Είναι δύσκολο να μην έχετε ακούσει μέχρι τώρα για τις ομορφιές της Καππαδοκίας, του πανέμορφου τόπου της Τουρκίας με τα ηφαιστειακά πετρώματα, τα υπέροχα άλογα και τα αερόστατα που γεμίζουν τους ουρανούς της.
Όμως στην αρχαιότητα, η περιοχή δεν ήταν ξακουστή μόνο για την ομορφιά της, αλλά και για ένα πολύ πιο δυσοίωνο φαινόμενο, που είχε οδηγήσει τους Ρωμαίους να πιστεύουν πως εκεί βρίσκονταν οι Πύλες του Άδη.
Συγκεκριμένα, τη δυσοίωνη αυτή φήμη οι Ρωμαίοι την επιφύλασσαν για την Ιεράπολη, όπου έλεγαν πως υπήρχε πύλη από όπου αναδυόταν η τοξική ανάσα του Κέρβερου, σκοτώνοντας κάθε ανύποπτο θύμα που την πλησίαζε για να το προσφέρει στον αφέντη του, τον Πλούτωνα.
Στο σημείο είχε ανεγερθεί και ιερό αφιερωμένο στον θεό του θανάτου, ενώ προσκυνητές και ιερείς ταξίδευαν από άκρη σε άκρη της περιοχής μέχρι το ναό για να κάνουν θυσίες προς τιμήν του Πλούτωνα.
Οι συγγραφείς της εποχής, όπως ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος και ο Έλληνας γεωγράφος, Στράβων, έχουν αφήσει στην ιστορία μια σειρά από σοκαριστικές περιγραφές. Σύμφωνα με τις διηγήσεις τους, οι ιερείς οδηγούσαν ένα ζώο, όπως ένα πρόβατο ή έναν ταύρο στον βωμό. Και σαν από χέρι θεού, το ζώο έπεφτε αμέσως νεκρό, ενώ ο ιερέας επέστρεφε από το σημείο σώος και αβλαβής. «Πέταξα τα σπουργίτια και αμέσως άφησαν την τελευταία τους πνοή και έπεσαν», έγραψε ο Στράβων στο 13ο βιβλίο της εγκυκλοπαίδειάς του, εμφανώς άναυδος από τα όσα είχε αντικρίσει.
Οι ιστορίες είχαν εντυπωσιάσει τον βιολόγο με ειδίκευση στα ηφαίστεια, Χάρντι Φανζ, που μελετά τα γεωγονικά αέρια στο Πανεπιστήμιο του Ντούισμπουργκ-Έσεν στη Γερμανία. «Όταν διάβασα τις περιγραφές των αρχαίων συγγραφέων, άρχισα να αναρωτιέμαι αν θα μπορούσε να υπάρχει κάποια επιστημονική εξήγηση», εξηγεί στο BBC. «Αναρωτήθηκα, υπάρχει περίπτωση αυτή η Πύλη της Κόλασης να είναι ένας ηφαιστειακός πόρος;»
Θέλοντας να εξετάσει τη θεωρία του, ταξίδεψε στην Ιεράπολη το 2013.
«Δεν ήμασταν σίγουροι αν θα βρίσκαμε κάτι», θυμάται γελώντας. «Σίγουρα δεν περιμέναμε να βρούμε τόσο γρήγορα την απάντηση».
Γιατί πράγματι, αυτή ήρθε σχεδόν αμέσως.
«Είδαμε δεκάδες νεκρά πλάσματα γύρω από την είσοδο: Ποντίκια, σπουργίτια, πολλά σκαθάρια, σφήκες και άλλα έντομα. Έτσι, καταλάβαμε αμέσως ότι οι ιστορίες ήταν αληθινές».
Όταν ο Φανζ εξέτασε τον αέρα γύρω από το φρεάτιο διαπίστωσε την αιτία: Τοξικά επίπεδα διοξειδίου του άνθρακα. Ο κανονικός ατμοσφαιρικός αέρας περιέχει μόλις 0,04% C02, όμως ο Φανζ έμεινε άναυδος όταν διαπίστωσε ότι η συγκέντρωση του αερίου γύρω από τον βωμό έφτανε το 80%.
