Μηνύματα, διαβάζω στα «ΝΕΑ», έστειλε ο Νίκος Βούτσης από τους Μελισσουργούς της Αρτας, τη γενέτειρα του Γιάννη Μπανιά, προς εσωκομματικούς φίλους και αντιπάλους – αλλά όχι μόνο. Στην ουσία, πρότεινε μια ιδεολογική πλατφόρμα που την είχε επεξεργαστεί και ο ίδιος στο πλαίσιο του ΚΚΕ εσωτερικού ΑΑ, στο οποίο είχε και ο ίδιος ενταχθεί μετά τη διάσπαση του ενιαίου ΚΚΕ εσωτερικού το 1987 – πολλοί παλιοί σύντροφοί του είχαν προσχωρήσει στην ΕΑΡ υπό τον Λεωνίδα Κύρκο, που υπήρξε κάτι σαν συνιστώσα του ενιαίου Συνασπισμού.

Ο Βούτσης, παλιός γραμματέας του Ρήγα Φεραίου και οπαδός του «Κάπα» (ενός αλλιώτικου κομμουνισμού, καλού, που δεν θα ήταν αυταρχικός αλλά θα ήταν δημοκρατικός), έχει κάποια δίκια. Οντως, το ΚΚΕ εσωτερικού ΑΑ ήταν υπέρ της συνθήκης του Μάαστριχτ – ήταν αυτονόητος τότε ο ευρωπαϊκός δρόμος για την κομμουνιστική ανανέωση και οι ιδεολογικοί της ορίζοντες μεταγγίστηκαν στο νέο σχήμα. Επίσης, όντως υιοθέτησε την οικολογική πλατφόρμα, αλλά αυτό δεν ήταν κάτι πρωτοποριακό αλλά μάλλον αντανακλαστικό, τα αριστερά κόμματα πάντα πρόσθεταν την οικολογία στην ταυτότητά τους όταν ζορίζονταν πολιτικά.

Οσο για τη στράτευση με τα κινήματα κατά της παγκοσμιοποίησης, ήταν αντανακλαστική: τα κινήματα κατά του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού τύπου Σιάτλ ή Γένοβας ήταν η πρώτη ευκαιρία της κινηματικής Αριστεράς να βγει από την κατάθλιψη που την είχε ρίξει η κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης και του κομμουνιστικού μπλοκ. Οσο για τη συμμετοχή και ελλήνων διαδηλωτών στη Γένοβα, προσωπικώς εκτιμώ (και παρά τον θάνατο στις συγκρούσεις με την αστυνομία του Κάρλο Τζουλιάνι) ότι επρόκειτο για εκδήλωση επαναστατικού τουρισμού: οι επαναστάτες που συνέρρεαν από τη μια πόλη στην άλλη για να τα σπάσουν ήξεραν ότι, σε περίπτωση που συγκρουστούν ή συλληφθούν, θα βρουν απέναντί τους κύμα ανοχής και επιεικείς νόμους.

Είπε κι άλλα ο Βούτσης – πρόσθεσε μάλιστα απευθυνόμενος σε συντρόφους και μη ότι το ΚΚΕ εσωτερικού ΑΑ έμαθε γράμματα σε πολλούς. Είμαι ένας απ’ αυτούς που βρέθηκαν στην εμβέλεια των νουθεσιών του Βούτση – και επιτρέψτε μου να καταθέσω τη γνώμη μου για το ΚΚΕ εσωτερικού ΑΑ.

