Αύξηση των ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης κατά σχεδόν 1,5 χρόνο έως το 2035 και κατά συνολικά 2,8 χρόνια έως το 2050, λόγω της αναμενόμενης αύξησης του προσδόκιμου ζωής, προβλέπει για την Ελλάδα ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) στην ετήσια έκθεσή του για τις συντάξεις (Pensions at a Glance 2021).

Η έκθεση αναφέρει ότι για την Ελλάδα η ηλικία συνταξιοδότησης αναμένεται να αυξηθεί κατά 2,8 έτη, 2,5 έτη για την Ιταλία, ενώ μεγαλύτερες αυξήσεις κατά 4,5 έτη εκτιμάται ότι θα προκύψουν σε Δανία και σε Εσθονία μέχρι το 2050. Για τη χώρα μας λαμβάνεται ως δεδομένο ότι τα 62 έτη είναι το όριο ηλικίας πλήρους σύνταξης για κάποιον που εργάζεται από 22 ετών. Το όριο αυτό προβλέπεται ότι το 2035 θα υπερβεί τα 63 έτη, για να προσεγγίσει το 2050 τα 65 έτη. Επίσης, η διαδικασία αυτή θα οδηγήσει το 2064 σε όριο ηλικίας στα 66 έτη.

Ένα βασικό στοιχείο που ασκεί πίεση στο συνταξιοδοτικό σύστημα της χώρας είναι η μείωση στο εργατικό δυναμικό στις ηλικίες 20-64 ετών, που για την Ελλάδα προβλέπεται ότι μπορεί να υπερβεί το 35%. Το ποσοστό αυτό είναι αισθητά υψηλότερο από τον μέσο όρο των χωρών του ΟΟΣΑ, που εκτιμάται ότι θα υποστούν μείωση 10% στο εργατικό δυναμικό τους.

Στην ίδια κατηγορία με την Ελλάδα βρίσκονται ακόμα η Ιαπωνία, η Νότια Κορέα, η Λετονία, η Λιθουανία και η Πολωνία. Υποχώρηση εργατικού δυναμικού στα επίπεδα του 25% θα υποστούν χώρες όπως η Εσθονία, η Ουγγαρία, η Ιταλία, η Πορτογαλία, η Σλοβενία, η Σλοβακία και η Ισπανία.

Η έκθεση του ΟΟΣΑ

Ο ΟΟΣΑ διαπιστώνει ότι η πανδημία COVID-19 έχει βαρύνει τους ηλικιωμένους, αν και οι συνταξιούχοι έχουν δει τις πληρωμές των συντάξεών τους να προστατεύονται καλά σε όλες τις χώρες του Οργανισμού. Τα μελλοντικά συνταξιοδοτικά δικαιώματα έχουν επίσης προστατευθεί σε ικανοποιητικό βαθμό, χάρη στην «εξαιρετική» πολιτική απάντηση στην κρίση, σύμφωνα με έκθεση του ΟΟΣΑ.

Το 2020 η μέση πραγματική ηλικία συνταξιοδότησης για όλες τις χώρες-μέλη του ΟΟΣΑ ήταν τα 63,8 έτη για τους άνδρες και τα 62,4 έτη για τις γυναίκες.

Οι Ελληνίδες έβγαιναν πέρυσι στη σύνταξη στα 58,1 έτη κατά μέσο όρο και έτσι είχαν μεγαλύτερο προσδόκιμο ζωής (28,4 χρόνια). Οι άνδρες της χώρας συνταξιοδοτήθηκαν στα 62 έτη κατά μέσο όρο.

Ωστόσο, το Pensions at a Glance 2021 λέει ότι η μακροπρόθεσμη οικονομική πίεση από τη γήρανση παραμένει. Τα οικονομικά των συντάξεων επιδεινώθηκαν κατά τη διάρκεια της πανδημίας λόγω της απώλειας εισφορών και οι ελλείψεις καλύφθηκαν κυρίως από τους κρατικούς προϋπολογισμούς. Η τοποθέτηση των συνταξιοδοτικών συστημάτων σε σταθερή βάση για το μέλλον θα απαιτήσει επώδυνες πολιτικές αποφάσεις.

Αν και η αύξηση του προσδόκιμου ζωής στην τρίτη ηλικία έχει επιβραδυνθεί από το 2010, ο ρυθμός της γήρανσης προβλέπεται να είναι γρήγορος τις επόμενες δύο δεκαετίες.

Ακόμα πιο δυσμενές τοπίο αναμένεται να δημιουργηθεί από το γεγονός ότι έως το 2060 θα μειωθεί ο πληθυσμός που θα βρίσκεται σε ηλικία εργασίας. Η μείωση εκτιμάται ότι θα προκύψει στις περισσότερες χώρες της Νότιας, Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, καθώς επίσης στην Ιαπωνία και τη Νότια Κορέα.

