Κάντε μας ένα σχόλιο για τον Θεόδωρο Βασιλικό.
Οταν ο Βασιλικός ήταν στο απόγειό του, ήταν ο άνθρωπος που έβγαλε την ψαλτική έξω από τους ναούς. Πολύ σημαντικό. Δεν είναι τυχαίο πως τον αγάπησε τόσος κόσμος. Θυμάμαι στην Αγία Τριάδα Νεάπολης Λακωνίας, εγώ παιδί τότε, είχα πάει με προσμονή να δω έναν σταρ της ψαλτικής. Τον είδα και έψαλα δίπλα του. Μεγάλη τιμή.
Πώς βιώνετε αυτήν την περιπέτεια της πανδημίας;
Η πανδημία ανέδειξε υπάρχοντα συλλογικά προβλήματα. Το βιώνω μοναχικά αλλά και δημιουργικά. Οπως όλος ο κόσμος με δυσκολία. Γιατί, ξέρεις, η Εκκλησία είναι μια έννοια που μεγαλουργεί μέσα στην κοινωνία. Αν δεν υπάρχει συγχρωτισμός, δεν υφίσταται. Αυτό που τελείται στην εκκλησία είναι η σύναξη ζωντανών και νεκρών ταυτόχρονα. Η Θεία Λειτουργία είναι η Βασιλεία των Ουρανών. Αυτό βιώνει ο χριστιανός. Μια τέτοια απαγόρευση της κοινωνίας των ανθρώπων είναι μια καταστροφική συνθήκη.
Πού ψάλλετε σταθερά;
Ψάλλω στην Παναγία Πρασίνου Λόφου στο Νέο Ηράκλειο (υπάγεται στη Μητρόπολη Νέας Ιωνίας και Φιλαδελφείας) εδώ και δέκα χρόνια.
Επιμένετε στον δρόμο αυτό παρότι έχετε καριέρα στο τραγούδι. Σας τροφοδοτεί και την ευρύτερη πορεία σας;
Είναι η βάση μου. Εδώ ανακάλυψα το όποιο ταλέντο μου. Στο χωριό μου βγήκα στο αναλόγιο πέντε χρονών. Μετά σπούδασα Θεολογία, παράλληλα με την καλλιτεχνική μου δραστηριότητα στο Θέατρο. Πιο πολύ πια η πορεία μου ως τραγουδιστή είναι μέσα στο θέατρο αλλά και ως ιεροψάλτης στην εκκλησία. Η πορεία στο τραγούδι έχει πιο πολλά φώτα αλλά εγώ είμαι ιεροψάλτης από μικρός. Επέλεξα να σπουδάσω αυτή την τέχνη, γιατί μιλάμε για μια τέχνη που θέλει πολύ κόπο και εξειδίκευση. Τυπικά για να πάρεις πτυχίο θες πέντε χρόνια και για δίπλωμα επτά! Είναι άυλη τέχνη και στον πολύ κόσμο θεωρείται πως δεν είναι σπουδή. Ενώ είναι μεγάλη σπουδή και όχι μόνο πάνω στη μουσική αλλά και στον λόγο. Αφού η βυζαντινή μουσική αναπτύχθηκε και τελειώθηκε όχι μόνο μουσικά, αλλά και πάνω στον ελληνικό λόγο. Αυτό που λέμε αττική διάλεκτο.
Τι σας συγκινεί;
Υπάρχουν δύο διαστάσεις. Η καθαρά καλλιτεχνική και η θεολογική. Αν καταφέρει κανείς να συνδυάσει αυτά τα δύο…
Πώς το εννοείτε;
Τη βυζαντινή μουσική δεν μπορείς να την αφαιρέσεις από τη συνθήκη όπου πραγματώνεται. Είναι μια τέχνη που αν τη δεις μέσα στη συνθήκη όπου βρίσκεται, είναι μια λειτουργική – τελετουργική πράξη αιώνων που δημιουργήθηκε από τους Πατέρες της Εκκλησίας με σκοπό τη θέωση του ανθρώπου. Τη μετάνοια, την αλλαγή του νοός, τον φωτισμό και τη θέωση. Αν το δούμε ως πορεία ενός ανθρώπου, εκεί τα πράγματα αλλάζουν. Εχουμε ένα τελετουργικό, άρα μέσα σε αυτό το σύστημα έβαλαν για να βοηθήσουν την κατάσταση την Τέχνη. Στην αρχή τη δανείστηκαν, μετά έφτιαξαν δική τους. Μουσική, λόγος, ποίηση, αρχιτεκτονική. Ακόμη και δραματουργία. Οχι υποκριτική βέβαια. Αν δούμε τη βυζαντινή μουσική ως βοηθητική τέχνη, αυτός που καλείται να αποδώσει αυτά τα κείμενα δεν συγκινείται απλώς, αλλά συν-κινείται με ένα ολόκληρο σύνολο ανθρώπων μέσα στον ναό. Αυτό το ομαδικό είναι πολύ πιο δυνατό από οτιδήποτε άλλο ατομικό.
Σας ρώτησα, γιατί υπάρχει η παγίδα, ένας καλός τραγουδιστής όταν ψάλλει να παρασύρεται από την ερμηνεία και να αφήνει πίσω το θεολογικό μέρος.
