Πέντε σενάρια για τον κόσμο του 2040

Ηγυάλινη σφαίρα που θα μας δώσει τη δυνατότητα να γίνουμε… μέντιουμ και να προβλέψουμε τις εξελίξεις που μας περιμένουν δεν έχει εφευρεθεί ακόμη – και δεν θα εφευρεθεί ποτέ. Ούτε η μηχανή του χρόνου, που θα μας έδινε τη δυνατότητα να «πετάξουμε» 20 χρόνια μπροστά και να δούμε πώς θα είναι ο κόσμος μας το 2040. Γι’ αυτό και το National Intelligence Council, που από το 1979 αποτελεί τη «δεξαμενή σκέψης» των αμερικανικών υπηρεσιών πληροφοριών, δεν επιχειρεί να κάνει προβλέψεις.

Δεν διστάζει να διατυπώσει ωστόσο – στην έκθεση που δημοσιοποιήθηκε τον Μάρτιο και είναι η έβδομη κατά σειρά μετά το 1997 –  μια σειρά από σενάρια με βάση τις τάσεις που επικρατούν σήμερα διεθνώς. Αποδεχόμενο, ταυτόχρονα, την πιθανότητα να συμβεί κάτι που θα ανατρέψει τα πάντα και θα κάνει τους ειδικούς να… σκίσουν τα χαρτιά τους. «Ο κόσμος των πληροφοριών δεν διεκδικεί το αλάθητο για τις προφητείες του. Κυρίως, εμμένει στο γεγονός ότι οι απαντήσεις που δίνει είναι αποτέλεσμα των πιο βαθιών, αντικειμενικών και προσεκτικών εκτιμήσεων», όπως σημειώνει ο Σέρμαν Κεντ, ιδρυτής του αρμόδιου γραφείου.

Το μόνο σίγουρο είναι ότι μετά τα όσα έχουμε βιώσει τους τελευταίους μήνες, ουδείς δηλώνει πλέον σίγουρος για οτιδήποτε! Ποιοι, άλλωστε, περίμεναν στις αρχές του 2020 την πανδημία που ξέσπασε τότε και συνεχίζεται ακόμη, έχοντας φέρει τα πάνω κάτω στις ζωές μας; Και ποιοι μπορούν να αποκλείσουν ότι κάτι ανάλογο ή ακόμη πιο σοβαρό θα συμβεί μέσα στις επόμενες δύο δεκαετίες; Ακόμη κι αν αυτό δεν συμβεί, όμως, πόσοι είναι σε θέση να διαβεβαιώσουν πως δεν θα ξεσπάσει ένας πόλεμος που θα λάβει παγκόσμιες διαστάσεις – για παράδειγμα, με αφορμή μια εισβολή της Κίνας στην Ταϊβάν; Ή δεν θα εκδηλωθεί κάποια φυσική καταστροφή η οποία θα επιδράσει καταλυτικά σε ολόκληρο τον πλανήτη;

«Μέσα στα επόμενα χρόνια και δεκαετίες, ο κόσμος θα βρεθεί αντιμέτωπος με πιο επιτακτικές και μεγάλες προκλήσεις, από τις ασθένειες μέχρι την κλιματική αλλαγή και από τις αναταράξεις που θα προκληθούν από τις νέες τεχνολογίες μέχρι τις οικονομικές κρίσεις», σημειώνει η έκθεση. Στην προσπάθειά της δε να διερευνήσει τα πιθανότερα σενάρια, θέτει τρία κρίσιμα ερωτήματα, από τις απαντήσεις στα οποία εξαρτώνται πολλά: Πρώτον, πόσο σοβαρές θα είναι οι παγκόσμιες προκλήσεις που θα εμφανιστούν. Δεύτερον, με ποιον τρόπο θα τις αντιμετωπίσουν τα κράτη και οι λοιποί πρωταγωνιστές. Και τρίτον, ποιος είναι οι προτεραιότητες που θέτουν τα κράτη για το μέλλον.

Με βάση τα παραπάνω, τα πιθανότερα σενάρια που προκρίνει και περιγράφει τη έκθεση είναι πέντε.

