Σχέδιο Ανάν: Σαν σήμερα το 2004 το ιστορικό δημοψήφισμα

Σαν σήμερα, πριν από 17 ολόκληρα χρόνια πραγματοποιήθηκε στην Κύπρο το ιστορικό δημοψήφισμα για το σχέδιο για την επίλυση του Κυπριακού ζητήματος που έφερε το όνομα του γενικού γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών, Κόφι Ανάν.

Ένα πολύπλοκο, φιλόδοξο, αλλά επίσης σφόδρα αμφισβητούμενο σχέδιο ενώπιον του οποίου έσπευσαν να παραταχθούν εκατέρωθεν δύο συμπαγείς πλευρές.

Από τη μία όσοι απέρριπταν μετά βδελυγμίας το «Σχέδιο Ανάν» εμμένοντας στην πάγια μαξιμαλιστική διπλωματική στάση της ελληνοκυπριακής πλευράς, και από την άλλη εκείνοι που θεωρούσαν ότι, παρά τις όποιες αδυναμίες του, το σχέδιο ίσως ήταν μια από τις τελευταίες ευκαιρίες να δοθεί μια λύση στο πρόβλημα της διχοτόμησης της Κύπρου με τρόπο ευνοϊκό για την ελληνοκυπριακή πλευρά, διαβλέποντας ότι εμμένοντας σε μαξιμαλιτικές αγκυλώσεις, στο μέλλον η κατάσταση θα δυσκόλευε έτι περαιτέρω για τους ελληνοκυπρίους.

Στις έξι το απόγευμα της 24ης Απριλίου του 2004 οι κάλπες έκλεισαν ταυτόχρονα και στις δύο πλευρές του νησιού ξεκίνησε η καταμέτρηση. Μέσα σε ελάχιστες ώρες θα γινόταν γνωστό επισήμως το τελικό αποτέλεσμα: Οι Ελληνοκύπριοι είχαν απορρίψει το σχέδιο Ανάν, ενώ οι Τουρκοκύπριοι είχαν εγκρίνει. Ειδικότερα, στις ελεύθερες περιοχές «κατά» ψήφισε το 75,83% (ήτοι 313.704 άτομα) και «υπέρ» το 24,17% (99.976), με μια αποχή της τάξης του 10,82%. Αντιθέτως, στα Κατεχόμενα «υπέρ» τάχθηκε το 64,91% των ψηφοφόρων (77.646 άτομα) και «κατά» το 35,09% (41.973). Το σχέδιο Ανάν θα παραμείνει απλώς ένα σχέ- διο στα χαρτιά, κάτι που με τον έναν ή τον άλλον τρόπο θα γίνει σεβαστό από όλους, τόσο εντός όσο και εκτός συνόρων.

Τι προέβλεπε το τελικό σχέδιο

H πέμπτη και οριστική εκδοχή του Σχεδίου Ανάν είχε τον τίτλο «H συνολική διευθέτηση του Κυπριακού προβλήματος» και μαζί με τα πολυάριθμα παραρτήματα και τους χάρτες που το συνόδευαν είχε έκταση 181 σελίδων καλύπτοντας εξονυχιστικά όλες τις πολιτικές και τεχνικές πλευρές του ζητήματος, περιέχοντας ακόμη και ακριβή αναπαράσταση της νέας κυπριακής σημαίας (πέντε οριζόντιες λωρίδες: μπλε – λευκή – κίτρινη – λευκή – κόκκινη), ακόμα και την παρτιτούρα του νέου κυπριακού εθνικού ύμνου.

