Ηταν 2 Μαρτίου του 1931 όταν σε μια φτωχική οικογένεια αγροτών στο χωριό Πριβόλνοε της Σταυρούπολης, στην ΕΣΣΔ, γεννήθηκε ένα αγόρι. Του έδωσαν το όνομα Βίκτωρ, όμως έπειτα από επιμονή της μητέρας του – που ήταν πιστή χριστιανή, παρά τις απαγορεύσεις του Στάλιν – τον βάφτισαν μυστικά Μιχαήλ. Χθες ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, ο τελευταίος σοβιετικός ηγέτης, συμπλήρωσε τα 90 του χρόνια στο νοσοκομείο όπου διαμένει τον τελευταίο καιρό, προκειμένου να προφυλαχθεί από την Covid-19. Για την περίσταση έγινε ένα πάρτι μέσω Zoom, με στενούς φίλους και συνεργάτες από το ίδρυμα που φέρει το όνομά του. «Υψώσαμε τα ποτήρια στην υγειά του», ανέφερε ο εκπρόσωπός του Βλαντίμιρ Πολιακόφ. «Εμείς εδώ και εκείνος εκεί, αλλά τουλάχιστον ειδωθήκαμε και κάναμε προπόσεις». Ο Πολιακόφ ανέφερε πως ευχητήρια τηλεγραφήματα κατέφθασαν από διεθνείς ηγέτες, μεταξύ των οποίων ο αμερικανός πρόεδρος Τζο Μπάιντεν, η γερμανίδα καγκελάριος Ανγκελα Μέρκελ, ο βρετανός πρωθυπουργός Μπόρις Τζόνσον και ο διάσημος ιταλός τενόρος Αντρέα Μποτσέλι που του τραγούδησε το «Happy Birthday» μέσω βίντεο.
Μήνυμα έστειλε και ο ρώσος ηγέτης Βλαντίμιρ Πούτιν, το οποίο αναρτήθηκε και στον ιστότοπο του Κρεμλίνου. «Δικαίως ανήκετε στον γαλαξία των φωτεινών ανθρώπων, των εξαιρετικών πολιτικών της εποχής μας που είχαν σημαντική επιρροή στην πορεία της δικής μας αλλά και της παγκόσμιας ιστορίας», ανέφερε ο Πούτιν. Παρά τις πολλές ευχές, ο Γκορμπατσόφ δείχνει να μην μπορεί να γιορτάσει τίποτα μετά τον θάνατο της συζύγου του Ραΐσα πριν από 22 χρόνια. Και δεν το κρύβει στις συνεντεύξεις του.
Γενικός γραμματέας του ΚΚΣΕ από το 1985 και πρόεδρος της ΕΣΣΔ από το 1990, ο Γκορμπατσόφ προώθησε μεγάλες μεταρρυθμίσεις, ιδιαίτερα μετά το πυρηνικό δυστύχημα στο Τσερνόμπιλ, απέσυρε τα στρατεύματα της χώρας του από το Αφγανιστάν, προχώρησε σε συναντήσεις με τον αμερικανό πρόεδρο Ρόναλντ Ρίγκαν για τον περιορισμό των πυρηνικών όπλων και τον τερματισμό του Ψυχρού Πολέμου. Στο εσωτερικό της χώρας του, η πολιτική της διαφάνειας, η περίφημη «γκλάσνοστ», επέτρεψε την ελευθερία του λόγου και του Τύπου, ενώ η περεστρόικα οδήγησε στην αποκέντρωση της λήψης οικονομικών αποφάσεων. Προώθησε επίσης μέτρα εκδημοκρατισμού, υπονομεύοντας έτσι το μονοκομματικό κράτος.
Οταν ανέλαβε την εξουσία ο Μπόρις Γέλτσιν, ο Γκορμπατσόφ πέρασε στη λήθη, όμως επανεμφανίστηκε στην πολιτική σκηνή με την άφιξη στο Κρεμλίνο του Βλαντίμιρ Πούτιν, ενός πολιτικού τον οποίο στην αρχή είχε δημόσια στηρίξει. Ωστόσο αργότερα ο Γκορμπατσόφ πήρε τις αποστάσεις του από εκείνον. Σιγά σιγά οι δύο άνδρες ξαναήρθαν κοντά, αλλά με προσοχή.
