Μπορεί η «Νυχτερινή περίπολος» να είναι το διασημότερο έργο του Ρέμπραντ Χάρμενσοον φαν Ράιν και για τους Ολλανδούς να επέχει θέση εθνικού συμβόλου. Αυτοί όμως δεν αποδείχτηκαν επαρκείς λόγοι ώστε «Ο λόχος της πολιτοφυλακής υπό τη διοίκηση του λοχαγού Φρανς Μπάνινκ Κοκ», όπως είναι ο πλήρης τίτλος του αριστουργήματος της Χρυσής Εποχής της ολλανδικής ζωγραφικής που φιλοτεχνήθηκε το 1642, να γλιτώσει από τον βανδαλισμό.

Το 1715, τρία τέταρτα του αιώνα μετά τη δημιουργία του, ο καμβάς κόπηκε κατά 60 εκ. από την αριστερή πλευρά, κατά 22 εκ. από την άνω πλευρά, κατά 12 εκ. από την κάτω και κατά 7 εκ. από τα δεξιά έτσι ώστε να χωρέσει ανάμεσα σε δύο πόρτες μιας αίθουσας του δημαρχείου του Αμστερνταμ. Τα κομμένα κομμάτια χάθηκαν.

Τώρα, όμως, για πρώτη φορά εδώ και τρεις αιώνες, οι λάτρεις του έργου του Ρέμπραντ θα μπορέσουν να δουν το έργο όπως φιλοτεχνήθηκε αρχικά, να προσεγγίσουν ένα βήμα περισσότερο στην ιδιοφυΐα του σπουδαίου ζωγράφου, να συλλάβουν την προοπτική του και να παρατηρήσουν κάθε ίχνος του χρωστήρα του, χάρη στη βοήθεια της τεχνητής νοημοσύνης.

Φωτογραφίες υψηλής ανάλυσης, ψηφιακά προγράμματα που αναπαράγουν την τεχνική του Ρέμπραντ αλλά και ένα αντίγραφο της πλήρους εκδοχής του πίνακα – δημιουργία του Γκέριτ Λάντενς, η οποία βρίσκεται στην Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου – επιστρατεύτηκαν ώστε το Ρέικσμουζεουμ στο Αμστερνταμ να αποδώσει στο πλέον διάσημο έκθεμά του όλη του τη χαμένη αίγλη.

«Είναι εντυπωσιακό, διότι αυτό που ζωγράφισε ο Ρέμπραντ ήταν ο λοχαγός Φρανς Μπάνινκ Κοκ, ο οποίος διέταξε τους υπολοχαγούς του να αποχωρήσουν, και αυτό είναι ακριβώς αυτό που βλέπετε» δήλωσε ο διευθυντής τους Ρέικσμουζεουμ, Τάκο Ντίμπιτ, κατά την παρουσίαση του «αποκατεστημένου» έργου. «Με την προσθήκη ειδικά του αριστερού και του κάτω τμήματος δημιουργείται ένας κενός χώρος στον πίνακα. Οταν αποκόπηκαν δινόταν στον θεατή η εντύπωση ότι οι υπολοχαγοί βρίσκονταν στο κέντρο. Στην πραγματικότητα ο Ρέμπραντ ήθελε να περνούν από το κέντρο προς αυτόν τον κενό χώρο. Και αυτό ακριβώς το σημείο είναι που αποκαλύπτει την ιδιοφυΐα του Ρέμπραντ: ήθελε να δημιουργήσει κίνηση, να αποδώσει τη δυναμική των στρατευμάτων που βαδίζουν προς το αριστερά του πίνακα».

Χαμένες μορφές

Σε ένα άλλο από τα χαμένα κομμάτια του έργου απεικονίζονται τρεις μορφές σε μια γέφυρα: δύο στρατιώτες και ένα νεαρό αγόρι. Στο δεξί άκρο συμπληρώνεται το κράνος ενός στρατιώτη, ενώ στα αριστερά διακρίνεται ξεκάθαρα ένα αγόρι που έχει πιάσει ένα κιγκλίδωμα και τρέχει μακριά, μπροστά από την πολιτοφυλακή. «Είναι υπέροχο να βλέπουμε τώρα ιδίοις όμμασι τη “Νυχτερινή Περίπολο” όπως ακριβώς τη φιλοτέχνησε ο Ρέμπραντ για να ιδωθεί από το κοινό» λέει ο επικεφαλής του ολλανδικού μουσείου.

Το αντίγραφο του Λάντενς, το οποίο ζωγραφίστηκε εντός 13 ετών από τη δημιουργία του άκοπου πρωτοτύπου σε κλίμακα ένα προς πέντε, ήταν γενικά αποδεκτό. Οι επιστήμονες που το εξέτασαν τώρα, όμως, με τη βοήθεια ηλεκτρονικών υπολογιστών ανακάλυψαν ότι ο αντιγραφέας πρέπει να καθόταν στην αριστερή πλευρά του πρωτότυπου πίνακα, γεγονός που τον οδήγησε σε παραμορφώσεις όσον αφορά την προοπτική. Χρησιμοποίησε, επίσης, ελαφρώς διαφορετικούς συνδυασμούς χρωμάτων από ό,τι ο Ρέμπραντ και το έργο του έχει υποστεί διαφορετικές φθορές με την πάροδο του χρόνου συγκριτικά με το πρωτότυπο.

ΤΕΧΝΗΤΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ. Μια σχετικά νέα τεχνολογία γνωστή ως συνελικτικά νευρωνικά δίκτυα, ένας τύπος αλγορίθμου τεχνητής νοημοσύνης που βοηθά τους υπολογιστές να κατανοήσουν τις εικόνες, μπόρεσε να διορθώσει όλες αυτές τις αστοχίες κατά την αναδημιουργία των χαμένων τμημάτων με ακρίβεια εικονοστοιχείου (pixel). Για την ακρίβεια, δημιουργήθηκαν τρεις τύποι αλγορίθμων: ένας μέσω του οποίου οι ερευνητές ξεχώρισαν τις παραμορφώσεις στην προοπτική και διόρθωσαν τις αλλοιώσεις. Με τη βοήθεια του δεύτερου αναγνωρίστηκε ο συνδυασμός των χρωμάτων του πρωτοτύπου ώστε να προβληθούν στα μέρη που έλειπαν. Με τον τρίτο αλγόριθμο «αντιγράφηκε» η τεχνική του Ρέμπραντ. Η τελική αναπαραγωγή που προέκυψε είναι εκείνη που προσομοιάζει περισσότερο στο αυθεντικό έργο του 1642. Στο τέλος εκτυπώθηκαν σε καμβά τα χαμένα κομμάτια και προσαρτήθηκαν στο πρωτότυπο.

Οσο για τα απολεσθέντα τμήματα οι ειδικοί ελπίζουν ότι κάποια μέρα θα εμφανιστούν. Εκτιμούν ότι το άνω και το κάτω μέρος πιθανόν να μην έχουν διασωθεί καθώς δεν έφεραν μορφές. Το αριστερό όμως τμήμα που διασώζει τρεις μορφές εικάζεται ότι βρίσκεται κάπου κρυμμένο, δεδομένου ότι το 1715, οπότε και αφαιρέθηκε ο Ρέμπραντ, ήταν ένας καταξιωμένος καλλιτέχνης τα έργα του οποίου πωλούνταν σε υψηλές τιμές.

Τελευταία Νέα