Η διεθνής Ελληνίδα σκηνοθέτις Ελλη Παπακωνσταντίνου επιστρέφει στην Ελλάδα για να παρουσιάσει μόνο για 9 παραστάσεις το φεμινιστικό υβριδικό show «Ιχνη της Αντιγόνης» που ενθουσίασε κοινό και κριτικούς σε ολόκληρη την Ευρώπη.
Η παράσταση θα παρουσιαστεί για πρώτη φορά στη Ελλάδα, από τις 19 έως τις 29 Μάϊου στο θέατρο του Νέου Κόσμου, μετά την παρουσίασή της σε σημαντικούς σταθμούς της Ευρώπης και της Αμερικής όπως το Centre Pompidou/ IRCAM (Γαλλία), το Romaeuropa Festival (όπου και απέσπασε την υποψηφιότητα για το βραβείο των Ιταλών Κριτικών Θεάτρου), το O. Festival (Ολλανδία) και το Εθνικό Θέατρο της Γένοβα (Ιταλία).
Πρόκειται για ένα εξαιρετικό έργο της σύγχρονης Σουηδής Χριστίνας Ουζουνίδου, το οποίο αντλεί από τον αρχαιοελληνικό μύθο της Αντιγόνης και καταπιάνεται με την διαχρονική έμφυλη βία, υπό το φως του “metoo” κινήματος. Επί σκηνής οι μουσικοί Nalyssa Green και Κατερίνας Παπαχρήστου (Tango With Lions) ερμηνεύουν ζωντανά, ενώ οι έξι performers (Σεραφίτα Γρηγοριάδου, Βάλια Παπαχρήστου, Gemma Hansson Carbone, Σοφία Μανώλη, Χαρίκλεια Πετράκη, Έλλη Παπακωνσταντίνου) συνθέτουν “μία καθηλωτική διερεύνηση της γυναικείας ταυτότητας, ένα συναρπαστικό οπτικό καλειδοσκόπιο”, όπως σημειώνει ο Douglas Kennedy, τέως διευθυντής του Peacock Theatre του Λονδίνου, Συγγραφέας διεθνών bestseller όπως The Big Picture, The Pursuit of Happiness, Leaving the World
Πράγματι, πρόκειται για μια περφόρμανς που μαγνήτισε σύγχρονους queer theorists και κριτικούς, όπως την Αμερικανίδα φιλόσοφο Judith Butler, που παρακολούθησε την παράσταση και έγραψε για αυτήν: “Λάτρεψα την παράσταση και είμαι ευγνώμων που μεταφέρατε το έργο στα αγγλικά και σε άλλες γλώσσες. Είναι κοινωνικά δυνατό και υπέροχα πειραματικό. Με συγκίνησε και με έκανε να νιώσω ιδιαίτερα ευγνώμων για την φεμινιστική τέχνη που συνδέει την οργή μας με την αλληλεγγύη.”
Τα «Ίχνη της Αντιγόνης», δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια του πρώτου lockdown. Εκεί η Έλλη Παπακωνσταντίνου επανεφηύρε τη σκηνοθετική της ματιά προτείνοντας το “ΘΕΑΤΡΟ ΤΟΥ ΕΓΚΛΕΙΣΜΟΥ”. Σε αυτό αναφέρεται εκτενώς και η σημαντική ακαδημαϊκός Barbara Fuchs στο πρόσφατο βιβλίο της “Theatre of Lockdown”: «Αν η πανδημία προκάλεσε μια θεμελιώδη μετατόπιση, αποσυνδέοντάς μας από τη φύση, από το σώμα, από τη σωματικότητα, το Traces of Antigone προσφέρει μια σχεδόν τελετουργική καταγραφή και απάντηση, επανακαθορίζοντας τα γυναικεία σώματα και τις ιστορίες τους μέσα από ένα πολύ απροσδόκητο μέσο». Barbara Fuchs, Theater of Lockdown, Digital and Distanced Performance in a time of pandemic, Bloomsbury publishing 2021.
Η Ελλη Παπακωνσταντίνου μιλάει στα «Νέα» για την παράσταση, την Αντιγόνη και το θέατρο μέσα στην καραντίνα.
