Χίτλερ, ο «Αγών μου»: Ιστορικοποιώντας το Κακό, αποδομώντας τα ψέματα

Είναι ένα βιβλίο 896 σελίδων. Εχει ύψος 30 εκατοστά και πλάτος 24,5 εκατοστά. Ζυγίζει 3,6 κιλά και κοστίζει 100 ευρώ. Δεν θα εμφανιστεί στη βιτρίνα κανενός βιβλιοπωλείου, είναι διαθέσιμο μόνο κατόπιν παραγγελίας – οι βιβλιοθήκες που το επιθυμούν, μπορούν να το αποκτήσουν δωρεάν. Είναι η γαλλική επανέκδοση του «Mein Kampf», δεν έχει όμως αυτόν τον τίτλο, ο τίτλος του είναι «Ιστορικοποιώντας το Κακό», είναι στην πραγματικότητα ένα βιβλίο «εναντίον του “Mein Kampf”», που δεν αφήνει ποτέ τον αναγνώστη μόνο μαζί με τον Χίτλερ, αντίθετα, φροντίζει να τον εξοπλίσει αποτελεσματικά ενάντια σε όλα αυτά τα αλλοτινά ψέματα και τα fake news που, όπως λέει χαρακτηριστικά ο Σερζ Κλαρσφέλντ, πρόεδρος της οργάνωσης Γιοι και Κόρες των Εβραίων Εκτοπισμένων της Γαλλίας, «είναι λίγο-πολύ τα ίδια με τα σημερινά fake news». Ακόμα και αυτή η νέα, κριτική, εξαντλητικά σχολιασμένη έκδοση που κυκλοφόρησε την Τετάρτη στη Γαλλία, ωστόσο, προκαλεί αντιδράσεις.

Η ιστορία, πρώτα από όλα. Το αντισημιτικό λιβελογράφημα που συνέταξε στη φυλακή ο Αδόλφος Χίτλερ μεταξύ 1924 και 1925 και το οποίο έμελλε να αποτελέσει το ιδεολογικό καλούπι του ναζισμού κυκλοφόρησε για πρώτη φορά στη Γερμανία το 1925. Στα γαλλικά μεταφράστηκε το 1934 και κυκλοφόρησε από τον ακροδεξιό εκδότη Φερνάν Σορλό, επικεφαλής των Nouvelles Editions latines. Ηταν όμως μια έκδοση «χτενισμένη», η μετάφραση παρέπεμπε σε έναν συγγραφέα καλλιεργημένο, με συνεκτική σκέψη και σωστή χρήση της γραμματικής. Ενώ στην πραγματικότητα, όπως λέει στη γαλλική «Libération» ο νέος μεταφραστής, Ολιβιέ Μανονί, «η ίδια η ουσία του κειμένου του “Mein Kampf” είναι ότι πρόκειται για ένα απίστευτο χάος στο επίπεδο της γλώσσας και της δομής των φράσεων, σημάδι μιας φτωχής και συγκεχυμένης σκέψης… Πρόκειται για 27 κεφάλαια που κολλάνε το ένα πάνω στο άλλο χωρίς ιδιαίτερη συνοχή. Δυσκολεύεται κανείς να βρει κάτι άλλο πέρα από ένα μόνιμο ρεύμα μίσους, μνησικακίας, πικρίας και έναν ανεξέλεγκτο, πολεμοχαρή και αντισημιτικό γερμανικό εθνικισμό. Μια ασυνάρτητη σούπα – θα μπορούσε κανείς να καταλήξει ημίτρελος μεταφράζοντάς το. Είναι η πρώτη φορά στη ζωή μου που μου ζητάνε να αποδώσω ένα κείμενο ως έχει, ενώ η αρχική βερσιόν είναι σχεδόν αδύνατο να διαβαστεί».

Κρατικός μηχανισμός

Και  δεν θα αναλάμβανε ποτέ την αποστολή αυτή ο Μανονί, παρά την εμπειρία και τον επαγγελματισμό του, αν δεν πλαισιωνόταν το κείμενο από έναν ισχυρό κριτικό μηχανισμό. Ηδη από το 1979, άλλωστε, απόφαση εφετείου του Παρισιού επέβαλλε σε κάθε επανέκδοση του «Mein Kampf» ένα οκτασέλιδο εισαγωγικό σημείωμα, σε χαρτί διαφορετικού χρώματος, μια προειδοποίηση για το ακραία δημαγωγικό και γεμάτο ψεύδη περιεχόμενό του. Το 2016 το ιδρυτικό βιβλίο του Γ’ Ράιχ, που τυπώθηκε σε περισσότερα από 12 εκατομμύρια αντίτυπα στη Γερμανία πριν απαγορευθεί μετά τον πόλεμο, έγινε Κοινό Κτήμα (Public Domain). Στη Γερμανία παραμένει απαγορευμένο στη μη σχολιασμένη εκδοχή του, αλλού όμως μπορεί να τυπωθεί και να πωληθεί ελεύθερα. Σε αρκετές χώρες, μάλιστα, όπως στην Τουρκία και στην Αίγυπτο, πειρατικές εκδόσεις εξακολουθούν να πωλούνται κάθε χρόνο σε δεκάδες χιλιάδες αντίτυπα, χωρίς την παραμικρή πρόληψη όσον αφορά την παρουσίαση.