Συνταγματική δομή

Το τελικό Σχέδιο Ανάν επιμένει στον ισχυρότατα διζωνικό χαρακτήρα της νέας, ομόσπονδης «Ενωμένης Κυπριακής Δημοκρατίας». Αν και οι συντάκτες του κειμένου επικαλούνται το πρότυπο των ελβετικών καντονίων, παραμένει γεγονός ότι στην περίπτωση της Κύπρου η τουρκοκυπριακή μειονότητα διατηρεί, πρακτικά, δικαίωμα βέτο σε οποιαδήποτε πολιτική απόφαση. Κάτω από το ομόσπονδο κράτος, με τη σημαία, το Σύνταγμα, το Κοινοβούλιο και τον εθνικό ύμνο του, θα υπάρχουν τα δύο ισότιμα «συνιστώντα κράτη», Ελληνοκυπριακό και Τουρκοκυπριακό, με τις δικές τους σημαίες, Συντάγματα, Κοινοβούλια και ύμνους.

Διεθνής υπόσταση

Η Ενωμένη Κυπριακή Δημοκρατία προβλέπεται ότι θα έχει μία διεθνή υπόσταση και μία φωνή στα διεθνή φόρουμ και στην Ευρωπαϊκή Ενωση, στην οποία θα ενταχθεί, εφόσον εγκριθεί από τα δημοψηφίσματα το Σχέδιο Ανάν, ως επανενωμένο κράτος την 1η Μαΐου του 2004. Παράλληλα, η νέα Κύπρος δεσμεύεται ότι θα υποστηρίξει, σε κάθε περίπτωση, την ένταξη της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ενωση, κάτι που δεν υποστηρίζει καν, αυτήν τη στιγμή, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Επί πλέον, διατηρούνται σε ισχύ οι διεθνείς συνθήκες που κατοχυρώνουν την Ελλάδα, την Τουρκία και τη Βρετανία ως εγγυήτριες δυνάμεις.

Ξένα στρατεύματα

Η πλήρης αποστρατιωτικοποίηση της νήσου τίθεται ως τελικός στόχος, αλλά για τη μεταβατική περίοδο τα ξένα στρατεύματα στο νησί αυξάνονται κατά πολύ, σε σύγκριση με τη συνθήκη της Ζυρίχης. Συγκεκριμένα, προβλέπεται ότι Ελλάδα και Τουρκία θα διατηρήσουν έως το 2011 μέχρι και 6.000 άνδρες η κάθε μία, ένας αριθμός που θα πέσει σε 3.000 μέχρι το 2018, ή μέχρις ότου ενταχθεί η Τουρκία στην Ευρωπαϊκή Ενωση, εφόσον αυτό επιτευχθεί νωρίτερα. Μετά το 2018, θα μείνουν το πολύ 950 Ελληνες και 650 Τούρκοι στρατιώτες στο νησί και ο αριθμός τους θα υπόκειται σε αναθεώρηση (προς τα κάτω) κάθε τρία χρόνια. Το Σχέδιο δεν προνοεί για απομάκρυνση των βρετανικών βάσεων από την Κύπρο.

Εδαφικό

Οπως προκύπτει από τους αναλυτικούς χάρτες, ο τουρκοκυπριακός τομέας θα περιορισθεί στο 28,5% της συνολικής έκτασης της νήσου. Αυτό σημαίνει ότι θα επιστραφούν στους Ελληνοκυπρίους μεγάλο μέρος της Αμμοχώστου, η περιοχή Μόρφου και αρκετά χωριά. H Καρπασία θα συνεχίσει να υπάγεται στο τουρκοκυπριακό συνιστών κράτος, αλλά θα απολαμβάνει ευρεία αυτοδιοίκηση.

Ελευθερία εγκατάστασης

Βασικά, διατηρούνται οι περιορισμοί (αποκλίσεις από το κοινοτικό κεκτημένο) των προηγούμενων σχεδίων. O αριθμός των Ελληνοκυπρίων που μπορεί να εγκατασταθεί μόνιμα στον τουρκοκυπριακό τομέα περιορίζεται στο 18% του τουρκοκυπριακού πληθυσμού για 19 χρόνια ή μέχρις ότου ενταχθεί η Τουρκία στην Ευρωπαϊκή Ενωση, αναλόγως του τι από τα δύο θα επιτευχθεί νωρίτερα. Ανάλογη ποσόστωση ισχύει για τους Τουρκοκύπριους που θα ήθελαν να εγκατασταθούν στον ελληνοκυπριακό τομέα, αλλά ο εν λόγω περιορισμός είναι μάλλον ρητορικής σημασίας, δεδομένης της δημογραφικής αναλογίας μεταξύ των δύο μερών. Μετά αυτό το χρονικό όριο, το ποσοστό των ξένων σε κάθε συνιστών κράτος μπορεί να φτάσει το 33% των πολιτών του.

