Αποδρομή: φάση κατά την οποία μια νόσος ή ένα σύμπτωμα πλησιάζει προς το τέλος, τείνοντας να εξαφανιστεί. Συνώνυμο: ύφεση. Αντώνυμο: έξαρση. Παθητική ανοσία: επίκτητη ανοσία που παρέχεται από αντισώματα που παράγονται σε άλλο ξενιστή και αποκτάται φυσικά από το βρέφος μέσω της μητέρας ή τεχνητά με χορήγηση φαρμακευτικού σκευάσματος που λέγεται ορός αντισωμάτων. Αλλά και αγκωναψία (χαιρετισμός με άγγιγμα των αγκώνων), ξώμυτος (αυτός που φοράει με λάθος τρόπο τη μάσκα). «Το Λεξικό Covid-19» είναι γεγονός και επιχειρεί να συγκεντρώσει τους επιστημονικούς όρους αλλά και τις λέξεις που μπήκαν στην καθημερινότητά μας τον τελευταίο χρόνο.
«Είναι πολύ πιθανό να αποδειχτούν βραχύβιες νεολογικές κατασκευές των δύσκολων ημερών, κρίνουμε όμως ότι είναι σημαντικό να καταγραφούν ως τεκμήρια ενός γεγονότος που σημάδεψε την εποχή μας» επισημαίνει στην εισαγωγή η λεξικογράφος Μαριάννα Κατσογιάννου, που συνεργάστηκε με τη βιολόγο Ζωή Στεφανίδου για το λεξικό (κυκλοφορεί από τις Kavvadia Crew Publications). Μέλος της Ευρωπαϊκής Ενωσης Ορολογίας (EAFT), όπου έχει χρηματίσει αντιπρόεδρος (2006-2008) και πρόεδρος (2008-2010), αλλά και μέλος στο ΔΣ της Infoterm (International Information Centre for Terminology), ξεκίνησε πέρυσι την καταγραφή, που απευθύνεται στο ευρύ κοινό, επιστήμονες και ειδικούς της πληροφορίας. Συγκεντρώθηκαν τελικά 650 λέξεις με την κλασική μέθοδο της αποδελτίωσης πηγών, οι οποίες αναφέρονται στο τέλος του λεξικού. Σημαντική προσθήκη σε σχέση με τη διαδικτυακή έκδοση είναι η μετάφραση των όρων στα αγγλικά και στα γαλλικά, που περιλαμβάνεται στο γλωσσάριο.
Η παρουσίαση είναι θεματική: τα λήμματα ταξινομούνται σε ομάδες εννοιών (μετάδοση του ιού, συμπτωματολογία και διάγνωση, οργανισμοί και επαγγέλματα υγείας κ.λπ.).
Η Μαριάννα Κατσογιάννου μιλάει για το εγχείρημα.
Πιστεύετε ότι στην πλειονότητά τους οι λέξεις και οι όροι που αφορούν την πανδημική κρίση ήρθαν για να μείνουν;
Σίγουρα θα μείνουν οι αυστηρά επιστημονικοί όροι, αυτοί που δεν χρησιμοποιούμε εμείς στην καθημερινή μας επικοινωνία, όπως π.χ. το εμβόλιο mRNA ή διάφορα ονόματα φαρμάκων. Το μέλλον των άλλων λέξεων όμως θα εξαρτηθεί κυρίως από τη χρήση που θα κάνουμε εμείς. Λογικά, το click away θα εξαφανιστεί μαζί με την απεχθή διαδικασία που αντιπροσωπεύει, το «ασυμπτωματικός» όμως φαίνεται να πέρασε ήδη στην καθημερινή γλώσσα: δεν ήμουν στη συγκέντρωση έξω από το Εφετείο της Αθήνας στις 7 Οκτωβρίου 2020, είδα όμως τις φωτογραφίες από τα πλακάτ που μιλούσαν για ασυμπτωματικούς φασίστες. Προφανώς, το να είναι μια λέξη ελληνική ή, έστω, ελληνοποιημένη αυξάνει τις πιθανότητες επιβίωσης: έχετε παρατηρήσει πόσο συχνά λέμε καραντίνα αντί για λοκντάουν;
