«Έχουν αγωνία να μάθουν τα λόγια τους. Παίζουν τους ρόλους και αποκτούν μια νέα ταυτότητα μέσα στις πτέρυγες. Δεν είναι μόνο αυτοί που ήταν πριν αλλά γίνονται ο Πρόσπερο, ο Γκονζάλο, ο Αντρέι. Έτσι δημιουργούνται πολύ ιδιαίτερα συναισθήματα. Η συνθήκη της κράτησής τους αλλάζει. Γίνονται κάποιος άλλος», λέει ο σκηνοθέτης Στρατής Πανούριος. «Η Τρικυμία», «Ο Θάλαμος αριθμός 6», τα «Οικόπεδα με Θέα», οι «Πέρσες» αποκτούν άλλη διάσταση και από τις κοινές θεατρικές σκηνές της Αθήνας μεταφέρονται στις φυλακές Κορυδαλλού για να αλλάξουν τα βιώματα των κρατουμένων και να μετατρέψουν το σωφρονιστικό ίδρυμα σε μια απέραντη σκηνή όπου η ερμηνεία γίνεται αυτοσκοπός.

Ο λόγος για το Θεατρικό Εργαστήρι Καταστήματος Κράτησης Κορυδαλλού Ι.

Μα τι δουλειά έχει το θέατρο στη φυλακή; «Έχει. Έχει τεράστιο έργο να προσφέρει στην επανένταξη των κρατουμένων. Έχει μεγάλο σκοπό και στόχο. Τους βοηθάει με τον δικό του τρόπο να επιστρέψουν στην κοινωνία» εξηγεί στο in.gr ο σκηνοθέτης – εμψυχωτής της θεατρικής ομάδας, ο κ. Πανούριος.

Η πρωτοποριακή αυτή δράση για τη χώρας μας ξεκίνησε το 2016. Το Εθνικό Θέατρο εγκαινίασε το φθινόπωρο της ίδιας χρονιάς σε συνεργασία με τη Γενική Γραμματεία Αντεγκληματικής Πολιτικής και το κατάστημα κράτησης Κορυδαλλού, το πρώτο Θεατρικό Εργαστήριο το οποίο είχε ερευνητικό χαρακτήρα με συμμετέχοντες από όλες τις πτέρυγες. Με βασικά ζητούμενα την ανάπτυξη εργαλείων, όπως είναι η δημιουργικότητα, η καλλιέργεια των πνευματικών ικανοτήτων, η δύναμη της αυτο-βελτίωσης και η σημασία της συλλογικότητας, ξεπέρασε τις προσδοκίες των εμπλεκόμενων φορέων σε σύντομο χρονικό διάστημα.

Αποτέλεσμα των συναντήσεων από το Νοέμβριο του 2016 έως το Μάρτιο του 2020, ήταν η υλοποίηση τριών θεατρικών παραστάσεων, στις οποίες συνυπήρξαν αρμονικά δυναμικό του Εθνικού Θεάτρου και κρατούμενοι (συμμετέχοντες του θεατρικού εργαστηρίου) των φυλακών. Το συντονισμό του Εργαστηρίου στην πενταετή του λειτουργία ανέλαβε η κοινωνιολόγος του καταστήματος κράτησης κα. Γιολάντα Κωνσταντινίδου, η οποία συμμετείχε στις δύο πρώτες παραστάσεις και ως βοηθός σκηνοθέτη. Υπεύθυνος σκηνοθέτης – εμψυχωτής ορίστηκε από τον πρώην Καλλιτεχνικό Διευθυντή του Εθνικού Θεάτρου Στάθη Λιβαθινό, ο σκηνοθέτης – ηθοποιός Στρατής Πανούριος.

Ο σκηνοθέτης – ηθοποιός Στρατής Πανούριος

Στα σκαριά το πρώτο Εργαστήρι Αρχαίου Δράματος

Η πανδημία έβαλε «φρένο» στην καλλιτεχνική ορμή των κρατουμένων, ωστόσο, είναι τέτοια η δίψα τους που περιμένουν πως και πως να ξεκινήσει και πάλι το Εργαστήρι. Οι «Πέρσες» του Αισχύλου θα είναι ο πρώτος μεγάλος σταθμός και η Γενική Γραμματέας Αντεγκληματικής Πολιτικής, Σοφία Νικολάου, σε συνεργασία και με τη διεύθυνση των φυλακών Κορυδαλλού, παρέχουν ό,τι χρειάζεται για το τόσο σπουδαίο πρόγραμμα.