 

Ο αριστερός διανοούμενος πρότυπο

Ο Αγγελος Ελεφάντης, αν και δεν ανήκε ούτε στο ΚΚΕ εσωτερικού ούτε στα κόμματα που προέκυψαν από τις διασπάσεις του, ήταν ο αριστερός διανοούμενος πρότυπο. Ανένταχτος, κριτικός στο ΚΚΕ, στη Σοβιετική Ενωση και στην αυταρχική Αριστερά, εξέδιδε το περιοδικό «Πολίτης» που για όσους ήμασταν ανήσυχοι ήταν βίβλος κριτικής στάσης στην πολιτική, στα γράμματα και στις τέχνες. Το 1988 μου ζήτησε να βοηθήσω στην έκδοση ενός εντύπου, μιας κυριακάτικης εφημερίδας – της «Εποχής». Μιας εφημερίδας που στόχευε να συσπειρώσει μια ευρύτερη δημοκρατική Αριστερά, που κινούνταν στις παρυφές του ανανεωτικού εγχειρήματος, αλλά να κάνει και δημοσιογραφία. Κυρίως δημοσιογραφία γνώμης, αλλά θα καταπιανόταν και με ερευνητικά θέματα, αν και αυτά ήταν πιο δύσκολα. Προφανώς, όσοι δουλέψαμε, το κάναμε τζάμπα.

Η «Εποχή», έλεγε ο Ελεφάντης, θα ήταν ανεξάρτητο φύλλο της Αριστεράς. Αλλά θα χρηματοδοτούνταν από το ΚΚΕ εσωτερικού ΑΑ, το κόμμα που είχε προκύψει από τη διάσπαση του ενιαίου ΚΚΕ εσωτερικού υπό τον Γιάννη Μπανιά. Ο Μπανιάς παραχώρησε στην εφημερίδα και το γραφείο του, στην οδό Οικονόμου στα Εξάρχεια. Το κόμμα έβγαζε έως τότε ένα ενδιαφέρον περιοδικό, το «Κάπα», αλλά έψαχνε τρόπο να διευρυνθεί. Δεν ήμουν κομματικό μέλος, αλλά οι φίλοι μου ήταν στο «Κάπα» και ένιωθα κοντά τους – γι’ αυτό και με αποδέχτηκαν αμέσως στην «Εποχή».

Η εφημερίδα ετοίμασε ένα δοκιμαστικό φύλλο, με το οποίο θα γινόταν η σύστασή μας – και το οποίο θα κυκλοφορούσε. Μαζευτήκαμε να το φτιάξουμε στα γραφεία του «Πολίτη», Κέκροπος 2, στην Πλάκα. Εκεί γνώρισα τους περισσότερους συντελεστές της, που ήταν οι βασικοί συνεργάτες του «Πολίτη»: Δαμιανός Παπαδημητρόπουλος, Γιώργος Καρράς, Βασίλης Ζουναλής, Σταύρος Λιβαδάς, Μιχάλης Παπαγιαννάκης, Βάσω Κιντή, Δηώ Καγγελάρη, Αριστείδης Μπαλτάς, Χάρης Γολέμης, Λάκης Δεδουσόπουλος. Ηρθαν και οι τρεις εκπρόσωποι του κόμματος, ο παλαιός γραμματέας του Ρήγα Μπάμπης Γεωργούλας, ο παλαίμαχος τυπογράφος Μπάμπης Κοβάνης και ο συντάκτης του «Οικονομικού Ταχυδρόμου» Παύλος Κλαυδιανός – χρυσά παιδιά και ωραία παρέα. Την εφημερίδα σχεδίασε επιτόπου η εθελόντρια γραφίστρια Ειρήνη Καλογερίνη. Δουλέψαμε σκληρά, αλλά ήταν Κυριακή απόγευμα, οι κυριακάτικες εφημερίδες είχαν εξαντληθεί, όμως εμείς συνεχίζαμε να στήνουμε. Τελικά, το δοκιμαστικό μας κυκλοφόρησε Δευτέρα.

