H μάχη για την εξουσία στα ΑΕΙ ξεκινάει φέτος το καλοκαίρι. Και φαίνεται ότι φέρνει θύελλα στα ανώτατα ιδρύματα της χώρας, στη διοίκηση των οποίων αναμένονται σαρωτικές αλλαγές, με τις εκλογικές διαδικασίες να περιορίζονται στο ελάχιστο και την εξουσία να συγκεντρώνεται σε πέντε – έξι άτομα ανά ίδρυμα. Τι σημαίνει αυτό; Κάθε Παρασκευή στο κτίριο του Αμαρουσίου συναντιούνται τα μέλη της νέας επιτροπής που πρόσφατα συγκροτήθηκε από την ηγεσία του, ακριβώς για να μελετήσει την τελική μορφή του νέου νόμου – πλαισίου στα ΑΕΙ. Ο οποίος μοιάζει περίπου με το Γεφύρι της Αρτας, καθώς… γκρεμίζεται και ξαναχτίζεται από την αρχή επί ενάμιση χρόνο.
Γιατί; Γιατί ο τρόπος επιλογής της διοίκησης των πανεπιστημίων αποδεικνύεται ένα από τα κρισιμότερα ζητήματα για το υπουργείο Παιδείας (μαζί με το εξεταστικό σύστημα), καθώς στο πρόσφατο παρελθόν έχει γεννήσει «κινήματα» ανταρτών πρυτάνεων, έχει οδηγήσει σε καταλήψεις και κινητοποιήσεις μηνών και βεβαίως στον πολιτικό καταποντισμό υπουργών και κυβερνήσεων. Κατά πολλούς, δε, τα πανεπιστήμια «βασιλεύουν» στη χώρα μας περισσότερο από τις ίδιες τις κυβερνήσεις, αφού αποτελούν το φυτώριο των στελεχών τους, τον κρυφό πόθο των μισών πολιτικών της χώρας και (τελικά) τη βασική οδό κοινωνικής αποδοχής κάθε πολίτη της.
Κάθε Παρασκευή, λοιπόν, τα μέλη της νεοσύστατης επιτροπής του υπουργείου Παιδείας συναντιούνται και ανταλλάσσουν απόψεις για τη νέα μορφή που θα έχει η ανώτατη εκπαίδευση. Στην επιτροπή συμμετέχουν νομικοί από την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη.
Η άποψη που έχει σχηματιστεί από την ηγεσία του υπουργείου Παιδείας είναι ότι τα νέα συμβούλια των ΑΕΙ (που έρχονται να αναβιώσουν στην πρώτη μορφή του τον αρχικό νόμο Διαμαντοπούλου) θα πρέπει να είναι πανίσχυρα και η βασική Αρχή εξουσίας στα ανώτατα ιδρύματα. Η θέση του πρύτανη και της Συγκλήτου, έτσι, υποβαθμίζεται. Γι’ αυτόν τον λόγο και το υπουργείο Παιδείας σχεδιάζει να ζητήσει από τα μέλη των νυν πρυτανικών συμβουλίων των ΑΕΙ να συμμετάσχουν στο «πείραμά» του ως τα πρώτα εσωτερικά μέλη των νέων συμβουλίων διοίκησης, ώστε να εξασφαλίσει τη συναίνεσή τους. Ωστόσο, όπως δείχνει το ρεπορτάζ των «ΝΕΩΝ», οι περισσότεροι πρυτάνεις μεγάλων ΑΕΙ, αν τους ζητηθεί, είναι έτοιμοι να το αρνηθούν.
Σενάρια για τη σύσταση
Τα βασικά σενάρια για τη σύσταση των συμβουλίων ΑΕΙ είναι τα εξής:
– Πρώτο και επικρατέστερο ως σήμερα: εκλογή πέντε – έξι εσωτερικών μελών από την ακαδημαϊκή κοινότητα κάθε ιδρύματος με ψήφο μόνο καθηγητών ΑΕΙ.