Πώς ένα τόσο σημαντικό κείμενο της παγκόσμιας δραματουργίας, μετατρέπεται σε φεμινιστικό υβριδικό σόου;
Καταρχάς, μέσα από το υπέροχο κείμενο της Χριστίνας Ουζουνίδη που μας μεταφέρει πέρα από το αναμενόμενο σε τοπία εσωτερικά. Ένα πολυφωνικό έργο που μετέφρασε εξαιρετικά από τα Σουηδικά η Μαργαρίτα Μέλμπεργκ για την παράστασή μας και που παρουσιάζεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα. Η Ουζουνίδου έγραψε ένα έργο για τη σημερινή γυναίκα και για όλες τις θηλυκότητες στο φόντο του οποίου υπάρχει ο μύθος της Αντιγόνης, ο Κρέων, ο Νόμος, η πατριαρχία.
Μετά από την περιοδεία της περφόρμανς στο εξωτερικό, καταλήγει στην Ελλάδα. Τι σας έμαθε όλη αυτή η «περιπέτειά» της στο εξωτερικό;
Η παράσταση παίχτηκε σε διαφορετικές χώρες και αυτό ήταν μεγάλη ευλογία. Ειδικά σε στη δύσκολη περίοδο του εγκλεισμού, έγινε η αφορμή για να συναντηθούμε με ανθρώπους τόσο διαφορετικών προελεύσεων. Μεγάλη εμπειρία για πολλούς λόγους αλλά και γιατί σε κάθε χώρα είναι διαφορετικά τα αντανακλαστικά, τα ταμπού και οι κόκκινες γραμμές στο ζήτημα της έμφυλης βίας. Αλλιώς συνδέονται οι θεατές από την Ιταλία, αλλιώς οι αμερικάνοι και Ινδοί. Ήταν τόσο συγκινητικές οι συζητήσεις μετά την παράσταση και είμασταν τόσο τυχερές που βιώσαμε τι θα πει γυναικεία αλληλεγγύη και πώς αυτό εκδηλώνεται ως κοινός αγώνες όλων των θηλυκοτήτων. Η Τζούντιθ Μπάτλερ μας είδε και μου έκανε την τρομερή τιμή να μου γράψει προσωπικά μέσα ακριβώς σε αυτό το πλαίσιο γυναικείας αλληλεγγύης. Υποστηρικτικά. Έκανε μια κίνηση που με συγκίνησε πραγματικά πολύ και με τον τρόπο της μου είπε είμαστε όλες μαζί. Είμαστε όλες σε παράλληλες διαδρομές, από άλλους δρόμους και διαμορφωμένες από διαφορετικές συνθήκες. Αλλά μοιραζόμαστε μια κοινή ανησυχία σε έναν κόσμο που δεν μας έδωσε ίσες δυνατότητες, ούτε χώρο να αναπνεύσουμε και που ευτυχώς έχει αρχίζει να αλλάζει, κινείται. Και σε αυτό είμαστε μαζί.
Το ζήτημα της έμφυλης βίας, πώς διαπερνάει το έργο;
Τα σώματά μας καίμε εκεί πάνω στην σκηνή, μιλάμε προσωπικά, δημιουργούμε ένα ψηφιακό εργόχειρο από εικόνες και ήχους, τεμαχίζουμε το σώμα. Η έμφυλη βία περνάει μέσα από τις μουσικές, το λόγο μας. Είμαστε γεννήματα αυτής της βίας κι εμείς οι ίδιες, την αναγνωρίζουμε, δεν την καταγγέλουμε απλώς, αλλά με τη βοήθεια του κειμένου την ανιχνεύουμε εσωτερικά, μέσα μας. Ποιά είναι τα ίχνη της αδελφής μας Αντιγόνης; Πώς μας διαμόρφωσε η μεγάλη αλλά κι η μικρή ανεπαίσθητη βία που έχουμε βιώσει και βιώνουμε; Πώς μας έμαθε να σκεφτόμαστε; Πώς διαμόρφωσε την σχέση με το σώμα μας και τη γλώσσα μας; Πώς ο αποκλεισμός μας μάς απέκλεισε από το σώμα μας; Από το σώμα του Άλλου; Δεν περιγράφουμε το βιαστή, τον Κρέοντα, το σύστημα. Μας ενδιαφέρει το δικό μας Ίχνος. Το ή Τα δικά μας Ίχνη. Είμαστε οι Αντιγόνες. Η παράσταση και ο λόγος της Ουζουνίδου αποκαλύπτουν τις εσωτερικές διαδρομές κατασκευής της έμφυλης ταυτότητας που κάποια ίχνη τους ίσως βρουν κι οι θεατές μας μέσα τους.