Οπως σε όλες τις τέχνες υπάρχουν πολλές αναγνώσεις. Με τη βυζαντινή μουσική όμως έχουμε μια δικλίδα ασφαλείας που είναι το συγκεκριμένο ρεπερτόριο. Μουσικές δημιουργίες συγκεκριμένων ανθρώπων. Κανονικά, αυτός που καλείται να ερμηνεύσει καλείται να είναι πιστός στη μελωδική γραμμή του εκάστοτε συνθέτη. Ως τραγουδιστής που είχα την τύχη να έχω συνυπάρξει με μεγάλους συνθέτες, ευτύχησα για την ακρίβεια, έμαθα να είμαι πιστός σε αυτό που μου δίνουν κάθε φορά να ερμηνεύσω. Το πρόβλημα είναι στον αυτοσχεδιασμό. Η βυζαντινή μουσική, παρότι έχει παρτιτούρα, είναι μια τέχνη που κάποιος αν έχει ταλέντο μπορεί να αυτοσχεδιάσει. Το θέμα είναι πόσο το επιλέγεις. Αν την δεις μέσα στη συνθήκη όπου πραγματώνεται δεν θα έχεις καμία όρεξη να αυτοσχεδιάσεις, θα σου φαίνεται πάρα πολύ μάταιο.
Πείτε μας βασικές επιρροές σας.
Στα ψαλτικά, υπάρχει μια διαμάχη χρόνων μεταξύ των σχολών. Εχω δει μπροστά μου τον Ταλιαδώρο να τσακώνεται με τον Καραμάνη, δύο τεράστιοι, σε συνέδριο, να διαφωνούν για το ύφος της βυζαντινής μουσικής. Πώς να αποδίδουμε τα έργα. Ως άνθρωπος της νέας γενιάς θεωρώ πως πρέπει να εκλείψουν αυτά. Δεν υπάρχει αυτή η διαμάχη. Θα πω λοιπόν τρία ονόματα που είναι εκ διαμέτρου αντίθετα. Ο Σπύρος Περιστέρης που ανέβηκα δίπλα του στο αναλόγιο της Μητρόπολης Αθηνών όταν σπούδαζα στο Ωδείο Αθηνών. Ο Χαρίλαος Ταλιαδώρος στη Θεσσαλονίκη. Και ο Λεωνίδας Αστέρης από το Πατριαρχείο. Εκ διαμέτρου αντίθετες φωνές. Τους ένωνε η σοβαρότητα και το δόσιμο. Αφιέρωσαν τη ζωή τους στο αναλόγιο. Εγώ δεν είμαι αυτό. Αυτό το δόσιμο δεν το έχω. Μπορεί να φταίει η εποχή μας. Θαυμάζω αυτό που είχαν οι τρεις. Το ίδιο είχε και η Δόμνα Σαμίου.
Εχουν συγγένειες οι μουσικές αυτές περιοχές (δημοτικό – βυζαντινή); Επειδή αναφέρατε τη Δόμνα.
Τώρα που κάνω μεταπτυχιακό στην Υμνολογία διαπιστώνω: Η ελληνική μουσική έχει μεγάλη σχέση με τον λόγο. Ενα χορικό του Ευριπίδη όταν το διάβαζε κανείς τού σήμαινε και τον ρυθμό. Αυτό είναι πολύ σημαντικό. Αυτή η σχέση έπαιξε καθοριστικό ρόλο στο να βλέπουμε τη συνέχεια που υπάρχει και σήμερα, είτε υπογείως, είτε εμφανώς. Ο Αγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός γράφει κανόνες. Την ίδια στιγμή που γράφει τον λόγο γράφει και τη μελωδία. Το ίδιο κάνει και ο Μάρκος Βαμβακάρης. Οι πρώτοι υμνογράφοι της Εκκλησίας ήταν και μελοποιοί. Μετά βέβαια υπήρξαν συνθέτες που έπαιρναν κείμενα υμνογράφων και κάνανε συνθέσεις.
Τι είναι η Μεγάλη Εβδομάδα;
Μια πορεία συμπυκνωμένη. Η πορεία του χριστιανού είναι ανάμεσα στο τώρα και στο μετά και είναι μια πορεία στην οποία δεν γνωρίζει τόπο και χρόνο. Στην Επιστολή προς Διόγνητον λέει: ο χριστιανός δεν έχει πατρίδα.
Πώς είναι το εργασιακό καθεστώς των ψαλτών σήμερα;
Εχουμε συνηθίσει μέσα στους ναούς να γίνονται όλα συλλογικά. Με τον χρόνο όμως κάποια πράγματα εξειδικεύθηκαν. Ο ιεροψάλτης σπούδασε. Οταν ανεβαίνει στο αναλόγιο, αναβιώνει τέχνη δεκαπέντε αιώνων. Πρέπει να έχει ανταμοιβή και έχει. Υπάρχει μια κατάσταση με την πανδημία όμως που δεν πληρώνονται. Μιλώ για αυτούς που έχουν σπουδάσει. Δημιουργείται μια σχέση επαγγελματική. Με την Ομοσπονδία Ιεροψαλτών Ελλάδος αναζητούμε μια βάση να χτιστεί ένα καλό εργασιακό καθεστώς.