Τα εσωτερικά μέλη επιλέγουν τα υπόλοιπα (ισάριθμα) εξωτερικά μεταξύ ΑΕΙ Ελλάδας ή εξωτερικού και ενδεχομένως άλλων φορέων. Τα μέλη συμβουλίων (στο σύνολό τους) επιλέγουν πρύτανη (μεταξύ των εσωτερικών μελών). Ο πρύτανης θα ασχολείται κυρίως με τα ακαδημαϊκά θέματα.
Ακόμη, τα μέλη συμβουλίων επιλέγουν και τους κοσμήτορες των σχολών. Οι εκλογικές διαδικασίες παραμένουν όμως στα τμήματα των ΑΕΙ που διατηρούνται ως η βασική ακαδημαϊκή μονάδα και δεν απορροφώνται διοικητικά από τις σχολές.
– Δεύτερο σενάριο και ασθενέστερο: εκλογή εσωτερικών μελών συμβουλίων που στη συνέχεια θα επιλέγουν τα εξωτερικά. Ο ρόλος τους, γνωμοδοτικός, συμβουλευτικός και επικεντρωμένος στην οικονομική διαχείριση. Ομως, θα απαιτείται η σύμφωνη γνώμη των συμβουλίων σε όλες τις αποφάσεις των πρυτάνεων σε σημαντικά θέματα στρατηγικού σχεδιασμού. Εκλογές και για ανάδειξη πρύτανη που παραμένει η βασική δύναμη στη διοίκηση ΑΕΙ.
Ο νέος νόμος για τα ΑΕΙ αναμένεται (εάν τελικά κατατεθεί) ως τον Αύγουστο.
Τι γίνεται στο εξωτερικό
Η μορφή διακυβέρνησης των πανεπιστημίων που αποτελείται από ένα συμβούλιο το οποίο επιλέγει τον πρύτανή τους εφαρμόζεται στις ΗΠΑ (όπου όμως τα πανεπιστήμια έχουν τελείως διαφορετικό τρόπο χρηματοδότησης και δεν χρηματοδοτούνται κυρίως από το κράτος, όπως στην Ελλάδα) αλλά και σε χώρες της Ευρώπης.
Στην Ευρώπη, η σύνθεση και ο ρόλος των συμβουλίων διαφέρουν μεταξύ των χωρών. Σε ορισμένες έχουν τον ρόλο του εποπτικού οργάνου, που διαχωρίζεται σαφώς από τον ρόλο του εκτελεστικού οργάνου, ενώ σε άλλες το εποπτικό συμβούλιο έχει και σαφείς εξουσίες λήψης αποφάσεων. Συνήθως, ο ρόλος τους είναι να διασφαλίζουν τα συμφέροντα του ιδρύματος και ότι αυτό συμμορφώνεται με τους εθνικούς νόμους και κανονισμούς ή να εγκρίνουν ετήσιες εκθέσεις απολογισμού και οικονομικές εκθέσεις.
Η σύνθεση των συμβουλίων ποικίλλει είτε μόνο με εξωτερικά μέλη είτε με συνδυασμό εσωτερικών και εξωτερικών μελών. Στην Αυστρία, την Τσεχία, την Ολλανδία και τη Σλοβακία, το συμβούλιο αποτελείται μόνο από εξωτερικά μέλη. Σε άλλες χώρες, όπως η Δανία, η Ιρλανδία, η Ιταλία ή η Σουηδία, την πλειοψηφία αποτελούν τα εξωτερικά μέλη, αλλά συμμετέχουν και εσωτερικοί φορείς. Στη Λιθουανία, την Πορτογαλία, τη Σλοβενία και τη Νορβηγία υπάρχει ισότιμη συμμετοχή.
Οσον αφορά την εκλογή πρύτανη, σε ορισμένες χώρες της Ευρώπης οι πρυτάνεις εκλέγονται από την ακαδημαϊκή κοινότητα. Τέλος, σε κάποιες χώρες ο πρύτανης, που λειτουργεί ως εκτελεστικός διευθυντής, διορίζεται από το υπουργείο ή ο προτεινόμενος υποψήφιος χρειάζεται υπουργική έγκριση.
