Αποκαλυπτική έρευνα: Οι μισοί 15χρονοι αναγνωρίζουν τα fake news

Η πιο κοινή ψηφιακή δεξιότητα που διδάσκεται στα σχολεία των χωρών του ΟΟΣΑ είναι η κατανόηση των επιπτώσεων από τη δημοσιοποίηση διαδικτυακά πληροφοριών (ποσοστό 76%), ενώ η πιο σπάνια δεξιότητα είναι πώς να εντοπίζονται παραπλανητικά e-mail (ποσοστό 41%). Τα στοιχεία του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης για τους 15χρονους δείχνουν πως μόνο οι μισοί μαθητές (ποσοστό περίπου 54% κατά μέσο όρο) διδάσκονται πώς να αναγνωρίζουν εάν οι πληροφορίες που διαβάζουν είναι αξιόπιστες ή όχι. Η Ελλάδα βρίσκεται κάτω του μέσου όρου, καθώς το 51,3% των 15χρονων μαθητών δηλώνει ότι διδάσκεται επαρκώς το να καταλαβαίνει ποιες ειδήσεις και πληροφορίες είναι αξιόπιστες ή ψευδείς.

Το Διεθνές Πρόγραμμα PISA για την Αξιολόγηση των Μαθητών είναι μια εκπαιδευτική έρευνα που διεξάγεται κάθε τρία χρόνια (από το 2000 έως σήμερα) και υλοποιείται από διεθνή ερευνητικά ιδρύματα υπό την οργάνωση της Διεύθυνσης Εκπαίδευσης του ΟΟΣΑ και τη συνεργασία των χωρών που συμμετέχουν σε αυτήν. Κύριος στόχος του Προγράμματος PISA είναι η αξιολόγηση του εύρους των γνώσεων και των δεξιοτήτων των μαθητών που βρίσκονται στο τέλος της Υποχρεωτικής Εκπαίδευσης, βάσει των οποίων διαμορφώνεται, σε σημαντικό βαθμό, η ουσιαστική και ισότιμη συμμετοχή τους στις σύγχρονα δομημένες κοινωνίες.

Κι αν βγαίνει ένα συμπέρασμα από τη φετινή έρευνα είναι πως το σχολείο δεν προετοιμάζει τα παιδιά για έναν κόσμο γεμάτο fake news και ψεύτικες πληροφορίες. Η Ελλάδα βρίσκεται στην 20ή θέση από τις 37 χώρες του ΟΟΣΑ. Οι διαφορές μεταξύ των συνομηλίκων σε διαφορετικές χώρες είναι μεγάλες. Μεταξύ των χωρών του ΟΟΣΑ ποσοστό 70% των μαθητών έχουν επαρκή εκπαίδευση στο θέμα αυτό σε Αυστραλία, Καναδά, Δανία και Ηνωμένες Πολιτείες. Ομως το αντίστοιχο ποσοστό σε χώρες όπως το Ισραήλ, η Λετονία, η Σλοβακία, η Σλοβενία και η Ελβετία είναι πολύ χαμηλότερο – κάτω του 45%. «Παρατηρούνται σημαντικές διαφορές ανάμεσα σε χώρες», αναφέρεται στην έκθεση. «Μαθητές από κάποιες χώρες φαίνεται να έχουν επαρκή ενημέρωση και εκπαίδευση για να αναγνωρίζουν πότε οι πληροφορίες που διαβάζουν είναι αναξιόπιστες ή μεροληπτικές, ενώ 15χρονοι από άλλες χώρες έχουν ελλιπή επιμόρφωση επί του θέματος».

Πρόσβαση

Οι συντάκτες της φετινής έρευνας θεωρούν πως όσον αφορά τον εντοπισμό μεροληπτικών πληροφοριών στο Διαδίκτυο παίζουν αποφασιστικό ρόλο για τα παιδιά η πρόσβαση στις ψηφιακές τεχνολογίες στο σπίτι τους και η ενημέρωση που έχουν. Η πρόσβαση στις ψηφιακές τεχνολογίες για τους μαθητές σε χώρες όπως η Ελλάδα αγγίζει το 90%, άρα η βαρύτητα πέφτει στην εκπαίδευση. Σε χώρες με υψηλότερο εισόδημα όπως η Δανία, η Ισλανδία και η Πολωνία ποσοστό 95% των μαθητών από υποβαθμισμένες περιοχές έχει τέτοιου είδους πρόσβαση, όμως το ποσοστό πέφτει κάτω από το 20% σε χώρες όπως το Μεξικό, το Μαρόκο, οι Φιλιππίνες ή το Βιετνάμ.

Η έρευνα κάνει και άλλη μία ενδιαφέρουσα διαπίστωση. Οι περισσότεροι μαθητές δυσκολεύονται να ακολουθήσουν τις οδηγίες για το τεστ ανάγνωσης της PISA, να επιλέξουν τις κατάλληλες ιστοσελίδες για αυτά που πρέπει να κάνουν και να περιορίσουν τις επισκέψεις τους σε άσχετες ιστοσελίδες. Μόνο το 35% των 15χρονων μαθητών, κατά μέσο όρο, κάνει μια «καλή ανάλυση» των ενδείξεων που υπάρχουν μπροστά τους. Αυτού του είδους η συμπεριφορά στο σερφάρισμα του Διαδικτύου συνδέεται, σύμφωνα με τους ειδικούς, με τον περιορισμένο αριθμό βιβλίων που διαβάζουν πλέον οι έφηβοι σε αυτές τις ηλικίες. Καλύτερα στην κατηγορία αυτή τα πηγαίνουν μαθητές που συνδυάζουν τη διαδικτυακή ανάγνωση με την ανάγνωση βιβλίων.

Η αντίστοιχη έρευνα PISA του 2018 περιελάμβανε ερωτήσεις βασισμένες σε σενάρια, όπου οι μαθητές καλούνταν να αξιολογήσουν πόσο χρήσιμες είναι διαφορετικές στρατηγικές για να επιλύσουν μια κατάσταση για την οποία διαβάζουν. Μεταξύ των σεναρίων αυτών ζητήθηκε από τους μαθητές να κάνουν κλικ πάνω σε σύνδεσμο (link) ενός e-mail από γνωστή εταιρεία κινητής τηλεφωνίας και να συμπληρώσουν μια φόρμα με τα στοιχεία τους προκειμένου να κερδίσουν ένα smartphone – δηλαδή ένα από τα χιλιάδες ψεύτικα μέιλ που κυκλοφορούν ώστε διάφοροι επιτήδειοι να συγκεντρώσουν προσωπικά στοιχεία χρηστών του Διαδικτύου. Τότε, το 40% των μαθητών κατά μέσο όρο στις χώρες του ΟΟΣΑ είχε απαντήσει ότι το να κάνει κλικ στον σύνδεσμο ήταν εντάξει και δεν υπήρχε κανένα πρόβλημα.