Ελευθερία απόκτησης περιουσίας

Ισχύει και εδώ το όριο του 18% για την απόκτηση περιουσίας από Ελληνοκύπριους στο τουρκοκυπριακό συνιστών κράτος (και αντίστροφα) για περίοδο 15 ετών ή μέχρις ότου το βιοτικό επίπεδο των Τουρκοκυπρίων φτάσει το 85% εκείνου των Ελληνοκυπρίων (πράγμα, με τα σημερινά δεδομένα, πολύ δύσκολο). Επί του προκειμένου, το όριο μειώθηκε από 20 σε 15 χρόνια, ύστερα από παρέμβαση της Ευρωπαϊκής Ενωσης.

Νομοθετική εξουσία

Συγκροτείται Ομοσπονδιακό Κοινοβούλιο της Κύπρου με δύο σώματα, τη Γερουσία (24 Ελλληνοκύπριοι και ισάριθμοι Τουρκοκύπριοι) και τη Βουλή των Αντιπροσώπων (αναλογική εκπροσώπηση των δύο πλευρών, ανάλογα με τον πληθυσμό τους). Οι εκλογές για την ανάδειξη γερουσιαστών και βουλευτών θα γίνονται χωριστά σε καθένα από τα δύο συνιστώντα κράτη και δικαίωμα ψήφου θα έχουν μόνον οι πολίτες του καθενός (οι Ελληνοκύπριοι στο πρώτο και οι Τουρκοκύπριοι στο δεύτερο). Για να ψηφιστεί ένας νόμος, πρέπει να εγκριθεί με απλή πλειοψηφία και από τα δύο σώματα, απαιτείται όμως και να ψηφιστεί τουλάχιστον από το ένα τέταρτο των αντιπροσώπων κάθε συνιστώντος κράτους.

Εκτελεστική εξουσία

Δημιουργείται Προεδρικό Συμβούλιο από έξι μέλη με δικαίωμα ψήφου (τέσσερις Ελληνοκύπριοι, δύο Τουρκοκύπριοι) και άλλα μέλη χωρίς δικαίωμα ψήφου. Οι αποφάσεις θα λαμβάνονται με ομοφωνία ή με πλειοψηφία, αλλά θα απαιτείται τουλάχιστον μία θετική ψήφος από κάθε συνιστών κράτος. O πρόεδρος και ο αντιπρόεδρος θα ανήκουν σε διαφορετικά συνιστώντα κράτη και θα εναλλάσσονται κάθε είκοσι μήνες με αναλογία δύο προς ένα υπέρ των Ελληνοκυπρίων. Δηλαδή θα έχουμε, για τον πρόεδρο, τη διαδοχή: Ελληνοκύπριος-Τουρκοκύπριος-Ελληνοκύπριος, πάλι Ελληνοκύπριος κ.ο.κ.

Ανώτατο Δικαστήριο

Θα έχει αρμοδιότητες ταυτόχρονα συνταγματικού και διαιτητικού δικαστηρίου και θα αποτελεί θεσμό βαρύνουσας σημασίας, καθώς θα καλείται να λάβει αποφάσεις κάθε φορά που θα μπλοκάρεται το Προεδρικό Συμβούλιο (εννοείται, με βέτο της τουρκοκυπριακής πλευράς). Στο Ανώτατο Δικαστήριο θα εκπροσωπούνται με ίσο αριθμό δικαστών τα δύο μέρη, ενώ θα συμμετέχουν και τρεις ξένοι δικαστές, οι οποίοι θα καθορίζουν, ουσιαστικά, πού θα γέρνει η πλάστιγγα σε περίπτωση εμπλοκής. Από το κείμενο του Σχεδίου δεν καθίσταται σαφές πώς θα διορίζονται τα ξένα μέλη του Ανωτάτου Δικαστηρίου. Πιθανόν να διορίζονται από τον OHE, αν και η ελληνική και η ελληνοκυπριακή πλευρά επιζητούν ενεργό ρόλο της Ευρωπαϊκής Ενωσης.

