Πρόκειται για τη μεγαλύτερη κρίση από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο μέχρι σήμερα. Αυτός είναι ο συχνότερος χαρακτηρισμός που χρησιμοποιείται από ειδικούς και μη για την πολύπλευρη κρίση που προκαλεί σε παγκόσμια κλίμακα η πανδημία κορωνοϊού. Αυτό αφορά την εκτίμηση για το παρόν, το σήμερα. Τι μας επιφυλάσσει όμως το αύριο; Ποια θα είναι η εικόνα της κοινωνίας και του πλανήτη την επομένη της πανδημίας;
Μία προσέγγιση της αντίδρασης πολιτικής, κοινωνίας, οικονομίας σε αυτήν την πρωτοφανή κρίση επιχειρεί με το βλέμμα στραμμένο στο μέλλον ο γερμανός οικονομολόγος Μαρσέλ Φράτσερ, πρόεδρος του Γερμανικού Ινστιτούτου Οικονομικών μελετών DIW, καθηγητής μακροοικονομίας στο Πανεπιστήμιο Χούμπολτ του Βερολίνου. Και την αποτυπώνει στο τελευταίο βιβλίο του με τίτλο «Ο νέος Διαφωτισμός – Οικονομία και κοινωνία μετά την κρίση κορωνοϊού», που κυκλοφόρησε τον περασμένο Οκτώβριο («Die neue Aufklärung», Berlin Verlag 2020).
Δεν είναι υπερβολή η επιλογή του τίτλου και ο συσχετισμός με τον Διαφωτισμό της Αναγέννησης; «Με την πανδημία του κορωνοϊού ζούμε συνθήκες που έχουν τραγική διάσταση σε πολλά επίπεδα: υγεία, οικονομία, κοινωνία, πολιτική», απαντά ο οικονομολόγος στην ερώτηση των «ΝΕΩΝ». «Αλλά για μένα», προσθέτει, «είναι σημαντικό το ερώτημα αν μπορούμε να δούμε πέρα από τον στενό ορίζοντα της πανδημίας, την εξέλιξη στις επόμενες δεκαετίες, σε ποιον βαθμό η πανδημία θα διαμορφώσει και μία νέα συνειδητοποίηση των προκλήσεων που έχουμε μπροστά μας».
Ζητούμενο για τον Φράτσερ είναι να οδηγήσει η πανδημία στη συνειδητοποίηση της ανάγκης για πολύ αποφασιστικότερη αντιμετώπιση των παγκόσμιων προκλήσεων. Δεν είναι λίγες: προστασία του περιβάλλοντος, ψηφιακός μετασχηματισμός, κοινωνική πόλωση, σταθεροποίηση της παγκόσμιας χρηματαγοράς, μεταναστευτικά ρεύματα, γεωπολιτικές συγκρούσεις. «Μέσω της πανδημίας κατανοούμε πόσο σημαντική είναι η διεθνής συνεργασία, πόσο σημαντική είναι η αλληλεγγύη. Αυτό είναι για μένα το σημαντικότερο δίδαγμα της πανδημίας», λέει ο Φράτσερ.
Οι ανάγκες αντιμετώπισης της πανδημίας ανέδειξαν και τη σημασία του ισχυρού κοινωνικού κράτους. «Το νεοφιλελεύθερο δόγμα, ότι το κράτος είναι το πρόβλημα και οι αγορές θα τα κάνουν όλα καλύτερα έφτασε – το αργότερο με την πανδημία – στο τέλος του», διαπιστώνει ο οικονομολόγος, πρόεδρος του DIW. Από την πανδημία, λέει, «πρέπει να αντλήσουμε συμπεράσματα, πώς θα οδηγηθούμε με επιτυχία στην επίλυση προβλημάτων».
Ο Φράτσερ βλέπει τέσσερις μεγάλες, βασικές αντιπαραθέσεις που θα καθορίσουν τον 21ο αιώνα: μεταξύ ηθικής και οικονομίας – κράτους και αγορών – πολυπολικής διεθνούς τάξης και εθνικισμού – επιστήμης και πολιτικής. Πιστεύει ότι φαινόμενα όπως η κοινωνική πόλωση, ο λαϊκισμός και η ενίσχυση αυταρχικών καθεστώτων, μέχρι την απειλούμενη κλιματική καταστροφή, μπορούν να αντιμετωπιστούν μόνον με την αποδοχή και ενίσχυση των θεμελιωδών προταγμάτων του Διαφωτισμού: ελευθερίας, δικαιοσύνης, ανθρωπισμού. Οι προϋποθέσεις, τεχνολογικές, οικονομικές, πολιτικές, κοινωνικές υπάρχουν. Αλλά ο νέος Διαφωτισμός απαιτεί μεταρρυθμίσεις στο κοινωνικό κράτος, έτσι ώστε να δίνει σε όλους τη δυνατότητα κοινωνικής συμμετοχής.
Ο Φράτσερ παραδέχεται ότι ο τίτλος περί νέου Διαφωτισμού είναι αισιόδοξος, ειδικά στο αποκορύφωμα της παγκόσμιας πανδημίας. «Υπάρχουν πολλοί λόγοι να είναι κάποιος απαισιόδοξος. Αλλά υπάρχουν περισσότεροι για να είναι κανείς αισιόδοξος», λέει. Η πανδημία κατέδειξε πολλές αντιφάσεις, αλλά ανέδειξε και τη συνειδητοποίηση της υψηλής κοινωνικής αξίας που εκφράζεται μέσα από την προστασία των ασθενέστερων μελών της κοινωνίας. Τα ιδεώδη του Διαφωτισμού είναι σήμερα σημαντικότερα από ποτέ και θα συγκαθορίσουν τη μορφή της κοινωνίας και του κόσμου μετά το τέλος της πανδημίας. «Μέχρι τώρα στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες διαχειριστήκαμε εν πολλοίς καλά την πανδημία», λέει ο Φράτσερ. «Ας βγάλουμε λοιπόν τα σωστά συμπεράσματα».
