να αποτραπεί το ναυάγιο. Δυστυχώς για εκείνη, δεν θα ήταν η πρώτη φορά που ο τούρκος συνομιλητής της θα την έφερνε σε δύσκολη θέση.

Η δημοσιοποίηση από τον Τσαβούσογλου

Η κρίσιμη συνάντηση των Χέκερ – Σουρανή – Καλίν (συνοδευόταν στο Βερολίνο από τον «γκουρού» των αεροναυτιλιακών θεμάτων του τουρκικού υπουργείου Εξωτερικών Τσαγκατάι Ερτζιγες), την οποία έσπευσε να δημοσιοποιήσει ο τούρκος υπουργός Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου που δεν διατηρεί και τις καλύτερες σχέσεις με τον κ. Καλίν, πραγματοποιήθηκε στο επιβλητικό κτίριο της γερμανικής Καγκελαρίας στις 13 Ιουλίου. Το «Πρωτόκολλο του Βερολίνου» ήταν ουσιαστικά ένα έγγραφο κατανόησης των δύο πλευρών που καταπατήθηκε από την Αγκυρα προτού καν στεγνώσει το μελάνι με το οποίο γράφτηκε. Αποτελούνταν από πέντε σημεία. Το πρώτο από αυτά ανέφερε ρητά ότι «η Ελλάδα και η Τουρκία θα επαναλάβουν τις διερευνητικές επαφές μέχρι τα τέλη του Αυγούστου 2020, βασιζόμενες στο σημείο στο οποίο είχαν φθάσει τον Μάρτιο του 2016» και ότι το αντικείμενό τους περιλαμβάνει «την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο».

Η δέσμευση που δεν τήρησε η Αγκυρα

Οι δύο χώρες αναλάμβαναν, στο δεύτερο σημείο του, τη δέσμευση ότι κατά τη διάρκεια των διερευνητικών συνομιλιών, των διαπραγματεύσεων ή/και σε περίπτωση δικαστικών διαδικασιών που θα μπορούσαν να ακολουθήσουν «θα απέχουν από οποιαδήποτε μελλοντική δραστηριότητα στο πεδίο των υδρογονανθράκων σε σχέση με την υφαλοκρηπίδα στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο, σε περιοχές όπου η άλλη πλευρά θα θεωρούσε ότι μια τέτοια δραστηριότητα θα αποτελούσε παραβίαση των δικαιωμάτων της ή θα παρεμπόδιζε τις συνομιλίες/διαπραγματεύσεις/διαδικασίες». Το κρίσιμο ερώτημα στο σημείο αυτό ήταν τι περιελάμβανε ο όρος «δραστηριότητα» (activity). Οπως «Το Βήμα» πληροφορείται, η άτυπη συμφωνία των «3» ήταν ότι με αυτόν τον όρο καλύπτονταν οι άδειες ερευνών, οι έρευνες και οι γεωτρήσεις. Για την Αθήνα αυτό το σημείο είχε ιδιαίτερη σημασία, διότι διασφάλιζε την αποχή (moratorium) από προκλητικές ενέργειες για ένα σημαντικό χρονικό διάστημα. Ηταν όμως ακριβώς αυτό το σημείο για το οποίο ο κ. Καλίν επιφυλάχθηκε να λάβει την έγκριση του κ. Ερντογάν και για το οποίο ο κ. Τσαβούσογλου επέμενε να μη γίνει δεκτό. Υπενθυμίζεται δε ότι μερικές εβδομάδες νωρίτερα η Τουρκική Κρατική Εταιρεία Πετρελαίου (ΤΡΑΟ) είχε ζητήσει την έκδοση αδειών για έρευνες σε περιοχές ακριβώς δίπλα στα ελληνικά χωρικά ύδατα των 6 ναυτικών μιλίων σε Ρόδο, Κάρπαθο, Κάσο και νοτιοανατολικά της Κρήτης.

Οι επόμενοι γύροι των διαβουλεύσεων

Οι δύο πλευρές είχαν επίσης κατ’ αρχήν συμφωνήσει ότι οι επόμενοι γύροι των Μέτρων Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης (ΜΟΕ) και των Πολιτικών Διαβουλεύσεων σε επίπεδο γενικών γραμματέων των υπουργείων Εξωτερικών θα διεξάγονταν «το συντομότερο δυνατόν». Δεν θα επρόκειτο για νέα διαδικασία, αλλά για συνέχιση συνομιλιών που είχαν γίνει στις αρχές του 2020. Τυπικώς άλλωστε, τα ΜΟΕ και οι Πολιτικές Διαβουλεύσεις πραγματοποιούνται δύο φορές ετησίως.