Ποινικός Κώδικας – Αυτές είναι οι αλλαγές – Τι προβλέπει

Κατατέθηκε στη Βουλή προς επεξεργασία, ύστερα από δημόσια διαβούλευση, το Νομοσχέδιο του Υπουργείου Δικαιοσύνης «Τροποποιήσεις του Ποινικού Κώδικα, του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας και λοιπές επείγουσες διατάξεις του Υπουργείου Δικαιοσύνης».

Το Νομοσχέδιο αποσκοπεί στην ενίσχυση της ασφάλειας και προστασίας του κοινωνικού συνόλου από την εγκληματικότητα, ενώ καλύπτει το νομοθετικό κενό που προκάλεσε η κατάργηση ή η υποβάθμιση μείζονος ποινικής απαξίας παραδοσιακών αδικημάτων, μετά την ισχύ των νέων Κωδίκων που ψήφισε η προηγούμενη κυβέρνηση.

Με το Νομοσχέδιο:

• Ενισχύεται πρωταρχικώς η προστασία των ευάλωτων κοινωνικών ομάδων, όπως ανηλίκων, πολιτών τρίτων χωρών, θυμάτων σεξουαλικής κακοποίησης και εκμετάλλευσης, trafficking που λόγω της θέσης τους και της κακοποίησης που έχουν υποστεί αδυνατούν να καταθέσουν χωρίς την υποστήριξη ειδικών επιστημόνων. Ειδικότερα, η προστασία αυτή επιτυγχάνεται με ένα ευρύ πλέγμα τροποποιήσεων ουσιαστικών και δικονομικών ποινικών κανόνων, που εκκινούν από την αλλαγή του χρόνου έναρξης της παραγραφής των αδικημάτων κατά της γενετήσιας ελευθερίας ανηλίκων, του τρόπου άσκησης ποινικής δίωξης, την αναδιαμόρφωση των ηλικιακών ορίων, την αυστηροποίηση των ποινών, την πρόβλεψη για δυνατότητα της κατά προτεραιότητα εκδίκασης των υποθέσεων αυτών αλλά και την αυστηροποίηση των προϋποθέσεων για την απόλυση υπό όρο των καταδικασθέντων των εν λόγω αδικημάτων. Οι εν λόγω ρυθμίσεις αποσκοπούν στην εναρμόνιση του ποινικού δικαιϊκού μας συστήματος με ευρωπαϊκές συμβάσεις που ρυθμίζουν τα δικαιώματα προστασίας και αξιολόγησης των ανηλίκων και ενηλίκων θυμάτων.

• Αυστηροποιείται το πλαίσιο της απόλυσης των καταδίκων υπό όρο όπως και της άρσης της απόλυσης εγκληματιών που τελούν σοβαρά κακουργήματα τα οποία τιμωρούνται με ισόβια κάθειρξη (π.χ. ανθρωποκτονία, θανατηφόρο ληστεία που είχε ως επακόλουθο το θάνατο και θανατηφόρο βιασμό που είχε ως συνέπεια τον θάνατο του παθόντος). Επιπλέον, προβλέπεται η απαγόρευση απόλυσης με τον όρο της κατ΄οίκον έκτισης της ποινής με ηλεκτρονική επιτήρηση σε μείζονος ποινικής απαξίας αδικήματα όπως ναρκωτικά, ανθρωποκτονία, ληστεία, εγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας κλπ.

• Διευρύνεται το αξιόποινο στα κοινώς επικίνδυνα εγκλήματα όπως στον εμπρησμό, την έκρηξη, την πλημμύρα κλπ., ενώ προβλέπεται και ειδική ρύθμιση για την επαύξηση του αξιοποίνου στον εμπρησμό των δασών. Στην ίδια λογική της προστασίας του θαλάσσιου περιβάλλοντος εισάγεται και το αδίκημα της αλιείας στην αιγιαλίτιδα ζώνη και τα εσωτερικά ύδατα, με το οποίο τιμωρείται η αλιεία χωρίς άδεια της αρμόδιας αρχής στα χωρικά ύδατα της ελληνικής επικράτειας υπό σημαία Κράτους τρίτης χώρας.

