Ο Αγώνας του ’21 και η γέννηση των ελληνικών ταχυδρομείων

Ανεβασμένος σε ένα βαρέλι που είχε στηθεί ειδικά για αυτόν τον σκοπό στο κέντρο της Αθήνας, ο εκ Ναυπλίου ταχυδρόμος φώναζε δυνατά ονόματα και διευθύνσεις: οι αποδέκτες των επιστολών που έφερνε κατευθείαν από την πρωτεύουσα τον πλησίαζαν και τις παραλάμβαναν ενώ σε περίπτωση που o παραλήπτης απουσίαζε, τα γράμματα… καίγονταν επιτόπου. Το ελληνικό κράτος μετρούσε μόλις μερικά χρόνια ζωής και το ταχυδρομείο, που εξυπηρετούσε κυρίως τη διακίνηση της κρατικής αλληλογραφίας, αναζητούσε τον βηματισμό του. Ομως οι προσπάθειες για την ίδρυση ταχυδρομικών υπηρεσιών στη χώρα είχαν ξεκινήσει πολύ νωρίτερα, από τότε ακόμη που ο ελληνικός λαός αγωνιζόταν για την αποτίναξη του οθωμανικού ζυγού.

Αγνωστο αρχειακό υλικό από την περίοδο της Επανάστασης του 1821, αποφάσεις, συμφωνητικά, διαταγές που «διηγούνται» την ίδρυση του πρώτου Ελληνικού Ταχυδρομείου, παρουσιάζουν σήμερα «ΤΑ ΝΕΑ». Σπάνια τεκμήρια με τις υπογραφές του Κωλέττη, του Καποδίστρια και άλλων προσωπικοτήτων του Αγώνα, έγγραφα που ορίζουν τη μίσθωση ζώων και ταχυπλόων για τη μεταφορά της αλληλογραφίας. Το πλούσιο υλικό προέρχεται από τα Δημόσια Αρχεία του Αγώνα, όπως την Προσωρινή Διοίκηση και το Υπουργείο Πολέμου, τα οποία φυλάσσονται στα Γενικά Αρχεία του Κράτους. Τα τεκμήρια θα φιλοξενηθούν στην Ευρωπαϊκή Φιλοτελική Εκθεση NOTOS που θα πραγματοποιηθεί το 2021, 200 χρόνια μετά την Ελληνική Επανάσταση, στην Αθήνα.

Το σχέδιο του Υψηλάντη

Η πρώτη πρωτοβουλία για την οργάνωση ταχυδρομείου στη χώρα εκδηλώνεται το 1821, όταν ο Δημήτριος Υψηλάντης φτάνει στην Ελλάδα ως πληρεξούσιος του αδελφού του Αλέξανδρου, Γενικού Επιτρόπου της Φιλικής Εταιρείας, και υποβάλλει σχετικό σχέδιο στους προκρίτους της Πελοποννήσου. Το σχέδιο μένει στα χαρτιά, όμως οι προσπάθειες δεν σταματούν, καθώς οι ανάγκες της Επανάστασης καθιστούν επιτακτική τη λειτουργία ταχυδρομικής υπηρεσίας.

Ενδεικτικό ως προς αυτό είναι το τεκμήριο με ημερομηνία 1η Ιουνίου 1822 στο οποίο ορίζονται οδηγίες για τη μίσθωση τριών αγγελιαφόρων ταχυπλόων, με σκοπό τη μεταφορά της αλληλογραφίας μεταξύ των νήσων Τήνου, Νάξου και Ανδρου. Με το έγγραφο, το οποίο απευθύνεται στον Μινίστρο των Εσωτερικών Ιωάννη Κωλέττη, ρυθμίζεται επίσης η κάλυψη των εξόδων των νεοαποκτηθέντων μέσων.

