Μια συζήτηση με τον κορυφαίο Καθηγητή Βυζαντινής Μουσικολογίας Αχιλλέα Χαλδαιάκη γύρω από την Ψαλτική Τέχνη και την απρόσμενη συνάντησή της με την θεατρική πράξη στο φετινό ElaiΩnas Festival.
Πως ξεκίνησε το διεθνές καλλιτεχνικό σχήμα «Οι Μαΐστορες της Ψαλτικής Τέχνης» του οποίου ηγείστε;
«Οι Μαΐστορες της Ψαλτικής Τέχνης» είναι ένας χορός ψαλτών που ιδρύθηκε το έτος 1983 από τον Γρηγόριο Στάθη. Την ευθύνη, διδασκαλία και διεύθυνσή του ανέλαβα από το έτος 2004 και εξής. Είναι πλέον ένα πολύ γνωστό διεθνώς καλλιτεχνικό σχήμα, με το οποίο έχουμε ως τώρα πραγματοποιήσει περίπου 500 παραστάσεις ανά τον κόσμο (Ευρώπη, Ασία, Αμερική και Αυστραλία), έχουμε ψάλει σε φημισμένους συναυλιακούς χώρους (μεταξύ άλλων: Μέγαρα Μουσικής Ελλάδας, Ρουμανίας, Ρωσίας, Εσθονίας, Ν. Κορέας, Όπερα του Σίδνεϋ, κ.α.) και σε πολλούς μνημειακούς βυζαντινούς ναούς, κατά διάφορες εορτολογικές ή άλλες επετειακές περιστάσεις, ενώ έχουμε επίσης ηχογραφήσει περί τα 25 μουσικά έργα.
Σε τι διαφέρει η ερμηνευτική προσέγγιση αυτής της χορωδίας από άλλα αντίστοιχα σύνολα ψαλτικής;
«Οι Μαΐστορες της Ψαλτικής Τέχνης» είχαν ανέκαθεν ένα ισχυρό ακαδημαϊκό βυζαντινομουσικολογικό υπόβαθρο. Αυτό διαμορφώνει εν πολλοίς και την ιδιαιτερότητα της ερμηνευτικής μαρτυρίας τους, που αναζητεί ακατάπαυστα τον ιδεώδη ήχο της Βυζαντινής Μουσικής, ένα ήχο συμβατό με τη βιβλική «φωνή αύρας λεπτής». Επιπλέον, κατά τις σταθερές μουσικές αναζητήσεις του σχήματος αναδεικνύονται μουσικολογικά ζητήματα ιστορικής προοπτικής (σπουδή και παρουσίαση του έργου των κυριότερων βυζαντινών και μεταβυζαντινών μελοποιών), αισθητικής υφής (μορφολογική σπουδή των διαφόρων ειδών της μελοποιίας) και επιτελεστικής/παιδαγωγικής διάστασης (ψαλμώδηση ιερών ακολουθιών σε ώρα λατρείας, ως μουσικολατρευτική παιδαγωγία του εκάστοτε φιλόμουσου ακροατηρίου), καθώς επιδιώκεται πάντοτε η γενικότερη προβολή της Ψαλτικής Τέχνης με επιστημονική τεκμηρίωση και καλλιτεχνικές αξιώσεις.
Πιστεύετε ότι αυτό που κάνετε μπορεί να ενταχθεί στη θεατρική πράξη και με ποιον τρόπο;
Αποτελεί ακράδαντη προσωπική μου πεποίθηση ότι η Βυζαντινή Μουσική διακρίνεται από μιαν απεριόριστη ελαστικότητα, μιαν πολυδιάστατη προσαρμοστικότητα. Υπ’ αυτήν την έννοια, ουδεμία εκδοχή χρήσης της είναι δυνατόν να μας ξενίσει ή εκπλήξει, όσο πρωτότυπη, αναπάντεχη και ρηξικέλευθη κι αν είναι. Η ένταξή της στη θεατρική πράξη, εν προκειμένω δε σε εγχειρήματα παρόμοια αυτού της Φένιας Παπαδόδημα, αποτελεί απλώς ένα παράδειγμα της εγγενούς δυναμικής του ήχου της Ψαλτικής Τέχνης.
Ποια ήταν η συμβολή σας στην παράσταση της Φένια Παπαδόδημα “Αντιγόνης Παραλλαγές” που θα είδαμε στο φετινό ElaiΩnas Festival πριν λίγες ημέρες;
Σε καθορισμένα σημεία της παράστασης, ο χορός απομιμείται τον ακαταπαύστως δοξολογικό ουράνιο αγγελικό όμιλο. Αποπειράται να διαμορφώσει ένα μεταφυσικό ηχοτοπίο μεταξύ του «χρόνου του θεού και του χρόνου των ανθρώπων». Οι θεατές καλούνται να αποκωδικοποιήσουν το μήνυμα αλλά και τον συμβολισμό που εγκιβωτίζεται σ’ αυτό το εγχείρημα.
Μαθαίνουμε ότι η επόμενη συνεργασία σας με τη Φένια Παπαδόδημα θα είναι το ανέβασμα του διηγήματος “Στο Χριστό στο Κάστρο” του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη. Πείτε μας λίγα λόγια για αυτό.