Η εφημερίδα άρχισε να κυκλοφορεί τακτικά στη δίνη του σκανδάλου Κοσκωτά. Ο Ελεφάντης προσπαθούσε να την κρατήσει παρεμβατική – να μην είναι δέσμια της γραμμής. Ο Γεωργούλας, γραμματέας την πιο σοβαρή περίοδο του Ρήγα Φεραίου, επίσης πίστευε στον δημοσιογραφικό χαρακτήρα της. Αλλά η εφημερίδα πολύ σύντομα άρχισε να προσελκύει τους εκπροσώπους των κινημάτων. Γυναίκες ήθελαν να φτιάξουν σελίδα για «το γυναικείο», ακτιβιστές του περιβάλλοντος για την οικολογία, φαντάροι για τις συνθήκες στον Στρατό.

Με δημοσιογράφους και όχι ακτιβιστές

Ο Ελεφάντης επέμενε το φύλλο να γράφεται από δημοσιογράφους και όχι από ακτιβιστές. Να ασχολείται με τις γυναίκες όταν υπήρχε δημοσιογραφική πρόφαση και να μην το κάνει με την ξύλινη γλώσσα των κινημάτων. Επίσης, ήταν ξεκάθαρος σε θέματα δημοκρατίας, διάκρισης των εξουσιών, τρομοκρατίας. Θυμάμαι την ξεκάθαρη, αποτροπιαστική καταδίκη των τρομοκρατών της 17 Νοέμβρη, έπειτα από κάθε δολοφονική πράξη τους – και προσωπικώς αισθάνθηκα πολύ παράξενα όταν, στη δίκη της 17 Νοέμβρη, πρόσωπα από τον συγκεκριμένο χώρο βρέθηκαν στο δικαστήριο υπερασπιστές τους.

Πολύ σύντομα, πάντως, οι απόψεις του Ελεφάντη έγιναν μειοψηφικές και κάποια στιγμή, πολύ γρήγορα, ζήτησε να μην έχει την ευθύνη της εφημερίδας. Αποσύρθηκαν και οι περισσότεροι συνεργάτες του «Πολίτη» (οι… κακοί μαθητές) κι η «Εποχή» εξελίχθηκε σε εφημερίδα των κινημάτων, με εξαίρεση τις στήλες κάποιων θεωρούμενων sui generis, οι απόψεις των οποίων δεν ενοχλούσαν όσο εκφράζονταν εντός του κομματικού πλαισίου. Στα τέλη της τελευταίας δεκαετίας του εικοστού αιώνα, η εφημερίδα έγινε απολύτως όργανο γραμμής και, κατά κάποιον τρόπο, προετοίμασε τις αριστερές συνιστώσες του ΣΥΡΙΖΑ στον δρόμο προς την αντιμνημονιακή διαμαρτυρία και την εξουσία – έτσι όπως άσκησε την εξουσία.

Οντως, δηλαδή, φτιάχτηκε για να διευκολύνει τη μεγάλη πορεία του Βούτση, και άλλων κομματικών, στον δρόμο τους προς κάποιο δημόσιο αξίωμα. Το κίνημα ενίκησε.

Στη Βόρεια Κορέα

Το πιο αστείο περιστατικό στην «Εποχή» ήταν η εκδρομή στη Βόρεια Κορέα. Ηταν παράξενο για ένα κόμμα και μια εφημερίδα που είχαν επικρίνει τον αυταρχισμό των κομμουνιστικών καθεστώτων τα οποία κατέρρευσαν το 1989 να στέλνουν εκπροσώπους την ίδια εποχή σε μια κομμουνιστική χώρα που κυβερνιόταν (και συνεχίζει να κυβερνιέται) αυταρχικά. Προσωπικά, επρόκειτο να ταξιδέψω μαζί με άλλους συναδέλφους της «Εποχής» – αλλά φρονίμως σκεπτόμενος ακύρωσα τη συμμετοχή μου. Σκέφτηκα ότι θα μπορούσε να μου ξεφύγει κάποια αποδοκιμασία κατά του καθεστώτος – και πού να μπλέκεις σε τέτοιες περίεργες χώρες… Ορθώς, νομίζω, σκέφτηκα.