Αναζήτηση
Ρύπανση από πλαστικά, υπεραλίευση των θαλασσών, χρήση υπερήχων για στρατιωτικές ασκήσεις – και όμως αυτά τα πλάσματα επιμένουν: σημαντικοί πληθυσμοί κητωδών εντοπίζονται στο Αιγαίο, με τους ερευνητές να συναντούν, πριν από λίγες ημέρες, ακόμη και έξι διαφορετικά είδη μέσα σε ένα 24ωρο. Το γεγονός είναι εντυπωσιακό αν σκεφτεί κανείς πως πρόκειται για σπάνια και απειλούμενα είδη, η παρουσία των οποίων δεν είναι συνήθης, ενώ τα περισσότερα, κολυμπώντας σε βαθιά νερά, συχνά «κρύβονται» από τους εραστές της θαλάσσιας παρατήρησης.
Την πρόσφατη καταγραφή πραγματοποίησαν ερευνητές του Ινστιτούτου Θαλάσσιας Προστασίας «Αρχιπέλαγος», οι οποίοι χαρακτηρίζουν ελπιδοφόρα τα ευρήματα και επισημαίνουν πως συνιστούν μια επείγουσα προειδοποίηση για τη λήψη μέτρων προστασίας των συγκεκριμένων πληθυσμών. «Είναι εντυπωσιακό με πόσα είδη συνυπάρχουμε στις ελληνικές θάλασσες – και οι περισσότεροι δεν το γνωρίζουν», λέει στα «ΝΕΑ» η διευθύντρια έρευνας του Ινστιτούτου «Αρχιπέλαγος» Αναστασία Μήλιου, η οποία συμμετέχει στη διαρκή αποστολή στο Βορειοανατολικό και Κεντρικό Αιγαίο με τα σκάφη «Ναυτίλος» και «Πηνελόπη».
Οπως εξηγεί η ίδια, την ημέρα εκείνη στο Βόρειο Αιγαίο εντοπίστηκαν τέσσερα διαφορετικά είδη δελφινιών, το ζωνοδέλφινο, το κοινό δελφίνι, το ρινοδέλφινο και το σταχτοδέλφινο, και επιπλέον φυσητήρες (παρόμοιοι με τον λογοτεχνικό… Μόμπι Ντικ του Χέρμαν Μέλβιλ) και ζιφιοί που εντάσσονται στην κατηγορία των φαλαινοειδών. Επίσης, γνωρίζουμε ότι στις ελληνικές θάλασσες επιβιώνουν και φώκαινες, ένα είδος που συναντάται μόνο στον Ατλαντικό Ωκεανό, στη Μαύρη Θάλασσα και στη Θάλασσα του Μαρμαρά.
Πρόκειται για προστατευόμενα είδη, τα οποία δυστυχώς δεν προστατεύονται, καθώς δεν λαμβάνεται κανένα από τα αναγκαία μέτρα, παρά την υπογραφή πολυάριθμων σχετικών συμβάσεων. «Κι ας πρόκειται για μερικούς από τους σημαντικότερους πληθυσμούς θαλάσσιων θηλαστικών που έχουν απομείνει στη Μεσόγειο», λέει η Αναστασία Μήλιου. Αν και καταγράφονται στο Αιγαίο εδώ και σχεδόν 2.500 χρόνια, με την πρώτη αναφορά σε αυτά να έχει γίνει από τον Αριστοτέλη το 350 π.Χ. στο βιβλίο του «Περί τα ζώα ιστορίαι», «η παρουσία τους στη χώρα μας συνεχίζει εσφαλμένα να θεωρείται από κάποιους ως περιστασιακή», συνεχίζει η ερευνήτρια.
Τα κητώδη εντοπίζονται στην Ελλάδα, στο πλαίσιο της μεταναστευτικής τους πορείας, και όπως εξηγεί η Αναστασία Μήλιου συναντώνται συνήθως σε περιοχές της ελληνικής Τάφρου, στη Ρόδο, στην Ικαρία, στην Κρήτη, στη Χαλκιδική, δηλαδή εκεί όπου υπάρχουν μεγάλα θαλάσσια βάθη, αν και μερικές φορές μας εκπλήσσουν κάνοντας την εμφάνισή τους σε απροσδόκητα σημεία, όπως ο Σαρωνικός ή οι Κυκλάδες.
«Υστερα από 24 χρόνια στη θάλασσα, έχω καταλάβει ότι οι μέρες ποτέ δεν είναι ίδιες. Την προηγούμενη εβδομάδα αλλά και τις τελευταίες μέρες είχαμε πάρα πολλές καταγραφές. Και το να καταγράφεις έξι διαφορετικά είδη θαλάσσιων θηλαστικών σε μία ημέρα είναι σπάνιο. Η επιστημονική μας ομάδα είχε τη χαρά να τα εντοπίσει για λίγα δευτερόλεπτα στα επιφανειακά νερά, τότε που ανεβαίνουν για να αναπνεύσουν», λέει η Αναστασία Μήλιου.