«Λόγω της πανδημίας του κοροναϊού η δράση ‘πάγωσε’. Είμαστε ωστόσο σε αναμονή για να ξεκινήσουμε και πάλι. Επειδή πρόκειται για έναν ιδιαίτερο χώρο πρέπει πρώτα να προχωρήσουν οι εμβολιασμοί και αν όλα πάνε καλά μέσα στους επόμενους μήνες θα ξεκινήσουμε το πρότζεκτ, που έχει έναν πολύ όμορφο στόχο. Προγραμματίζουμε ένα θεατρικό ταξίδι στον κόσμο του Αρχαίου Ελληνικού Δράματος με το έργο ‘Πέρσες’ του Αισχύλου. Θα γίνει για να μείνει. Μέσα από αυτήν την προσπάθεια θα δημιουργηθεί το πρώτο Εργαστήρι Αρχαίου Δράματος εντός καταστήματος κράτησης. Μετά θα μπορούμε να μοιραστούμε την τεχνογνωσία μας και το εκπαιδευτικό υλικό που θα παράγουμε με άλλες χώρες», αναφέρει ο κ. Πανούριος.

Συνεργάτες του Εργαστηρίου για την περίοδο της προετοιμασίας της θεατρικής παράστασης «Πέρσες» επιπλέον της κας Γιολάντα Κωνσταντινίδου και του κ. Στρατή Πανούριου είναι: ο Ενδυματολόγος Σάκης Ξαξίρης (ο οποίος είχε την ενδυματολογική και σκηνική επιμέλεια στις τρεις προηγούμενες παραστάσεις), η ηθοποιός και σκηνοθέτης Ανδρομάχη Δαυλού (ορθοφωνία), οι ηθοποιοί Στάθης Κόικας (υποκριτική διδασκαλία), Δαυίδ Μαλτέζε (μουσική διδασκαλία – σύνθεση) καθώς επίσης και ο Αρχιτέκτονας Κωνσταντίνος Εμμανουήλ (σκηνικός χώρος). Την φωτογραφική απεικόνιση των παραστάσεων έχει αναλάβει ο Πέτρος και Κωνσταντίνος Σοφικίτης και το μακιγιάζ η Χριστίνα Δρακάκη.

Από το 2016 που ξεκίνησε η προσπάθεια ως το 2019 έχουν παρουσιαστεί εντός του χώρου κράτησης από τους πάνω από 120 συμμετέχοντες σε 750 κρατούμενους και 650 προσκαλεσμένους θεατές τρεις παραστάσεις. Στην υλοποίησή τους συνέβαλαν εργαζόμενοι του Εθνικού Θεάτρου στην υλικοτεχνική υποδομή, στο σχεδιασμό ήχου και φωτισμού καθώς και στην προβολή του Θεατρικού Εργαστηρίου. Οι παραστάσεις είναι οι εξής:

  • «Η Τρικυμία» του Ουίλιαμ Σαίξπηρ (2016 – 2017): Στην ομάδα εντάχθηκε και η ηθοποιός του Εθνικού Θεάτρου Ασημίνα Αναστασοπούλου
  • «Ο Θάλαμος αριθμός 6» του Άντον Τσέχωφ (2017 – 2018)
  • «Οικόπεδα με Θέα» του Ντέιβιντ Μάμετ (2018 – 2019): Έλαβε μέρος και ο ηθοποιός του Εθνικού Θεάτρου Στάθης Κόικας

«Οι συμμετέχοντες επιλέγονται με συγκεκριμένα κριτήρια από την κοινωνιολόγο. Η ομάδα συστάθηκε ύστερα από 200 και συνεντεύξεις. Ο καθένας βάζει το λιθαράκι του. Είναι μια συλλογική προσπάθεια. Ο καθένας μπορεί να συμμετέχει. Το πρόγραμμα είναι ανοιχτό σε όλες τις πτέρυγες. Με τους κρατούμενους ανακαλύπτουμε μέσα από τα κείμενα συνδέσεις με τη ζωή και δημιουργούμε την παράσταση», σημειώνει ο σκηνοθέτης – εμψυχωτής και εξηγεί πώς επιλέχθηκαν τα έργα που έχουν ανέβει ως τώρα.