Απαντήσεις σε όλα αυτά θέλησε να δώσει ο εκδοτικός οίκος Fayard ξεκινώντας πριν από μία δεκαετία την επιστημονική προσπάθεια που κατέληξε στην έκδοση του «Ιστορικοποιώντας το Κακό», σε συνεργασία με το Institut für Zeitgeschichte (IfZ), το γερμανικό κέντρο ερευνών της σύγχρονης ιστορίας που επεξεργάστηκε και την επανέκδοση του «Mein Kampf» στη Γερμανία, το 2006, έπειτα από 70 χρόνια απαγόρευσης. Συνολικά 50 επιστήμονες κινητοποιήθηκαν στη Γαλλία πλαισιώνοντας το πρωτότυπο κείμενο με εκτενή εισαγωγικά σημειώματα, σε κάθε κεφάλαιο, και περισσότερες από 2.800 σημειώσεις που αποδομούν λεπτομερώς, γραμμή τη γραμμή, αυτό που είναι ταυτόχρονα μια μυθοποιημένη αυτοβιογραφία, μια προκατειλημμένη ιστορία της επιτυχίας του Εθνικοσοσιαλιστικού Γερμανικού Εργατικού Κόμματος, μια έκθεση της ναζιστικής ουτοπίας και ένα μαχητικό εγχειρίδιο – με δύο λόγια, μια έκκληση για μίσος.

Οι επεξηγηματικές σημειώσεις μάλιστα συνοδεύουν το κείμενο, ακολουθούν τον ρου των σελίδων και δεν τοποθετούνται στο τέλος του βιβλίου, ώστε να είναι «αδιαχώριστα το δηλητήριο και το αντίδοτο», όπως λέει χαρακτηριστικά η γενική διευθύντρια των εκδόσεων Fayard, Σοφί ντε Κλοσέτ. «Ο μόνος σωστός τρόπος», προσθέτει ο ιστορικός Φλοράν Μπραγιάρ, συνδιευθυντής του έργου από κοινού με τον γερμανό ομόλογό του, Αντρέας Βίρσινγκ. Το εξώφυλλο είναι λευκό, λιτό, χωρίς καμία φωτογραφία, και έναν τίτλο που τα λέει όλα. Ο εκδοτικός οίκος επέβαλε στην Amazon να συνοδεύει τη διάθεση του έργου με μια μακροσκελή προειδοποίηση του εκδότη, να μην την περιλαμβάνει στις διαφημιζόμενες προτάσεις και να ελέγχει αυστηρά τα σχόλια. Ξεκαθάρισε επίσης πως όλα τα έσοδα θα διατεθούν στο πολωνικό ίδρυμα Αουσβιτς-Μπίρκεναου, που φροντίζει για τη συντήρηση των διαβόητων στρατοπέδων συγκέντρωσης καθώς και του μουσείου. Ο Fayard αποποιήθηκε και τη φοροαπαλλαγή που επιτρέπουν οι δωρεές σε τέτοιου τύπου ιδρύματα. Οικονομικά, άλλωστε, μπορεί να αποζημιωθεί χάρη στην εμπορική επιτυχία που σημειώνουν τα απομνημονεύματα του ζεύγους Μπαράκ και Μισέλ Ομπάμα. Εχει σημασία για αυτόν και το τονίζει πως πρόκειται για ένα πρότζεκτ με αποκλειστικά επιστημονική διάσταση, «στην υπηρεσία της κοινωνίας».

«Δεν επανεκδίδουμε το “Mein Kampf” αλλά ένα βιβλίο εναντίον του “Mein Kampf”» επιμένει ξανά και ξανά η Σοφί ντε Κλοσέτ. Γιατί το όλο σχέδιο είχε προκαλέσει αντιδράσεις ήδη από το 2016, όταν προαναγγέλθηκε. Σε επιστολή του προς τις εκδόσεις Fayard, ο Ζαν-Λικ Μελανσόν, ο επικεφαλής της γαλλικής ριζοσπαστικής Αριστεράς, της Ανυπότακτης Γαλλίας, είχε εκφράσει την πεποίθηση πως ακόμα και «η απλή αναφορά» διασφάλιζε ήδη «μια ανυπέρβλητη διαφήμιση σε αυτό το εγκληματικό βιβλίο». Πέντε χρόνια αργότερα, οι ενστάσεις δεν έχουν εκλείψει. Για τον ιστορικό και αρθρογράφο Γιοχάν Σαπουτό, αυτή η επανέκδοση ενθαρρύνει μια «χιτλεροκεντρική» ανάγνωση του ναζισμού, ενώ θα έπρεπε να προκρίνονται άλλες πηγές. Για τη Σαρλότ Κνομπλόχ, επιζήσασα του Ολοκαυτώματος και πρώην πρόεδρο του Κεντρικού Συμβουλίου των Εβραίων της Γερμανίας, αυτό το βιβλίο είναι ένα «λάθος» και δεν θα επιτρέψει την ανοσοποίηση των Γάλλων από τις ιδέες της Ακροδεξιάς. «Μπορούμε να προσθέσουμε όλες τις υποσημειώσεις που θέλουμε», λέει, «αυτό δεν θα εμποδίσει να κυκλοφορήσουν εκ νέου οι θέσεις του Χίτλερ μεταξύ του κοινού. Ο κίνδυνος της Ακροδεξιάς είναι πραγματικός σε πολλές χώρες της Ευρώπης και με φοβίζει πολύ το να βλέπω αυτό το βιβλίο να κυκλοφορεί στη Γαλλία, όποια μορφή και αν έχει».