Η σημαντική παρουσία των κητωδών στο Αιγαίο «είναι μια μεγάλη τύχη», συνεχίζει η ίδια. «Είχαμε την τύχη να μην έχουμε βιομηχανία κοντά στις ακτές μας, όπως η Ιταλία και η Γαλλία, είχαμε την τύχη να μην έχουμε την πίεση μεγάλων τουριστικών μονάδων σε παράκτιες περιοχές, όπως η Τουρκία, αλλά το ότι έχουμε αυτή την τύχη σημαίνει ότι έχουμε και μια μεγάλη ευθύνη: η ανησυχητική μείωση πληθυσμών που εμφανίζουν αυτά τα είδη στο μεγαλύτερο μέρος της Μεσογείου σημαίνει ότι εδώ στην Ελλάδα μάς αναλογεί μεγάλο μερίδιο ευθύνης για την επιβίωσή τους». Οι κίνδυνοι που απειλούν τα συγκεκριμένα είδη είναι πολλοί και σχετίζονται όλοι με ανθρωπογενείς παράγοντες. Τα περασμένα Χριστούγεννα στον Πειραιά εκβράστηκε μια γιγάντια πτεροφάλαινα, μήκους 12 μέτρων, προκαλώντας μεγάλη έκπληξη στην κοινή γνώμη, ενώ το 2011 στην Ελλάδα σημειώθηκε ένα από τα χειρότερα περιστατικά μαζικής θανάτωσης φαλαινών, καθώς τον Δεκέμβριο εκείνης της χρονιάς άρχισαν να εκβράζονται στις ακτές της Κέρκυρας ζιφιοί. Συνολικά επιβεβαιώθηκε ο θάνατος 13 κητωδών, όμως οι εκτιμήσεις κάνουν λόγο για πολύ περισσότερα νεκρά ζώα. Υστερα από έρευνες, ο μαζικός εκβρασμός αποδόθηκε σε στρατιωτική άσκηση με χρήση σόναρ που είχε πραγματοποιήσει το Πολεμικό Ναυτικό της Ιταλίας στην Αδριατική και στο Ιόνιο την ίδια εβδομάδα. Τα συγκεκριμένα ζώα, όπως επισημαίνουν οι ειδικοί, είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα στις εκπομπές σόναρ, χαμηλών και μεσαίων συχνοτήτων, που χρησιμοποιούνται από πολεμικά πλοία ως μέθοδος ηχοεντοπισμού: οι εκπομπές τα αποπροσανατολίζουν και συχνά τους προκαλούν εσωτερική αιμορραγία και οδυνηρό θάνατο. 
«Κι όμως, μόνο τότε, όταν εντοπίζουμε τυχαία νεκρά θαλάσσια θηλαστικά, καταλαβαίνουμε τι πλούτο φιλοξενούν οι θάλασσές μας», σχολιάζει η Αναστασία Μήλιου. «Αυτό πρέπει να σταματήσει. Πρέπει να καλύψουμε τα κενά γνώσης που έχουμε, να συνειδητοποιήσουμε την απειλή και να λάβουμε μέτρα. Είναι κάτι που επιδιώκουμε ως “Αρχιπέλαγος” με τη συνεχή παρουσία μας στο πεδίο καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους και με τη χρήση σύγχρονων ερευνητικών εργαλείων, γεγονός που έχει οδηγήσει στην κατανόηση της συμπεριφοράς των πληθυσμών και των ωκεανογραφικών χαρακτηριστικών της περιοχής», συνεχίζει. «Το ότι αυτοί οι πληθυσμοί καταφέρνουν και επιβιώνουν σήμερα, παρά τις αντιξοότητες, παρά την υποβάθμιση των θαλασσών και την υπεραλίευση – το Αιγαίο είναι μία από τις πιο υπεραλιευμένες θάλασσες παγκοσμίως -, δεν σημαίνει ότι θα συνεχίσουν να επιβιώνουν και αύριο. Είναι κοινή υποχρέωση όλων μας να συμβάλουμε έμπρακτα στην προστασία τους, πριν να είναι αργά. Γιατί σήμερα όλοι μιλάμε για το περιβάλλον, αλλά κάνουμε πολύ λίγα για αυτό…».
Ποια είναι τα έξι είδη που εντοπίστηκαν στο Βόρειο Αιγαίο μέσα σε ένα 24ωρο
1 Φυσητήρας
Μήκος: 6-12 μ. τα θηλυκά και 16-18 μ. τα αρσενικά.
Βάρος: 24 τόνοι τα θηλυκά και 57 τόνοι τα αρσενικά.
Διάρκεια ζωής: Ανω των 70 ετών.
Κύριες απειλές: Αλίευση με παράνομα παρασυρόμενα δίχτυα, συγκρούσεις με μεγάλα πλοία, υποβρύχια ηχορρύπανση.