«Ο Σαίξπηρ είναι ένας συγγραφέας που χρησιμεύει ως εκπαιδευτικό εργαλείο με την έννοια της επανένταξης. Εδώ και 26 χρόνια στην Αμερική ο οργανισμός ‘Shakespeare Behind Bars’ διδάσκει Σαίξπηρ στα καταστήματα κράτησης. Από εκεί και πέρα είναι διαδεδομένο και στην Αγγλία και στην Αμερική και στην Αυστραλία και σε άλλες χώρες του κόσμου. Ο Σαίξπηρ βοηθάει σε όλα αυτά τα στοιχεία που προσφέρει το θέατρο για την επανένταξη.

Από εκεί και πέρα, «Η τρικυμία» που ανεβάσαμε δεν έχει ανέβει ξανά στην Ελλάδα. Θεατρικό έργο σε τόσο μεγάλη εμβέλεια δεν έχει ξαναυπάρξει στη χώρα. Ήταν μία από τις ελάχιστες φορές που ανέβηκε αυτό το έργο παγκοσμίως. Η επιλογή δεν ήταν τυχαία. Έχει ανεβεί από τον ‘Shakespeare Behind Bars’ και με τον ιδρυτή ανταλλάξαμε απόψεις. Ήταν κάτι δοκιμασμένο στο εξωτερικό, σε πολύ υψηλό επίπεδο και μπήκαμε σε αυτό το υλικό, το οποίο ξεκινήσαμε μελετώντας με τους συμμετέχοντες τα έργα. Υπήρχε μια σταδιακή είσοδος στο πνεύμα του συγγραφέα.

Μετά, ο Τσέχωφ είναι ένας καλλιτέχνης που προάγει τη συμφιλίωση, τα όμορφα συναισθήματα οπότε ήταν πολύ σημαντικό να μπούμε σε ένα κείμενο του όχι θεατρικό. Είναι λογοτεχνικό και το διασκευάσαμε. Αφορά ένα ψυχιατρείο – φυλακή της τότε εποχής. Γνώμονάς μας είναι πάντα η επανένταξη. Η επεξεργασία θετικών μηνυμάτων και η χρήση των εργαλείων που έχει το θέατρο ώστε να μπορούν οι άνθρωποι να ξαναδούν τον εαυτό τους από το παρελθόν, στο παρόν και το μέλλον. Γιατί αυτό είναι από τα πιο ουσιαστικά που κάνει το θέατρο. Σε βοηθάει να κοιτάξεις ποιος ήσουν πριν, ποιος είσαι τώρα και ποιος μπορείς να είσαι».

Φωτογραφία από την παράσταση «Ο Θάλαμος αριθμός 6» του Άντον Τσέχωφ

Μέσα από τη συμμετοχή τους στο Εργαστήριο οι κρατούμενοι αποκτούν μια ταυτότητα.

Η δράση βοηθάει τόσο τους συμμετέχοντες και τους υπαλλήλους όσο και την κοινωνία. Συνεισφέρει στο να βγει προς τα έξω ένα πρόσωπο των κρατουμένων που σε διαφορετική περίπτωση κάτι τέτοιο δεν θα γινόταν. «Θέλουμε να βοηθήσουμε την κοινωνία μέσα από τις τέχνες, ιδιαίτερα στις δύσκολες εποχές που διανύουμε. Ιδιαίτερα τώρα που οι άνθρωποι αναζητούν τον σκοπό της τέχνης. Είναι κάτι που μπορεί να φαίνεται μικρό αλλά στην ουσία είναι πολύ μεγάλο», λέει κατά την αφήγησή του ο κ. Πανούριος.

Από τα κελιά στη σκηνή και από εκεί σε έναν «ιδεατό» κόσμο. Ο κάθε κρατούμενος έχει τη δική του προσωπική ιστορία, που κάθε φορά αφήνει στην άκρη για να ενσαρκώσει το ρόλο του, να βρει το νέο του εαυτό και να δώσει το δικό του παράδειγμα σε όσους αναρωτιούνται αν τελικά μπορεί να έχει μια δεύτερη ευκαιρία στη ζωή. «Μα είναι φυλακή», θα πει κάποιος.