Η στάση των κομμάτων

Πρωταγωνιστικό ρόλο στην εκστρατεία υπέρ του «όχι» διαδραμάτισε ο 70χρονος Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας, Τάσσος Παπαδόπουλος. Έγκυροι αναλυτές έχουν διατυπώσει την άποψη ότι το διάγγελμα που απηύθυνε προς τον κυπριακό λαό δύο ημέρες πριν από το δημοψήφισμα επηρέασε καταλυτικά εκατοντάδες χιλιάδες ψηφοφόρους.

Έντονα φορτισμένος και με σπασμένη τη φωνή δήλωσε μπροστά στην κάμερα τη μνημειώδη πλέον φράση που θεωρείται ότι εν πολλοίς άλλαξε τον ρου της ιστορίας: «παρέλαβα κράτος διεθνώς αναγνωρισμένο. Δεν θα παραδώσω κοινότητα χωρίς δικαίωμα λόγου και σε αναζήτηση κηδεμόνα».

Κλείνοντας τη διάρκειας 54 λεπτών ομιλίας του ο Τ. Παπαδόπουλος έλεγε βουρκωμένος: «Με αίσθημα ευθύνης απέναντι στην Ιστορία, στο παρόν και το μέλλον της Κύπρου και του λαού μας, σε καλώ να μην υποθηκεύσεις το μέλλον στην πολιτική βούληση της Τουρκίας». Στο βόρειο τμήμα της νήσου καταγράφεται επίσης έντονη κινητικότητα, με τον Τουρκοκύπριο ηγέτη Ραούφ Ντενκτάς να τάσσεται κατά του σχεδίου Ανάν, αλλά τον Μεχμέτ Αλί Ταλάτ (ο οποίος τον αντικατέστησε στην προεδρία του ψευδοκράτους έναν χρόνο αργότερα) να συναινεί με τους σχεδιασμούς του ΟΗΕ.

Θετικά διακείμενοι στις προτεινόμενες αλλαγές εμφανίστηκαν ο συντηρητικός Δημοκρατικός Συναγερμός με πρόεδρο τον Νίκο Αναστασιάδη, η Κίνηση Πολιτικού Εκσυγχρονισμού, η Ανανεωτική Κίνηση και οι Ενωμένοι Δημοκράτες του πρώην Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας Γιώργου Βασιλείου.

Υπέρ του «όχι» ήταν το συγκυβερνών κομμουνιστικό ΑΚΕΛ υπό τον Δημήτρη Χριστόφια, το κεντρώο Δημοκρατικό Κόμμα, το Κίνημα Σοσιαλδημοκρατών ΕΔΕΚ, το ΚΕΑ, το δεξιό κόμμα Νέοι Ορίζοντες και οι Οικολόγοι Περιβαλλοντιστές. Ακόμη και εντός των πολιτικών σχηματισμών, όμως, υπήρχαν διαφωνίες, με στελέχη να διαφωνούν ξεκάθαρα έναντι της επίσημης θέσης που πήρε ο φορέας τους.