Ποιοι ήταν οι τελευταίοι όροι που προλάβατε να εντάξετε στο λεξικό; Και ποιοι πιθανότατα προέκυψαν στη συνέχεια, μέχρι σήμερα, που θα θέλατε να ενσωματώνατε;
Μεταξύ άλλων, η πανδημία Covid-19 έχει προσβάλει και τη γλωσσική συμπεριφορά των κατοίκων του πλανήτη, φέροντας στην επιφάνεια λέξεις ξεχασμένες, όπως η λοιμοκάθαρση, ή δημιουργώντας νέες, όπως η ποδαψία. Το πρόβλημα είναι ότι στο πλαίσιο της πανδημίας τα δεδομένα, γλωσσικά και άλλα, αλλάζουν με ρυθμούς πιο γρήγορους από αυτούς με τους οποίους καταγράφονται. Το λεξικό περιέχει ορολογία από κείμενα που αποδελτίωσα τους πρώτους μήνες της πανδημίας: τότε δεν υπήρχε καθόλου ο όρος click away, δεν είχε μεταφραστεί η δειγματοληψία drive-through (τώρα λέγεται «από το αυτοκίνητο»), γράφαμε Covid αποκλειστικά με λατινικούς χαρακτήρες (η γραφή Κόβιντ με ελληνικούς χαρακτήρες εμφανίζεται μετά τον Οκτώβριο του 2020). Xαρακτηριστικά θυμάμαι ότι έτρεχα να προσθέσω, κυριολεκτικά επί του πιεστηρίου, τη φόρμα εντοπισμού επιβατών που καθιερώθηκε τον Ιούλιο του 2020. Και η αλήθεια είναι ότι ακόμα περιμένουμε να δημιουργηθούν ελληνικοί όροι για το καναδικό caremongering, που δεν γνωρίζουμε ούτε ως ιδέα (είναι ένα κίνημα που ενθαρρύνει την παροχή βοήθειας στα πιο ευάλωτα μέλη της κοινότητας κατά τη διάρκεια της πανδημίας), ή για την άρση του λοκντάουν, για την οποία το «απεγκλεισμός» που προτάθηκε είχε τύχη χειρότερη ακόμα και από το «απαγορευτικό» (που ήταν η πρόταση Μπαμπινιώτη για το λοκντάουν).
Υπάρχουν λέξεις που έκαναν και σ’ εσάς προσωπική εντύπωση για την ευρηματικότητα ή την ευελιξία που επιδεικνύει η γλώσσα;
Αρκετές έρευνες – για τα ελληνικά θα αναφέρω αυτές της συναδέλφου Ζωής Γαβρηιλίδου, αντιπρυτάνεως στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο – διαπιστώνουν ότι η πλειονότητα των μεταφορών που χρησιμοποιούνται, ιδιαίτερα των πολεμικών, γεννάει αισθήματα απειλής και ανασφάλειας και μπορεί να μας χειραγωγήσει κατευθύνοντας τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον ιό και τις συνέπειές του. Ισως γι’ αυτό μου άρεσαν τόσο πολύ τα λογοπαίγνια που κυκλοφόρησαν, γιατί το γέλιο είναι ισχυρό αντίδοτο στον φόβο. Σκεφτείτε ότι η γαλλική λεξικογραφική εταιρεία Le Robert προκήρυξε και διαγωνισμό δημιουργίας λογοπαιγνίων και νεολογισμών, δηλώνοντας ότι «μέχρι να αποκτήσουμε εμβόλια, η γαλλική γλώσσα παραμένει το καλύτερο αντίδοτο στον ιό». Το αγαπημένο μου από τα ελληνικά είναι η ειδικοδημία: απότομη και θεαματική αύξηση του αριθμού αυτών που νιώθουν και δηλώνουν ειδικοί σε θέματα για τα οποία έχουν μερική και επιφανειακή γνώση.