Σύμφωνα με όσα έχουν παραθέσει για την ιστορία των ελληνικών ταχυδρομείων ο αείμνηστος διευθυντής των Γενικών Αρχείων του Κράτους Ιωάννης Βλαχογιάννης και ο γενικός διευθυντής των Ταχυδρομείων και αγωνιστής του Εικοσιένα Θεόδωρος Λεονάρδος, τον Φεβρουάριο του 1822 ο Δημήτριος Υψηλάντης είχε επιδιώξει τη σύσταση δημόσιων ιπποστασίων, ένα σύστημα αντίστοιχο με τους «μενζίλ χανέδες», δηλαδή τους ταχυδρομικούς σταθμούς που λειτουργούσαν στην επικράτεια επί Τουρκοκρατίας. Λίγο αργότερα και ύστερα από σχετικό αίτημα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, η Πελοποννησιακή Γερουσία καλείται να αποκτήσει 25 άλογα για τη μεταφορά διοικητικών διαταγών ενώ ακολουθούν και άλλες περιοχές. Το 1823 ένα τακτικό έφιππο ταχυδρομείο έχει ήδη στηθεί ενώ ταχυδρομικά γραφεία ιδρύονται στην Τρίπολη, στο Αργος, στην Επίδαυρο και αργότερα σε άλλες πόλεις.

Ο τρόπος λειτουργίας των ταχυδρομικών υπηρεσιών ζωντανεύει μέσα από τις αποφάσεις της επαναστατικής περιόδου με λεπτομέρειες που εντυπωσιάζουν. Οπως αυτές που υπογράφει η Κυβερνητική Επιτροπή σε έγγραφο του 1827: «Η κυβέρνησις έχει το χρέος να δίδη τω κυρίω Αθανασίω Καρδαρά διατροφή των ζώων τούτων (σ.σ.: δεκαπέντε άλογα που νοικιάζονται για τη μεταφορά της αλληλογραφίας) σε κριθάρι, αριθμ. τέσσαρας οκάδας την ημέρα δι’ έκαστον ζώον».

Εφιπποι «τατάρηδες»

Στη συλλογή των Γενικών Αρχείων του Κράτους περιλαμβάνεται επίσης διαταγή της Προσωρινής Διοίκησης με την οποία στις 20 Ιανουαρίου του 1826 ζητείται από το Υπουργείο της Αστυνομίας «να συντρέξει εις τους σκοπούς» του νεοσύστατου ταχυδρομείου στο Ναύπλιο, να κοινοποιήσει στους πολίτες «με ποία συμφωνία γίνονται δεκτά τα γράμματά τους» και να «φροντίζη να μεταβιβάζεται η μυστικότης των γραμμάτων αλλά και να φθάνουν με την σφραγίδαν ανέπαφον». Επίσης, στα αρχεία μπορεί να διαβάσει κανείς τη σύναψη συμφωνητικού με τον πρώτο εργαζόμενο στο ταχυδρομείο, Αθανάσιο Καρδαρά, στον οποίο μάλιστα παραδίδεται χρηματικό ποσό 13.500 γροσίων για την κάλυψη των αναγκών οργάνωσης της υπηρεσίας.

Τα τεκμήρια, που είναι προσβάσιμα σε οποιονδήποτε επιθυμεί να τα μελετήσει, ξεδιπλώνουν μια ενδιαφέρουσα πορεία, η οποία ξεκινά από τότε που οι μοναδικές εμπειρίες των Ελλήνων σε σχέση με τη μεταφορά ειδήσεων ήταν οι «βίγλες», οι έφιπποι «τατάρηδες» της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και οι «πεζοδρόμοι» για την εξυπηρέτηση των ιδιωτών, μέχρι την 24η Σεπτεμβρίου του 1828, την ημέρα που ο Κυβερνήτης της Ελλάδος Ιωάννης Καποδίστριας υπέγραφε το ψήφισμα στον Πόρο «περί συστάσεως τακτικής ταχυδρομικής συγκοινωνίας» ιδρύοντας τελικά το Γενικόν Ταχυδρομείον, το πρώτο ταχυδρομείο της χώρας.