Μια περίοδος αναγέννησης για τις Δημοκρατίες, υπό την ηγεμονία των Ηνωμένων Πολιτειών και των συμμάχων τους, με αποτέλεσμα τον μετασχηματισμό της παγκόσμιας οικονομίας, την αύξηση των εισοδημάτων και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής για εκατομμύρια ανθρώπους στον πλανήτη. Στην απέναντι όχθη, Κίνα και Ρωσία έχουν μείνει πίσω, πληρώνοντας την καταπίεση των κοινωνιών τους που έχει «πνίξει» πρωτοβουλία και καινοτομία.

Χάος;

Ενας κόσμος χωρίς πυξίδα, με το παγκόσμιο σύστημα να μοιάζει ακυβέρνητο, χαοτικό και ρευστό, καθώς οι διεθνείς κανόνες και θεσμοί θα αγνοούνται από δυνάμεις όπως η Κίνα – η οποία επωφελείται και επεκτείνει την επιρροή της – καθώς και διάφορους περιφερειακούς «παίκτες» και άλλους παράγοντες με σημαντική επιρροή.

Ενα μοντέλο ανταγωνιστικής συνύπαρξης, στο πλαίσιο του οποίου ΗΠΑ και Κίνα θα έχουν θέσει ως προτεραιότητά τους την οικονομική ανάπτυξη και θα έχουν αποκαταστήσει μια ισχυρή εμπορική σχέση, όμως αυτή θα βαδίζει παράλληλα με τον ανταγωνισμό για την πολιτική επιρροή, τα μοντέλα διακυβέρνησης, την τεχνολογική υπεροχή και τη στρατηγική ηγεμονία.

Τα χωριστά στρατόπεδα, διαφορετικού μεγέθους και ισχύος, σε έναν κόσμο κατακερματισμένο οικονομικά και σε επίπεδο συμμαχιών και δομών ασφαλείας, τα οποία έχουν στο επίκεντρό τους τις ΗΠΑ, την Κίνα, την ΕΕ, τη Ρωσία και κάποιες περιφερειακές δυνάμεις, που συνθλίβουν τις μικρομεσαίες χώρες.

Συναγερμός μετά την τραγωδία, που θα έχει προκληθεί από μια διατροφική καταστροφή εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής και της καταστροφής του περιβάλλοντος. Μια συμμαχία χωρών, υπό την ηγεσία της ΕΕ και της Κίνας, από κοινού με ΜΚΟ, προσπαθούν να εφαρμόσουν εκτεταμένες μεταρρυθμίσεις, βοηθώντας τις φτωχές και πιο υποβαθμισμένες χώρες, μέσα από νέους διεθνείς θεσμούς.

Η έκθεση σημειώνει, πάντως, ότι η πανδημία έχει επιδεινώσει τα δεδομένα και έχει μετατοπίσει τις πιθανότητες προς τα χειρότερα σενάρια, απειλώντας να αναστρέψει οριστικά και αμετάκλητα κατακτήσεις δεκαετιών. Η ενίσχυση φαινομένων όπως ο εθνικισμός και η πόλωση, η όξυνση των ανισοτήτων, το έλλειμμα διεθνούς συνεργασίας και οι τρανταχτές αδυναμίες σε επίπεδο διακυβέρνησης είναι φαινόμενα που αλλάζουν ριζικά το τοπίο.

Ετσι, φαίνεται πως στις δεκαετίες

που θα ακολουθήσουν, η πιο δυσεύρετη πρώτη ύλη δεν θα είναι το πετρέλαιο ή οι σπάνιες γαίες, αλλά η κοινωνική εμπιστοσύνη. Η αλήθεια δε είναι ότι σε αυτό το συμπέρασμα φαίνεται να οδηγούνται και άλλοι.

Οπως, για παράδειγμα, το ΔΝΤ το οποίο, σε κείμενο εργασίας που έγινε γνωστό τον Οκτώβριο του 2020, κάνει λόγο για τις κοινωνικές αναταράξεις που προκαλούνται σχεδόν πάντα από τις πανδημίες. Μάλιστα, ισχυρίζεται πως η ιστορική εμπειρία δείχνει πως «αυτές αρχίζουν να εντείνονται περίπου 14 μήνες μετά το τέλος τη πανδημίας, ενώ φτάνουν στην κορύφωσή τους έπειτα από 24 μήνες».

Ισως, λοιπόν, δεν χρειάζεται να περιμένουμε ως το 2040 για να διαπιστώσουμε πόσο μεγάλες ανατροπές μας περιμένουν…