Η επόμενη ημέρα

Προκειμένου να διαχειριστεί την επόμενη ημέρα, ο Κύπριος Πρόεδρος Τάσσος Παπαδόπουλος συναντάται άμεσα με την ελληνική κυβέρνηση του Κώστα Καραμανλή και συμφωνούν στην ανάγκη ύπαρξης νέων κινήσεων σε διεθνές επίπεδο για την επίλυση του εθνικού θέματος. Αυτήν τη φορά, όμως, θα περνούσε μέσα από την Ευρωπαϊκή Ενωση. Λίγα μόλις εικοσιτετράωρα μετά τα δημοψηφίσματα, Πρωτομαγιά του 2004, η Κύπρος εντάσσεται ολόκληρη στον μεγαλύτερο πολιτικό και οικονομικό οργανισμό ευρωπαϊκών κρατών, αναγνωρίζοντας ωστόσο οι 24 εκείνη την εποχή εταίροι το γεγονός ότι ένα τμήμα του εδάφους βρίσκεται υπό τουρκική κατοχή. Οπερ σημαίνει ότι μέχρι να υπάρξει οριστική επίλυση του ζητήματος, το κοινοτικό κεκτημένο (το σύνολο δηλαδή της ευρωπαϊκής νομοθεσίας και νομολογίας) εφαρμόζεται μονάχα στο έδαφος που ελέγχει η Κυπριακή Δημοκρατία. Παρ’ όλα αυτά η Ευρωπαϊκή Ενωση ενισχύει μέχρι και σήμερα οικονομικά τους Τουρκοκύπριους μέσω της έκδοσης κανονισμών που ρυθμίζουν το εμπόριο με το ψευδοκράτος. Και αυτό γιατί η αντίληψη που επικράτησε στις Βρυξέλλες είναι πως η απομόνωσή τους οφείλεται εν μέρει και στο «όχι» που είπαν το 2004 οι Ελληνοκύπριοι στο σχέδιο Ανάν.

Η θέση της Ελλάδας και οι παρασκηνιακές κινήσεις ΗΠΑ – Μεγάλης Βρετανίας

Στην Αθήνα ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κωστής Στεφανόπουλος συγκαλεί στις 15 Απριλίου συμβούλιο πολιτικών αρχηγών, προκειμένου να συζητηθεί εκτενώς η υφιστάμενη κατάσταση. Εξερχόμενος από το νεοκλασικό τριώροφο μέγαρο της Ηρώδου Αττικού, ο νεοεκλεγείς πρωθυπουργός Κώστας Καραμανλής (είχε ορκιστεί μόλις πριν από έναν μήνα) δηλώνει ότι «τα θετικά στοιχεία του σχεδίου Ανάν μπορούν να θεωρηθούν υπέρτερα των αρνητικών και η ευρωπαϊκή προοπτική της Κύπρου μπορεί να βελτιώσει τις όποιες δυσκολίες». Προσθέτει, ωστόσο, με νόημα ότι απαιτείται μεγάλη προσπάθεια για να επιτευχθεί η βιωσιμότητα του σχεδίου, υπερτονίζοντας ότι σε κάθε περίπτωση η ελληνική πλευρά θα σεβαστεί την απόφαση του κυπριακού λαού. Με άλλα λόγια, η κυβέρνηση φρόντιζε να ακολουθήσει επισήμως το γνωστό σε αυτές τις περιπτώσεις δόγμα πως η Κύπρος αποφασίζει και η Ελλάς συμπαρίσταται.

Ο αρχηγός της μείζονος αντιπολίτευσης και πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ, Γιώργος Παπανδρέου, από την πλευρά του, τάσσεται ανοιχτά υπέρ του σχεδίου Ανάν, ο Νίκος Κωνσταντόπουλος εκ μέρους του ΣΥΡΙΖΑ υποστηρίζει τη θέση του ΑΚΕΛ για αναβολή των δημοψηφισμάτων, ενώ η γενική γραμματέας του ΚΚΕ, Αλέκα Παπαρήγα, είναι αρνητική έναντι των σχεδιασμών που απεργάζεται ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών. Σε διεθνές επίπεδο, Ηνωμένες Πολιτείες και Μεγάλη Βρετανία κινούνται όλο το τελευταίο διάστημα παρασκηνιακά, προκειμένου να επικρατήσει το «ναι», χωρίς μέχρι σήμερα να έχουν αποκρυσταλλωθεί πλήρως όλες οι ενέρ- γειές τους ώστε να κινηθούν οι ψηφοφόροι προς αυτή την κατεύθυνση.

Πληροφορίες από wikipedia, Καθημερινή, Έθνος