Ήταν στις 12 Απριλίου 1955 όταν η ανακοίνωση ενός εμβολίου που ήταν ασφαλές και αποτελεσματικό προκάλεσε κύματα χαράς σε όλο τον κόσμο. Είχε ολοκληρωθεί η πολύ μεγάλης κλίμακας δοκιμή του εμβολίου για την πολιομυελίτιδα και ο Πρόεδρος Άιζενχάουερ είχε κάνει στις σχετικές ανακοινώσεις.
Μπορείς να βάλεις πατέντα στον ήλιο;
Όμως, ο ήρωας ήταν ο Τζόνας Σαλκ, ο δημιουργός του εμβολίου. Ο ίδιος ο Σαλκ δεν είχε κανένα προσωπικό οικονομικό όφελος από το εμβόλιο. Άλλωστε, όταν είχε ρωτηθεί από τον δημοσιογράφο Εντ Μάροου για το σε ποιον ανήκε η πατέντα, είχε απαντήσει «Δεν υπάρχει πατέντα. Μπορείς να βάλεις πατέντα στον ήλιο;».
Η απάντηση του Σαλκ, ενός ανθρώπου που έγινε συνώνυμος με τη σωτηρία από μία ασθένεια που όταν δεν σκότωνε άφηνε σοβαρή αναπηρία, αντιστοιχούσε ίσως σε μια άλλη εποχή, όπου οι επιστήμονες δεν θεωρούσαν την επιστημονική γνώση και την τεχνολογική καινοτομία μόνο στοιχείο κέρδους. Αντίθετα, ο αγώνας δρόμου για το εμβόλιο για τον SARS-VOC-2 ήταν και αγώνας δρόμου για το ποια εταιρεία θα έχει τα μεγαλύτερα οφέλη.
Βέβαια ακόμη και το 1955, παρότι οι HΠΑ δεν το θεωρούσαν ένα «αμερικανικό» εμβόλιο αλλά ένα είδος προσφοράς της Αμερικής στο κόσμο, τα πράγματα δεν κύλησαν όπως είχαν ανακοινωθεί. Οι ΗΠΑ, όπως και αρκετές άλλες αναπτυγμένες χώρες κατάφεραν πολύ γρήγορα να ελέγξουν τις επιδημίες πολιομυελίτιδας, όμως σε πολλές άλλες χώρες θα χρειαστούν αρκετές δεκαετίες ώστε η ασθένεια να τεθεί υπό έλεγχο.
Η παγκόσμια ανισότητα στη δυνατότητα εμβολιασμού
Στις μέρες μας τα πράγματα δείχνουν να είναι ακόμη χειρότερα. Η παγκόσμια ανισότητα μετατράπηκε και σε ανισότητα ως προς τα μέσα για την αντιμετώπιση της πανδημίας.
Ήδη τον Σεπτέμβριο η οργάνωση Oxfam προειδοποιούσε ότι πιο εύπορες χώρες του πλανήτη, που εκπροσωπούν μόλις το 13% του παγκόσμιου πληθυσμού έχουν ήδη αγοράσει το 51% των μελλοντικών δόσεων του εμβολίου. Η ίδια οργάνωση υπολόγισε τότε ακόμη και εάν πετύχουν όλα τα εμβόλιο που τότε ήταν σε διαδικασία δοκιμών, σχεδόν τα δύο τρία (61%) του παγκόσμιου πληθυσμού δεν θα έχουν εμβόλιο μέχρι τουλάχιστον το 2022.
Ούτως ή άλλως, τα στοιχεία δείχνουν ότι τα τρία εμβόλια που αυτή τη στιγμή φαίνεται ότι θα έχουν μεγάλη κυκλοφορία, της AstraZeneka, της Pfizer και της Moderna αναμένεται να έχουν μια συνολική παραγωγή 5,3 δισεκατομμυρίων δόσεων για το 2021, που θα καλύψουν ανάμεσα σε 2,6 και 3.1 δισεκατομμύρια ανθρώπους ανάλογα με το εάν το εμβόλιο της AstraZeneka θα δοθεί σε δύο δόσεις ή σε μιάμιση. Εάν μετρήσουμε και τα άλλα εμβόλια που προετοιμάζονται τότε συνολικά αυτή τη στιγμή ο συνολικός αριθμός δόσεων για τις οποίες υπάρχουν επιβεβαιωμένες συμφωνίες αγοράς φτάνει τα 7,4 δισεκατομμύρια δόσεις.
Τον Νοέμβριο του 2020 ερευνητές από το Πανεπιστήμιο Duke εκτιμούν ότι οι χώρες υψηλού εισοδήματος έχουν ήδη εξασφαλίσει πάνω από τέσσερα δισεκατομμύρια δόσεις, οι χώρες ανώτερου μεσαίου εισοδήματος πάνω από ένα δισεκατομμύριο. Οι χώρες κατώτερου μεσαίου εισοδήματος 1,759 δισεκατομμύρια δόσεις.