Από την άλλη, στη χώρα του, ο νεότερος σοβιετικός ηγέτης από την εποχή του Στάλιν, πρώτα αγαπήθηκε σφόδρα και κατόπιν έγινε αντικείμενο μίσους. Οταν αποφάσισε να πάρει μέρος στις προεδρικές εκλογές το 1996, υπέστη πανωλεθρία καθώς δεν συγκέντρωσε άνω του 0,5% των ψήφων. Στα σκληρά μετακομμουνιστικά χρόνια, οι Ρώσοι τον κατηγόρησαν για τη διάλυση της χώρας, για τη φτώχεια, την κατάρρευση των παραγωγικών δομών και την απώλεια κύρους για τη χώρα στη διεθνή σκηνή.
Στην κορυφή
Ηταν εύκολο για τους Σοβιετικούς να τον εκτιμήσουν στην αρχή, όταν το 1985 έφθασε στην κορυφή της εξουσίας έπειτα από τον Αντρόποφ και τον Τσερνιένκο που διαδέχθηκαν τον Λεονίντ Μπρέζνιεφ. Ηταν μόλις 54 ετών και γεμάτος επιθυμία να προωθήσει αλλαγές για να βελτιωθεί η ζωή των πολιτών. Τον έχρισε διάδοχό του ο ίδιος ο Αντρόποφ, ισχυρός επικεφαλής της KGB που έμεινε στο Κρεμλίνο μόλις δύο χρόνια. Οι μυστικές υπηρεσίες γνώριζαν την πραγματική κατάσταση στην οποία βρισκόταν η ΕΣΣΔ και ήξεραν ότι χωρίς σημαντικές μεταρρυθμίσεις δεν θα ήταν εφικτό να συνεχιστεί η υποστήριξη της σύγκρουσης με τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Ο Γκορμπατσόφ μπορεί με την περεστρόικα να ξεκίνησε μια μεγάλη διαδικασία που οδήγησε στον τερματισμό του Ψυχρού Πολέμου, όμως ταυτόχρονα είχε ως αποτέλεσμα τη διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης και την κατάρρευση του συστήματος πάνω στο οποίο στηρίχθηκε η ένωση τόσων διαφορετικών περιοχών μετά το 1917. Ηταν πάλι κοντά στα γενέθλιά του πριν από 30 χρόνια, όταν ο Γκορμπατσόφ προσπάθησε να σώσει ό,τι μπορούσε να σωθεί, ενώ η χώρα είχε παραλύσει από τη γενική απεργία των ανθρακωρύχων. Διεξήγαγε δημοψήφισμα μεταξύ των σοβιετικών πολιτών με το ερώτημα: «Θεωρείτε αναγκαίο να διασωθεί η ΕΣΣΔ ως μια ανανεωμένη ομοσπονδία ανεξάρτητων δημοκρατιών;». Το 76,4% Ρώσων, Λευκορώσων, Ουκρανών κ.λπ. απάντησε Ναι. Ακόμα και σήμερα ο Γκόρμπι, όπως είναι γνωστός μεταξύ των συμπατριωτών του, είναι πεπεισμένος ότι αυτός θα ήταν ο σωστός δρόμος. Ομως τα πράγματα εξελίχθηκαν διαφορετικά.
Τα τελευταία χρόνια η ένταση μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσίας αυξάνεται και πάλι. Ο Γκορμπατσόφ έχει προειδοποιήσει ότι επιστρέφουμε στον Ψυχρό Πόλεμο και έχει προτρέψει Μόσχα και Ουάσιγκτον να επιστρέψουν στο τραπέζι του διαλόγου. Πώς είναι σήμερα; Η υγεία του φθίνει και μιλάει πολύ για τη Ραΐσα. Αυτή τη σχέση του ζευγαριού τόνισε και το θεατρικό έργο που ανέβηκε πέρυσι με επιτυχία σε κεντρικό θέατρο της Μόσχας με θέμα τη ζωή του. Οπως έλεγε κάποια στιγμή στο έργο: «Αγάπησα πολύ τη Ρωσία, αλλά αγάπησα περισσότερο τη Ραΐσα».