• Καλύπτονται νομοθετικές αστοχίες ή κενά στη δίωξη και τιμωρία αξιόποινων συμπεριφορών τις οποίες ανέδειξε η δικαστηριακή πρακτική κατά το χρόνο εφαρμογής των νέων Κωδίκων και κρίθηκε σκόπιμο να ρυθμιστούν εκ νέου (π.χ η απρόσφορη απόπειρα στο άρθρο 43ΠΚ, η διασπορά ψευδών ειδήσεων στο άρθρο 191ΠΚ, η ψευδής αναφορά στις αρχές στο άρθρο 224 παρ. 4 ΠΚ, η σωματική βλάβη σε βάρος υπαλλήλου στο άρθρο 315 Α του ΠΚ).

• Ρυθμίζεται το δικαίωμα και του εισαγγελέα του Αρείου Πάγου να διατάσσει τη διεξαγωγή της ανάκρισης και την εισαγωγή της υπόθεσης στο ακροατήριο κατ’απόλυτη προτεραιότητα για υποθέσεις εξαιρετικής φύσης ή επί κακουργημάτων που αφορούν εγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας και οικονομικής εκμετάλλευσης της γενετήσιας ζωής. Για τα ενήλικα θύματα των ανωτέρω αδικημάτων εισάγεται πρόβλεψη για την εξέταση τους παρουσία ψυχολόγου, προκειμένου με αυτόν τον τρόπο αφενός να αποφεύγεται η δευτερογενής θυματοποίησή τους και αφετέρου η χώρα να είναι συνεπής με τις διεθνείς υποχρεώσεις της ως προς την αποτελεσματική και επαρκή προστασία τους. Τέλος λαμβάνεται ιδιαίτερη μέριμνα για τη διασφάλιση των δικαιωμάτων των ανήλικων κατηγορουμένων με τον αυτεπάγγελτο διορισμό συνηγόρου χωρίς δικαίωμα παραίτησης για τα κακουργήματα και τα πλημμελήματα.

Αναλυτικότερα με το προτεινόμενο Νομοσχέδιο:

1. Προβλέπεται ως μοναδική ποινή η ισόβια κάθειρξη για τα αδικήματα της εσχάτης προδοσίας, ανθρωποκτονίας, της θανατηφόρας ληστείας και του ομαδικού βιασμού.

2. Αυστηροποιούνται οι τυπικές και ουσιαστικές προϋποθέσεις για την απόλυση υπό όρο του κρατουμένου. Ειδικότερα, σε περίπτωση πρόσκαιρης κάθειρξης για τα εγκλήματα του νόμου περί ναρκωτικών (σε διακεκριμένη μορφή), για εγκληματική οργάνωση, τρομοκρατικές πράξεις, εσχάτη προδοσία, ανθρωποκτονία, ληστεία, εμπρησμός, εμπρησμός σε δάση, εκβίαση, βιασμό ανηλίκου, εμπορία ανθρώπων, αρπαγή ανηλίκου και όλα τα κατά της γενετήσιας ελευθερίας εγκλήματα, δίνεται η δυνατότητα για απόλυση υπό όρο μόνο αν έχουν εκτιθεί με ευεργετικό υπολογισμό τα 4/5 της ποινής. Άρα, από  τα 3/5 που ισχύει σήμερα, αυξάνεται στα 4/5. Ως εκ τούτου, αυστηροποιείται για τα ανωτέρω αδικήματα η διάταξη, και ακόμα και με τον ευεργετικό υπολογισμό της ποινής, κατά τα ανωτέρω, ο κρατούμενος θα παραμένει περισσότερο χρόνο στο σωφρονιστικό κατάστημα. Επιπλέον, για τα παραπάνω εγκλήματα, θα απαιτείται πραγματική παραμονή σε σωφρονιστικό κατάστημα, ίση με τα 3/5 της ποινής (πραγματική έκτιση της ποινής). Άρα, από τα 2/5 που ισχύει σήμερα αυξάνεται στα 3/5. Ακόμη, προβλέπεται ότι σε περίπτωση καταδίκης για τα παραπάνω εγκλήματα σε ποινή ισοβίου καθείρξεως, το κατώτατο όριο παραμονής στο σωφρονιστικό κατάστημα του καταδίκου αυξάνεται από 16 έτη σε 18 έτη (πραγματική έκτιση). Επίσης προβλέπεται ότι στις περιπτώσεις των ανωτέρω κακουργημάτων δεν επιτρέπεται απόλυση υπό τον όρο της κατ’ οίκον έκτισης της ποινής με ηλεκτρονική επιτήρηση.