Χώρες που έχουν αγοράσει εμβόλια πολύ περισσότερα από τον πληθυσμό τους
Η ανισότητα γίνεται ακόμη πιο έντονη εάν δούμε πόσες δόσεις έχουν ήδη εξασφαλίσει οι χώρες σε σχέση με τον πληθυσμό τους.
Ο Καναδάς έχει επιβεβαιωμένες παραγγελίες δόσεων που είναι πέντε φορές ο πληθυσμός τους, στη Μεγάλη Βρετανία είναι επιβεβαιωμένες δόσεις τριπλάσιες του πληθυσμού της και τετραπλάσιες εάν συνυπολογίσουμε και τις δυνητικές, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν επιβεβαιωμένες περίπου στο 200% του πληθυσμού τους και με τις δυνητικές πάνε στο 400%, η ΕΕ έχει επιβεβαιωμένες δόσεις στο 200%. Ακόμη και εάν υποθέσεις κανείς ότι ένα μέρος των εμβολίων δεν θα πάρει τελικά έγκριση και πάλι οι αριθμοί είναι ενδεικτικοί του προβλήματος.
Επιπλέον αρκετές χώρες, ξεκινώντας από τις ίδιες τις ΗΠΑ δήλωσαν εδώ και μήνες ότι δεν θα συμμετείχαν σε οποιοδήποτε σχέδιο για μια παγκόσμια κοινή προσπάθεια να υπάρξει ένα κοινό εμβόλιο, όπως ήταν η πρόταση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας.
Οι πιο φτωχές χώρες κυρίως εξαρτώνται από το πώς θα εξελιχθεί το πρόγραμμα COVAX, ένα κοινό ταμείο με έδρα τη Γενεύη που είναι υπό την αιγίδα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας που έχει εξασφαλίσει μέχρι τώρα περίπου 700 εκατομμύρια δόσεις και ελπίζει να φτάσει τα δύο δισεκατομμύρια μέχρι το τέλος του 2021, με την ελπίδα ότι θα μπορέσει να προσφέρει εμβολιαστική κάλυψη τουλάχιστον στο 20% του πληθυσμού τους.
Η πρωτοβουλία για το εμβόλιο του λαού
Απέναντι σε αυτή την κατάσταση έχει διαμορφωθεί η πρωτοβουλία για το «εμβόλιο του λαού» (The People’s Vaccine), τη διακήρυξη της οποίας έχουν υπογράψει εξέχουσες προσωπικότητες και ηγέτες από όλον τον κόσμο και η οποία είναι ένας συνασπισμός ανθρωπιστικών οργανώσεων από όλο τον κόσμο.
Η έκκλησή τους είναι η ακόλουθη:
«Καλούμε τις κυβερνήσεις και τις φαρμακευτικές εταιρείες
1. Να εξασφαλίσουν ότι το εμβόλιο αγοράζεται σε τιμές πραγματικού κόστους και διατίθεται στον λαό δωρεάν.
2. Να αποτρέψουν τα μονοπώλια στην παραγωγή εμβολίων και θεραπειών με το να θέσει ως όρο για τη δημόσια χρηματοδότηση στην έρευνα και την εξέλιξη το να καταστήσουν τα ερευνητικά ινστιτούτα και οι φαρμακευτικές εταιρείες ελεύθερα κοινοποιήσιμη όλη την πληροφορία, τα δεδομένα, το βιολογικό υλικό, την τεχνογνωσία και την πνευματική ιδιοκτησία.
3. Να εξασφαλίσουν ότι το εμβόλιο θα πωλείται σε προσιτή τιμή. Η τιμολόγησή του θα πρέπει να είναι διαφανής και να στηρίζεται στο κόστος της έρευνας, της ανάπτυξης και της κατασκευής και να λαμβάνει υπόψη την όποια δημόσια χρηματοδότηση.
4. Να εξασφαλίσουν την πλήρη συμμετοχή των κυβερνήσεων στις αναπτυσσόμενες χώρας όπως και της κοινωνίας των πολιτών από τον Βορρά και τον Νότο στα φόρουμ αποφάσεων για τα εμβόλιο (και τις άλλες τεχνολογίες για την COVID-19) και να εξασφαλίσουν τη διαφάνεια και τη λογοδοσία για όλες τις αποφάσεις.
5. Να εφαρμόσουν τη δίκαιη κατανομή του εμβολίου που θα δίνει προτεραιότητα στους εργαζόμενους στην υγεία και άλλες ομάδες σε κίνδυνο σε όλες τις χώρες. Η κατανομή ανάμεσα στις χώρες θα πρέπει να βασίζεται στο μέγεθος του πληθυσμού τους. Τα προγράμματα εμβολιασμού στο εσωτερικό κάθε χώρας θα πρέπει να περιλαμβάνουν τις περιθωριοποιημένες ομάδες, συμπεριλαμβανομένων των προσφύγων, των φυλακισμένων και των ανθρώπων που μένουν σε παραγκουπόλεις και άλλες συνθήκες οικιακού συνωστισμού. Η κατανομή ανάμεσα στις χώρες θα πρέπει να βασίζεται στην ανάγκη και όχι στην ικανότητα πληρωμής».