Το θέατρο του εγκλεισμού που εφεύρατε, πώς λειτουργεί τώρα σε συνθήκες υποτυπώδους επιστροφής στην κανονικότητα στην τέχνη;
Έπαιξα με τις λέξεις και με τη συνθήκη του εγκλεισμού, αλλά ίσως δεν εφηύρα ακριβώς ένα άλλο είδος θεάτρου. Το ονόμασα έτσι γιατί ήθελα να ορίσω ως «θέατρο» αυτό που έκανα κι ήταν τόσο διαφορετικό. Πιστεύω ότι το θέατρο αντέχει ως τέχνη να είναι πολύ περισσότερα από αυτό που ξέρουμε, αντέχει να εξελίσσεται, να ενσωματώνει τη φιλοσοφία, την επιστήμη, μια διαφορετική γλώσσα, να μας ξαφνιάζει. Η έρευνα που έκανα φυσικά μπόλιασε την αισθητική μου και στα επόμενα έργα. Τα πράγματα αλλάζουν. Μπορεί να μην είμαστε σε περιορισμό τώρα, αλλά η επαφή μας με άλλους ανθρώπους όλο και περισσότερο συμβαίνει στον ψηφιακό κόσμο. Αυτήν την έρευνα την ενσωματώνω στην Αντιγόνη που θα παρουσιάσουμε. Καθώς όλες οι περφόρμερ είναι συνδεδεμένες και ψηφιακά (δύο από αυτές μόνο ψηφιακά) και ενώ παίζουν ζωντανά για ένα ζωντανό κοινό σε μια θεατρική σκηνή, παράλληλα δημιουργούν εικόνες και μουσικές μέσα από ένα ψηφιακό περιβάλλον. Η παράσταση έχει τη δική της γλώσσα.
Δεν υπάρχει κανονικότητα στην τέχνη. Η τέχνη ζει εκεί που τελειώνει η κανονικότητα. Και άλλωστε, ποιά είναι η κανονικότητα για εμάς τις θηλυκότητες όλου του κόσμου; Για μένα αυτό που συνήθως αποκαλούμε «κανονικότητα» είναι μια κατασκευή ελέγχου αναπαραγωγής και καταστολής της επιθυμίας. Δεν έχει τίποτε κανονικό.
Τα «ίχνη της Αντιγόνης» υπάρχουν σήμερα στην τόσο σκληρή καθημερινότητά μας;
Πάντα υπάρχουν ίχνη που μπορούμε να ακολουθήσουμε σαν το κουβάρι της γιαγιάς, μια αλήθεια που δεν είπαμε αλλά βρίσκουμε το θάρρος να την πούμε.
Για σας η Αντιγόνη, ποια είναι τελικά; Είναι ένα σύμβολο, ένας μύθος ή μια γυναίκα σε αποστολή;
Η Αντιγόνη έχει χρησιμοποιηθεί από πολλές φεμινίστριες ως ένα σύμβολο αντίστασης στον πατριαρχικό νόμο. Εδώ, η Ουζουνίδου δίνει μια άλλη διάσταση που συνομιλεί με το Τέταρτο Κύμα Φεμινισμού. Οργανωμένες κινήσεις όπως τα Women’s Marches, το Everyday Sexism Project, το One Billion Rising, το SlutWalk, το Ni una menos, και φυσικά το #metoo ανέδειξαν το πρόβλημα της έμφυλης βίας για όλες τις θηλυκότητες.
Στην παράσταση δε μας ενδιαφέρουν οι εκκωφαντικές περιπτώσεις βίας, ούτε τα μανιφέστα, αλλά η μικρή ανεπαίσθητη βία αυτή που δεν ακούγεται που δεν περιγράφεται αυτό που μας διαμόρφωσε στην έμφυλη ταυτότητά μας, αυτό που επιμένει να αντιπαρατίθεται μέσα από την αμφισημία του γίγνεσθαι και την περιπλοκότητα του γίγνεσθαι. Η γλώσσα της παράστασης είναι ποιητική και απελευθερωτική, εισχωρεί μέσα μας, η Αντιγόνη μάς θυμίζει πώς γίναμε και πώς γινόμαστε την κάθε στιγμή. Αυτό φέρει η Αντιγόνη μας. Είναι όλες οι θηλυκότητες, όλη η αμφισημία του φύλου πέρα από την κατασκευή και τον εγκλεισμό στην τάξη και στην ταξινόμηση του Νόμου. Η Αντιγόνη μας είναι ηρωική γιατί καταφάσκει στην αμφισημία, την αντέχει αυτή την αμφισημία, την σωματοποιεί, καταφάσκει στο Σώμα χωρίς Όργανα, στο Τρίτο, στον υπό εξέλιξη εαυτό.