Βελτιωτικές παρεμβάσεις

Η έκθεση διαπιστώνει ότι κατά τα δύο τελευταία χρόνια πολλές χώρες αναμόρφωσαν σημαντικά τις συνταξιοδοτικές παροχές που σχετίζονται με τις αποδοχές. Σε αυτές τοποθετεί και την Ελλάδα, κάνοντας προφανώς αναφορά στον πρόσφατο ασφαλιστικό νόμο (ν. 4670/2020), γνωστό και ως «νόμο Βρούτση», που παρέχει βελτιωμένα ποσοστά αναπλήρωσης για όσους έχουν πάνω από 30 έτη ασφάλισης.

Ανάλογες βελτιώσεις πραγματοποιήθηκαν και σε άλλες χώρες όπως η Εσθονία, η Ουγγαρία, το Μεξικό, η Πολωνία και η Σλοβενία. Η Χιλή, η Γερμανία, η Λετονία και το Μεξικό αύξησαν επίσης την προστασία του εισοδήματος για τα άτομα με χαμηλές μηνιαίες αποδοχές.

Από την άλλη πλευρά, κατά το ίδιο διάστημα διαπιστώνεται ότι υπήρξαν περιορισμένες παρεμβάσεις για τις ηλικίες συνταξιοδότησης. Η Σουηδία αύξησε την ελάχιστη ηλικία συνταξιοδότησης για τις δημόσιες συντάξεις που σχετίζονται με τις αποδοχές. Η Ολλανδία ανέβαλε την προγραμματισμένη αύξηση, μειώνοντας παράλληλα τον ρυθμό της μελλοντικής σχέσης με το προσδόκιμο ζωής. Η Ιρλανδία κατάργησε την προγραμματισμένη αύξηση από 66 σε 68 έτη. Η Δανία, η Ιρλανδία, η Ιταλία και η Λιθουανία έχουν επεκτείνει τις επιλογές πρόωρης συνταξιοδότησης. Όλα αυτά, μάλιστα, στα έτη της πανδημίας.

Με βάση τα νομοθετημένα μέτρα, η κανονική ηλικία συνταξιοδότησης θα αυξηθεί κατά περίπου δύο χρόνια στις χώρες-μέλη του ΟΟΣΑ κατά μέσο όρο μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 2060. Η μελλοντική κανονική ηλικία συνταξιοδότησης εκτιμάται ότι θα είναι τα 69 έτη ή και περισσότερο σε χώρες όπως οι Δανία, Εσθονία, Ιταλία και Ολλανδία. Η Κολομβία, το Λουξεμβούργο και η Σλοβενία θα επιτρέψουν στους άνδρες να συνταξιοδοτηθούν στα 62 έτη. Οι γυναίκες θα διατηρήσουν χαμηλότερη κανονική ηλικία συνταξιοδότησης από τους άνδρες στην Κολομβία, την Ουγγαρία, το Ισραήλ, την Πολωνία και την Ελβετία.

Η μεγαλύτερη πρόκληση

Στην έκθεση του ΟΟΣΑ τονίζεται ότι η μεγαλύτερη μακροπρόθεσμη πρόκληση για τα ασφαλιστικά συστήματα συνεχίζει να είναι η παροχή οικονομικά και κοινωνικά βιώσιμων συντάξεων στο μέλλον.

Πολλές χώρες έχουν εισαγάγει μηχανισμούς αυτόματης προσαρμογής στα συνταξιοδοτικά τους συστήματα που αλλάζουν τις παραμέτρους, όπως η ηλικία συνταξιοδότησης, οι παροχές ή τα ποσοστά εισφορών, όταν αλλάζουν δημογραφικοί, οικονομικοί ή χρηματοοικονομικοί δείκτες.

Αυτοί οι μηχανισμοί αυτόματης προσαρμογής είναι ζωτικής σημασίας για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της γήρανσης, εκτιμά ο Οργανισμός. Περίπου τα δύο τρίτα των χωρών του ΟΟΣΑ χρησιμοποιούν κάποια μορφή μηχανισμού αυτόματης προσαρμογής στα συνταξιοδοτικά τους συστήματα.

Η ανάλυση του ΟΟΣΑ δείχνει ότι με την πάροδο των ετών υπήρξαν περιπτώσεις όπου οι μηχανισμοί αυτόματης προσαρμογής μερικές φορές ανεστάλησαν ή και καταργήθηκαν, προκειμένου να αποφευχθούν περικοπές συνταξιοδοτικών παροχών και αυξήσεις ηλικίας συνταξιοδότησης. Σε σύγκριση, ωστόσο, με την εναλλακτική των διακριτικών αλλαγών, αυτοί οι μηχανισμοί μπορούν να σχεδιαστούν και να εφαρμοστούν για να επιφέρουν αλλαγές, που είναι πιο διαφανείς και πιο δίκαιες μεταξύ των γενεών.