Αναμένουμε εναγωνίως το συγκεκριμένο πρωτότυπο καλλιτεχνικό τόλμημα. Κατ’ αυτό, η συγκεκριμένη παπαδιαμαντική ιστορία αφηγείται μέσα από ηθοποιούς και μουσικούς, με τρόπο αναστοχαστικά αυτοσχεδιαστικό και διάθεση χιουμοριστική, με έμφαση στο ρυθμό, ειδικότερα δε στα εναλλασσόμενα ρυθμικά μοτίβα αλλά και τις συγκοπές, που υπενθυμίζουν όλα τους ήχους που εκπέμπονται από το διήγημα. Παράλληλα με τη δράση, ο Γιώργος Κόρδης ζωγραφίζει ζωντανά, με ψηφιακή τεχνική, μια παράσταση όπου εμπεριέχονται εικόνες του ιστορούμενου ταξιδιού, εμπλέκοντας σε ένα υπερβατικό σύνολο αγίους, αγγέλους και ανθρώπους. «Οι Μαΐστορες της Ψαλτικής Τέχνης» εμφανίζονται άλλοτε μεν ως βουβοί άγγελοι, ενσαρκώνοντας τα άυλα όντα που συνυπάρχουν με τους ταξιδιώτες, άλλοτε δε ως μεγαλοφωνώτατοι επίγειοι αοιδοί, που συνοδεύουν την ψαλμωδία τους με κινήσεις απρόβλεπτες, καθοριστικές για την εξέλιξη και ολοκλήρωση του αφηγήματος.
Το ElaiΩnas Festival πραγματοποιήθηκε και φέτος, παρά τις άκρως αντίξοες συνθήκες, μάλιστα για έβδομη συνεχή χρονιά. Πως βλέπετε εσείς αυτό το εγχείρημα της Φένιας Παπαδόδημα και του Γιώργου Παλαμιώτη;
Πρόκειται για ιδιαίτερα αξιέπαινη πρωτοβουλία, που προϊόντος του χρόνου καθίσταται θεσμός, παρά το δυσμενές της υγειονομικής συγκυρίας. Αρμόζουν εγκάρδια συγχαρητήρια στον Γιώργο Παλαμιώτη και τη Φένια Παπαδόδημα. Ευχόμαστε να συνεχίσουν αυτή την ευδόκιμη καλλιτεχνική δραστηριότητά τους επί μακρά σειρά ετών.
Λίγα λόγια για τον Αχιλλέα Χαλδαιάκη.
Καθηγητής της Βυζαντινής Μουσικολογίας και Ψαλτικής Τέχνης στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών της Φιλοσοφικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Διδάσκει σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο μαθήματα γύρω από τη βυζαντινή μουσική, τόσο στο Τμήμα του όσο και σε άλλα πανεπιστημιακά τμήματα ή εκπαιδευτικούς φορείς της Ελλάδας και του Εξωτερικού. Την προσωπική του θέαση και προσέγγιση αυτού του ιδιαίτερου γνωστικού αντικειμένου διακρίνει η μελέτη, ανάλυση και κατανόηση της θεωρίας, της ιστορίας ή και της αισθητικής της μουσικής μέσα από την πρακτική της έκφραση, καθώς πιστεύει ακράδαντα ότι ο συνδυασμός θεωρίας και πράξης εξασφαλίζει τις καλύτερες προϋποθέσεις ουσιαστικής γνώσης του φαινομένου της μουσικής δημιουργίας. Αυτήν την άποψη καταγράφει στο εκτεταμένο (με πάνω από 200 τίτλους) δημοσιευμένο έργο του, αλλά και τις ίδιες ακαδημαϊκές απόψεις υποστηρίζει σε διάφορα συνέδρια στην Ελλάδα και κυρίως στο Εξωτερικό, ενώ με την παράλληλη καλλιτεχνική του δραστηριότητα προβάλλει αντίστοιχα και την πρακτική εφαρμογή οποιασδήποτε θεωρητικής άποψης. Η συνολική διεθνής δραστηριότητά του, ως διφυούς μουσικού: επιστήμονα ερευνητή και πανεπιστημιακού δασκάλου, αλλά και καλλιτέχνη ερμηνευτή και διευθυντή και υπεύθυνου αντίστοιχων μουσικών σχημάτων, στοχεύει ακριβώς στην πολυπρισματική και σφαιρική και καινοφανή προσέγγιση της Βυζαντινής Μουσικολογίας και της Ψαλτικής Τέχνης.
WEBSITE: https://www.achilleaschaldaeakes.gr/
ACADEMIA: http://uoa.academia.edu/AchilleasChaldaeakes
PUBLICATIONS LIST: http://publicationslist.org/achilleas-chaldaeakes
YOUTUBE PLAYLISTS: http://www.youtube.com/playlist?list=PL220DA1CBC56C814C
SOUNDCLOUD: https://soundcloud.com/user-352872266
MIXCLOUD: https://www.mixcloud.com/achilleas-chaldaiakis/
