Σχεδόν 20 χρόνια πριν, όταν ξεκινούσα τις μεταπτυχιακές μου σπουδές στη Γαλλία για τον ελληνικό – και όχι μόνο – 19ο αιώνα, συγκροτούσα μια λίστα με τα θεμελιώδη αναγνώσματα για την περίοδο. Η «Ορθόδοξος Εκκλησία και η ελληνική ανεξαρτησία 1821-1852» του Charles Frazee (Τσαρλς Φρέζι) κατείχε περίοπτη θέση σε αυτήν. Το βιβλίο ήταν γραμμένο ήδη τη δεκαετία του 1960 από τον Αμερικανό και πιστό καθολικό Frazee, ο οποίος είχε ειδικευτεί στην βυζαντινή ιστορία και στην ιστορία της ορθόδοξης εκκλησίας έχοντας διδάξει σε πολλά ακαδημαϊκά ιδρύματα στις ΗΠΑ. Κι όμως, διατηρεί αμείωτο το ενδιαφέρον του ως σήμερα. Η ματιά του έχει ενδιαφέρον καθώς το αμερικανικό ενδιαφέρον για την περίοδο εκείνη στην Ελλάδα έχει κυρίως προτεσταντικό πρόσημο. Καλοδουλεμένο, μεθοδικό και ιδιαίτερα συναρπαστικό αναγνωστικά το βιβλίο παραθέτει τα γεγονότα της Επανάστασης χωρίς να πέφτει στον «πειρασμό» πολλών ξένων συγγραφέων που υπεισέρχονται σε σειρά κρίσεων για τα πρόσωπα και τις καταστάσεις της εποχής. Ο Frazee εξετάζει το 1821 με ψυχραιμία, χωρίς φόρτιση, καθώς αντιλαμβάνεται την πολυπλοκότητα του φαινομένου.
Υπογραμμίζει τη συστράτευση ιερωμένων και λαϊκών στον αγώνα της ανεξαρτησίας, γεγονός που έτσι κι αλλιώς του προκαλεί το ενδιαφέρον. Και παρακολουθεί λεπτομερώς μετά τη συγκρότηση του κράτους τις προσπάθειες της βαυαρικής διοίκησης να αποσπάσει από το Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης την Ελλαδική Εκκλησία. Η αυτονόμηση της Εκκλησίας ήταν, ως γνωστόν, από τους πρωταρχικούς στόχους της αντιβασιλείας και ειδικότερα του Maurer. Προτεστάντης και νομομαθής ο ίδιος, πίστευε στο δικαίωμα της κοσμικής εξουσίας να ρυθμίζει τα εκκλησιαστικά πράγματα, δηλαδή την υποτέλεια του sacerdotium στο imperium, κάτι που ήταν και σύμφωνο βέβαια με το δίκαιο της Ανατολικής Εκκλησίας.
Εκκλησία – Κράτος
Για την Ελλάδα εξάλλου ο ίδιος πίστευε ότι η Επανάσταση του 1821 δεν έγινε μόνο για την πολιτική αλλά και για τη θρησκευτική ελευθερία και ότι η ανεξαρτησία της Ελλαδικής Εκκλησίας από το Πατριαρχείο ήταν απαραίτητη προϋπόθεση για την ύπαρξη της βασιλείας στην Ελλάδα.
Φοβόταν βέβαια και ότι μια τελείως ανεξάρτητη Εκκλησία θα μπορούσε να μετασχηματιστεί σε ένα μικρό Βατικανό. Γι’ αυτό η διαδικασία της αυτονόμησής της θα έπρεπε να οργανωθεί με έναν τέτοιο τρόπο ώστε να εξυπηρετεί τα κρατικά συμφέροντα και χωρίς να τίθεται επ’ ουδενί σε αμφισβήτηση η κρατική εξουσία. Αποτέλεσμα αυτής της αντίληψης ήταν η προσπάθεια του κράτους να υποτάξει την εκκλησιαστική οργάνωση και διοίκηση, μια προσπάθεια που κατέληξε στην ανακήρυξη του αυτοκέφαλου της Ελλαδικής Εκκλησίας και την υποταγή της στην κρατική διοίκηση, εδραιώνοντας την ιδιότυπη σχέση Εκκλησίας και Κράτους στην Ελλάδα την οποία συναντούμε έως σήμερα. Συγχρόνως, όμως, δημιούργησε και σχίσμα μέσα στους κόλπους της Ορθόδοξης Εκκλησίας, ένα σχίσμα που κράτησε μέχρι το 1852, όταν το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως αναγκάστηκε να αναγνωρίσει το αυτοκέφαλο.
Ο Charles Frazee εξετάζει με την ψύχραιμη ματιά του ερευνητή αυτήν ακριβώς την ιστορία των σχέσεων της Εκκλησίας με το αναδυόμενο ελληνικό κράτος, κατά την περίοδο από το 1821 έως το 1852, καθώς και τον ρόλο που διαδραμάτισε στην εξέλιξη αυτών των σχέσεων η διπλωματία των τριών ξένων δυνάμεων (Αγγλίας, Γαλλίας και Ρωσίας) χρησιμοποιώντας γνωστές και άγνωστες αρχειακές πηγές.
Η επανέκδοση του ιστορικού βιβλίου από τον «Δόμο», έναν από τους πιο εμβληματικούς εκδοτικούς οίκους της χώρας με ιδιαίτερη θέση στο συγκεκριμένο πεδίο, εν όψει των επετειακών εκδηλώσεων για τα 200 χρόνια από την Επανάσταση συμπίπτει με την πρόσφατη αποδημία του συγγραφέα (2019), είναι μια από τις πιο σημαντικές εκδοτικές ειδήσεις. Ισως θα πρέπει να βάλει σε σκέψεις και κάποιους άλλους εκδοτικούς οίκους για τις κριτικές επανεκδόσεις εμβληματικών έργων για το 1821.
Charles A.Frazee
Ορθόδοξος Εκκλησία και ελληνική ανεξαρτησία 1821 – 1852
Εκδ. Δόμος, σελ. 272
Τιμή 17 ευρώ