«Αρκούν μόνο μερικά λεπτά έκθεσης σε 10% διοξείδιο του άνθρακα για να πεθάνεις», τονίζει, «συνεπώς μιλάμε για πραγματικά φονικά επίπεδα».
Το φαινόμενο αυτό προκαλείται από το ίδιο γεωλογικό σύστημα που δημιούργησε τις θερμές πηγές και το εντυπωσιακό τοπίο της περιοχής. Η Ιεράπολη είναι χτισμένη στο ρήγμα του Παμούκκαλε, ένα ενεργό τεκτονικό ρήγμα μήκους 35 χλμ. από όπου τα φονικά αέρια φεύγουν από ρωγμές του φλοιού προς την ατμόσφαιρα. Μια τέτοια ρωγμή βρίσκεται στο κέντρο της Ιεράπολης, καταλήγοντας στο ιερό του Πλούτωνα.
«Είναι σχεδόν βέβαιο ότι η επιλογή της τοποθεσίας του ναού σχετίζεται άμεσα με τα φρεάτια αερίων που υπάρχουν εκεί», εξηγεί στο BBC η Δρ. Σάρα Γεομάνς, αρχαιολόγος του Πανεπιστημίου της Νότιας Καλιφόρνια με ειδίκευση στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. «Δεδομένου του ότι ο Κάτω Κόσμος και οι θεότητες και οι μύθοι που συνδέονταν με αυτόν ήταν σημαντικό κομμάτι της θρησκευτικής τους πίστης, βγάζει νόημα να οικοδομούν ναούς και ιερά σε περιοχές που θυμίζουν περισσότερο τον κόσμο που πίστευαν ότι υπάρχει κάτω από τα πόδια τους».
Όμως η εγγύτητα σε τέτοιες ισχυρές φυσικές δυνάμεις, έρχεται με το δικό της κόστος. Στην προκειμένη περίπτωση τους σεισμούς που φέρνει ένα ενεργό ρήγμα, και οι οποίοι ισοπέδωσαν την πόλη ξανά και ξανά, μέχρι την εγκατάλειψή της.
Ένα μυστήριο εξακολουθούσε να απασχολεί τον Φανζ: Αν αυτό το σημείο είναι όντως τόσο επικίνδυνο, πώς έφευγαν από εκεί ζωντανοί οι ιερείς;
Την επόμενη χρονιά επέστρεψε στην Ιεράπολη για να μελετήσει τις συγκεντρώσεις αερίων σε διαφορετικές στιγμές της ημέρας.
«Παρατηρήσαμε ότι στη διάρκεια της ημέρας, όταν είχε ήλιο και έκανε ζέστη, το διοξείδιο του άνθρακα διαλυόταν», σημειώνει. «Όμως επειδή το διοξείδιο του άνθρακα είναι βαρύτερο από τον αέρα, το βράδυ που έχει δροσιά πέφτει χαμηλά στο έδαφος, δημιουργώντας φονικές λίμνες αερίου».
Το συμπέρασμά του: Τα ζώα, που είχαν τα κεφάλια τους πιο κοντά στο έδαφος, πάθαιναν γρήγορα ασφυξία από αυτό το τοξικό σύννεφο, ενώ οι ιερείς, που στέκονταν ψηλότερα, εισέπνεαν πολύ χαμηλότερες συγκεντρώσεις διοξειδίου του άνθρακα και έτσι επιβίωναν.
Η Γεομάνς εξηγεί ότι κανείς δεν μπορεί να είναι βέβαιος αν οι ιερείς αντιλαμβάνονταν τι συνέβαινε και υποστήριζαν ότι ήταν έργο θεών για να… κερδίσουν χρήματα ή αν όντως το πίστευαν.
Σε κάθε περίπτωση, πλέον η Ιεράπολη είναι ανοιχτή για το κοινό – αν και η Πύλη προς τον Κάτω Κόσμο είναι περιφραγμένη, για την αποτροπή ατυχημάτων. Και σίγουρα αξίζει μια επίσκεψη από τους τυχερούς που θα βρεθούν στην Καππαδοκία, και που θα μπορέσουν να νιώσουν τον αρχαίο ελληνικό και ρωμαϊκό μυστικισμό.
Με πληροφορίες από BBC