Είναι το μεγαλύτερο οδοντοκήτος σε ολόκληρο τον κόσμο. Ο πληθυσμός του στη Μεσόγειο υπολογίζεται στα 2.500 άτομα και χρησιμοποιεί τα νερά του Βορειονατολικού Αιγαίου ως βασικό τμήμα της μεταναστευτικής του πορείας. Κατά την αναζήτηση του κύριου θηράματός του, που είναι τα κεφαλόποδα, καταδύεται σε βάθος έως και 3.000 μέτρων, όπου παραμένει για 20-50 λεπτά.
2 Ζιφιός
Μήκος: 6 μέτρα.
Βάρος: 3 τόνοι.
Διάρκεια ζωής: Ανω των 60 ετών.
Κινδυνεύει από: Υποβρύχια ηχορρύπανση από συγκεκριμένες συχνότητες στρατιωτικών σόναρ.
Είναι ένα από τα λιγότερο μελετημένα είδη κητωδών παγκοσμίως και κοσμεί τις ελληνικές θάλασσες εδώ και χιλιάδες χρόνια. Ζει είτε κατά μόνας είτε ανά ζεύγη – σπανιότερα ανά ομάδες – που καταγράφονται σε μόνιμους πληθυσμούς, στις ίδιες περιοχές εδώ και 21 χρόνια. Προτιμά τις περιοχές με βαθιά θαλάσσια φαράγγια.
3 Ζωνοδέλφινο
Μήκος: Ανω των 2,5 μέτρων.
Βάρος: 130-170 κιλά.
Διάρκεια ζωής: Ανω των 45 ετών.
Κινδυνεύει από: Μείωση των αποθεμάτων τροφής λόγω υπεραλίευσης, χημική και πλαστική ρύπανση των υδάτων, υποθαλάσσια ηχορρύπανση, υποβάθμιση οικοτόπων.
Βρίσκονται σε αφθονία στα ελληνικά νερά και σε ολόκληρη τη Μεσόγειο. Παρ’ όλα αυτά, έχει καταγραφεί μείωση του πληθυσμού τους κατά 30% τις τελευταίες τρεις γενεές, γεγονός που εντείνει την ανησυχία για την επιβίωση του είδους. Συναντάται στους περισσότερους εκβρασμούς στις ακτές τα τελευταία χρόνια. Ζει σε κοπάδια 20-100 ατόμων, σε βάθη άνω των 200 μέτρων.
4 Κοινό δελφίνι
Μήκος: Ανω των 2,5 μέτρων.
Βάρος: 130 κιλά.
Διάρκεια ζωής: Ανω των 30 ετών.
Κινδυνεύει από: Υπεραλίευση, ρύπανση, υποθαλάσσια ηχορρύπανση, παράνομα δίχτυα, υποβάθμιση οικοτόπων.
Προτιμά τις παράκτιες περιοχές, παρότι συναντάται και σε πελάγη. Ζει σε κοπάδια 10-50 ατόμων, στα οποία κάποιες φορές μπορεί να περιλαμβάνονται και άλλα είδη δελφινιών. Παρότι διατηρούν μόνιμους πληθυσμούς στο Ανατολικό Αιγαίο και παρά το ότι αποκαλούνται «κοινά», ο πληθυσμός τους στη Μεσόγειο έχει μειωθεί στο μισό τα τελευταία 30-50 χρόνια.
5 Ρινοδέλφινο
Μήκος: Ανω των 3,5 μέτρων.
Βάρος: 250-400 κιλά.
Διάρκεια ζωής: Ανω των 50 ετών.
Κινδυνεύει από: Υπεραλίευση, ρύπανση, υποθαλάσσια ηχορρύπανση, παράνομα δίχτυα, υποβάθμιση οικοτόπων.
Είναι ένα από τα πιο γνωστά κητώδη και πληθυσμοί του καταγράφονται σε όλη τη Μεσόγειο. Ο αριθμός τους εκτιμάται σε συνολικά 10.000 άτομα, όμως παρουσιάζουν μείωση κατά 30% από το 1940 μέχρι σήμερα. Είναι το είδος του δελφινιού που συναντούμε σε δελφινάρια και συχνά σε ταινίες. Είναι πολύ ενεργά και τους αρέσει να κολυμπούν μπροστά από σκάφη. Σε κάθε σαγόνι έχουν από 36 έως και 54 αιχμηρά δόντια.
6 Σταχτοδέλφινο
Μήκος: Ανω των 4 μ.
Βάρος: Περίπου 400 κιλά.
Διάρκεια ζωής: Ανω των 30 ετών.
Κινδυνεύει από: Υπεραλίευση, ρύπανση, υποθαλάσσια ηχορρύπανση, παράνομα δίχτυα, υποβάθμιση οικοτόπων.
Θεωρείται σπάνιο είδος και ο πληθυσμός του δεν έχει μετρηθεί ποτέ στη Μεσόγειο. Μεταναστεύει σε ολιγομελείς ομάδες στις ίδιες πορείες με τους Φυσητήρες. Εχουν χαρακτηριστική όψη γιατί το μπροστινό επάνω μέρος του κεφαλιού τους είναι αμβλύ. Τα λευκά σημάδια στο δέρμα τους είναι ουλές που προκαλούνται από μάχες μεταξύ τους καθώς και από το θήραμά τους.