3. Η παραγραφή για τα εγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας που τελούνται σε βάρος ανηλίκου θα αρχίζει ένα έτος μετά την ενηλικίωσή του, εφόσον η πράξη είναι πλημμέλημα και τρία έτη εφόσον είναι κακούργημα. Με τον τρόπο αυτό, δίνεται η δυνατότητα, ειδικά για τα αδικήματα αυτά, τα οποία έχουν ιδιάζουσα, λόγω της φύσης τους, απαξία, να υπάρχει επαρκής χρόνος, κατά τον οποίο ο ανήλικος θα μπορεί να τα καταγγείλει, ώστε να ασκούνται διώξεις και να μη μένουν ατιμώρητα.

4. Προβλέπεται ότι το αδίκημα του εμπρησμού δάσους τιμωρείται ως κακούργημα, προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι συνήθως εμπνεόμενες από επιδίωξη οικονομικού κέρδους συμπεριφορές και για τις οποίες η πρόσφατη εμπειρία έδειξε ότι χρειάζονται αυστηρότερη αντιμετώπιση.

5. Αυστηροποιείται η ποινή για το αδίκημα της πρόκλησης βαριάς σωματικής βλάβης στην περίπτωση κατά την οποία ο δράστης επεδίωκε την πρόκλησή της και προστίθενται στην έννοια της βαριάς σωματικής βλάβης η αναπηρία και η μόνιμη παραμόρφωση.

6. Προστίθεται νέα ποινική διάταξη κατά την οποία συνιστά επιβαρυντική περίσταση η τέλεση σωματικής βλάβης σε βάρος υπαλλήλου κατά την εκτέλεση της εργασίας ή στο πλαίσιο της εργασίας του.

7. Αυστηροποιείται το πλαίσιο ποινής στην εμπορία ανθρώπων προκειμένου να προστατευτούν οι ευάλωτες κοινωνικές ομάδες, όπως πολίτες τρίτων χωρών και θύματα σεξουαλικής κακοποίησης και εκμετάλλευσης.

8. Η προσβολή της γενετήσιας αξιοπρέπειας, όταν τελείται στο χώρο εργασίας τιμωρείται πλέον μόνο με φυλάκιση και διώκεται αυτεπάγγελτα.

9. Προβλέπεται ρητά για πρώτη φορά η περίπτωση βιασμού σε βάρος ανηλίκου, με προβλεπόμενη ποινή την ισόβια κάθειρξη.

10. Ιδιαίτερα σημαντική αλλαγή είναι ότι για την περίπτωση του αδικήματος των γενετήσιων πράξεων με ανηλίκους ή ενώπιόν τους (αποπλάνηση ανηλίκων), το αδίκημα τιμωρείται στη βασική του μορφή πλέον μόνο ως κακούργημα.

11. Η προσβολή της γενετήσιας αξιοπρέπειας θα διώκεται αυτεπαγγέλτως, όταν έχει ως θύμα ανήλικο πρόσωπο (στην ουσία ηλικίας από δώδεκα έως δεκαοκτώ ετών) και όχι κατ’ έγκληση όπως σήμερα, καθώς κάτω των δώδεκα ετών η πράξη είναι ούτως ή άλλως βαρύτερη και αυτεπαγγέλτως διωκόμενη. Επιπλέον διευρύνεται η προστασία του ανηλίκου με την κατάργηση της κατ’ έγκληση δίωξης της βάναυσης προσβολής της γενετήσιας ευπρέπειας προσώπων νεότερων των δεκαπέντε ετών.

Τέλος στον κατάλογο των αδικημάτων για τα οποία προβλέπεται άρση του απορρήτου προστίθενται αυτά της «βαριάς σκοπούμενης σωματικής βλάβης» και των κακουργημάτων του «εμπρησμού» και του «εμπρησμού σε δάση».