«Ποτέ κανένας δεν ξέρει τι μπορεί να του φέρει αύριο η μοίρα. Όσοι βρίσκονται στα καταστήματα κράτησης έχουν τιμωρηθεί. Το ζητούμενο είναι να είσαι ενεργός και να συμμετέχεις μέσα στην κοινωνία. Να είσαι πολίτης, να αναλαμβάνεις την ευθύνη σου και να βοηθάς την κοινωνία να πάει παραπέρα. Γιατί εν τέλει αυτή υπάρχει και χτίζεται από όλους», θα απαντήσει ο Στρατής Πανούριος.

Αξίζει να σημειωθεί ότι στις 9 Ιουνίου, ο σκηνοθέτης θα «ταξιδέψει» το παράδειγμα της Ελλάδας στον κόσμο, μιλώντας στο Πανεπιστήμιο του Μπέρμιγχαμ και συγκεκριμένα στο συνέδριο που θα είναι αφιερωμένο στον Σαίξπηρ, «Applied Shakespeare in the Criminal Justice System». Τρεις ημέρες πριν, στις 6 Ιουνίου, θα παρουσιάσει το πρόγραμμα επίσης στο ESRA 2021 European Shakespeare Research Association.

Φωτογραφία από την παράσταση «Οικόπεδα με Θέα» του Ντέιβιντ Μάμετ

Ποιος είναι ο Στρατής Πανούριος:

Ο Στρατής Πανούριος είναι σκηνοθέτης θεάτρου και κινηματογράφου, συγγραφέας και ηθοποιός. Έχει γράψει διηγήματα, θεατρικά έργα, κινηματογραφικά σενάρια, ποιήματα και επιστημονικά άρθρα. Έχει σκηνοθετήσει πάνω από πενήντα θεατρικές παραστάσεις και μικρού μήκους ταινίες. Είναι απόφοιτος της Δραματικής Σχολής του Εθνικού Θεάτρου. Έχει σπουδάσει σκηνοθεσία θεάτρου στον Εθνικό Θέατρο της Ελλάδας και σκηνοθεσία κινηματογράφου στο Πανεπιστήμιο του Greenwich (London) – New York College Athens και συγγραφή θεατρικού έργου στην Εταιρεία Ελλήνων Θεατρικών Συγγραφέων.

Έχει επίσης συνεργαστεί μεταξύ άλλων με το Εθνικό Θέατρο της Κίνας, το Εθνικό Θέατρο της Ελλάδας, τον Θεατρικό Οργανισμό Κύπρου και το Μουσείο Μπενάκη. Το Αρχαίο Δράμα, ο Σαίξπηρ, ο Τσέχωφ, ο Στρίντμπεργκ καθώς και το ΕφαρμοσμένοΘέατρο αποτελούν πεδία της έρευνάς του στον τομέα της σκηνοθεσίας και υποκριτικής.Από το 2016 μέχρι σήμερα είναι Σκηνοθέτης – Εμψυχωτής στη Θεατρική Ομάδα του Καταστήματος Κράτησης Κορυδαλλού Ι Μια πρωτοβουλία του Εθνικού Θεάτρου, της Γενικής Γραμματείας Αντεγκληματικής Πολιτικής και του Καταστήματος Κράτησης κορυδαλλού Ι.Έχει δώσει διαλέξεις για το θέατρο σε διεθνή συνέδρια στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.

Από το Φεβρουάριο του 2021 κυκλοφορεί στα αγγλικά παγκοσμίως από τον αγγλικό εκδοτικό οίκο OnTime Books το μυθιστόρημά του: «Shakespeare on Mars»Το 2018 έλαβε το βραβείο από το Ιinternational English magazine “Acquisition International” for its entire work: “Business Excellence Winner – Theater Director of the Year 2018 – Greece” Επίσης ήταν ομιλητής στο TEDxAthens speaker in 2017 που διοργανώθηκε στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Περισσότερες πληροφορίες είναι διαθέσιμε και στην ιστοσελίδα του stratispanourios.gr.