Και ύστερα ήρθε (και) η ευλογιά των πιθήκων. Με την πανδημία του SARS-CoV-2 να είναι ακόμη εδώ, η καινούργια (για τον πληθυσμό του δυτικού κόσμου, αφού στην Αφρική ενδημεί) ιογενής απειλή της ευλογιάς των πιθήκων που μονοπωλεί τις ειδήσεις αλλά και τις συζητήσεις τις τελευταίες ημέρες μοιάζει με το «κερασάκι στην (πικρή) τούρτα» των τελευταίων δύσκολων ετών. Θεωρίες πολλές, αλλά επιστημονικά συμπεράσματα ακόμη λίγα. Το σίγουρο είναι ότι ο ιός αυτός δίνει για πρώτη φορά ασυνήθιστο «παρών» με δεκάδες μέχρι στιγμής κρούσματα σε διαφορετικές χώρες τεσσάρων ηπείρων ταυτοχρόνως γεννώντας πλείστα ερωτήματα στον καθέναν μας: Γιατί έγινε τώρα αυτό το ξέσπασμα; Μπορεί να μετατραπεί σε νέα πανδημία; Μπορεί ο ιός να μεταδοθεί εύκολα; Είναι μια νόσος επικίνδυνη για τη ζωή; (η είδηση ότι ένα παιδί με ευλογιά των πιθήκων νοσηλεύεται στη Βρετανία σε Μονάδα Εντατικής Θεραπείας είναι επόμενο να γεννά φόβους). Υπάρχουν τρόποι περιορισμού της; Υπάρχουν εμβόλια και θεραπείες εναντίον της;

Ο δρ. Ντέιβιντ Χέιμαν είναι καθηγητής Επιδημιολογίας στη Σχολή Υγιεινής και Τροπικής Ιατρικής του Λονδίνο

Τα δύο και πλέον πανδημικά έτη μάς έχουν ήδη διδάξει ότι στις εξελισσόμενες κρίσεις δημόσιας υγείας τα ερωτήματα είναι περισσότερα από τις απαντήσεις. Σε κάθε περίπτωση το ΒΗΜΑ-Science αναζήτησε τις περισσότερες δυνατές και έγκυρες απαντήσεις από έναν καθ’ ύλην αρμόδιο να τις δώσει, τον καθηγητή Επιδημιολογίας Μεταδιδόμενων Νοσημάτων στη Σχολή Υγιεινής και Τροπικής Ιατρικής του Λονδίνου (London School of Hygiene and Tropical Medicine, LSHTM) και κορυφαίο σύμβουλο του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) για την ευλογιά των πιθήκων, ο οποίος μάλιστα προήδρευσε στην τελευταία συνάντηση του ΠΟΥ επί του θέματος, δρα Ντέιβιντ Χέιμαν. Ο καθηγητής Χέιμαν ζήτησε εγρήγορση από την παγκόσμια κοινότητα καθώς, όπως είπε, «κάθε νέο παθογόνο που εξαπλώνεται στον πληθυσμό προκαλεί ανησυχία» αλλά έσπευσε να τονίσει ότι ο ιός της ευλογιάς των πιθήκων είναι ένας πολύ διαφορετικός ιός από τον SARS-CoV-2. «Η ευλογιά των πιθήκων δεν είναι COVID-19» ήταν η σαφής δήλωσή του.

Χωρίς «ασπίδα προστασίας» οι 40άρηδες

Ο ιός της ευλογιάς των πιθήκων ακολούθησε το μονοπάτι που ακολουθούν όλοι οι ιοί όταν βρουν πρόσφορο έδαφος για να εξαπλωθούν, μας εξήγησε ο δρ Χέιμαν. «Το πρόσφορο έδαφος βρέθηκε καθώς η ανοσία του παγκόσμιου πληθυσμού έχει μειωθεί σημαντικά ενάντια στον συγγενή του ιό της ευλογιάς, ο οποίος εκριζώθηκε το 1980, με αποτέλεσμα να σταματήσουν οι εμβολιασμοί εναντίον του. Το εμβόλιο για την ευλογιά παρείχε σημαντική προστασία και ενάντια στην ευλογιά των πιθήκων και έτσι πλέον ένα μεγάλο μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού – τα άτομα κάτω των 50 ή κάτω των 40 ετών, ανάλογα με τη χώρα – δεν έχει ασπίδα προστασίας. Αφορμή για την εξάπλωση αποτέλεσε, όπως όλα δείχνουν, η στενή επαφή μεταξύ κρουσμάτων με υγιή άτομα – δεν είμαστε όμως ακόμη σε θέση να ταυτοποιήσουμε πλήρως αν υπάρχουν συγκεκριμένες ομάδες του πληθυσμού οι οποίες μπορεί να συμβάλλουν περισσότερο στη μετάδοση του ιού».

Η στενή επαφή κύρια οδός μετάδοσης

Το ότι όμως ξαφνικά εμφανίστηκε «ασυνήθιστος», όπως τον χαρακτηρίζουν οι αρμόδιοι οργανισμοί υγείας, αριθμός κρουσμάτων εκτός Αφρικής όπου σε αρκετές χώρες ο ιός ενδημεί, μήπως δείχνει ότι άλλαξε και ο τρόπος μετάδοσής του; Μήπως εκτός από τη στενή σωματική επαφή (σεξουαλική ή επαφή με το δέρμα), είναι πιο εύκολη και η μετάδοση από την αναπνευστική οδό; «Οχι, δεν φαίνεται να συμβαίνει κάτι τέτοιο» απάντησε ο δρ Χέιμαν και διευκρίνισε: «Ο ιός της ευλογιάς των πιθήκων τον οποίο γνωρίζουμε εδώ και δεκαετίες – εμφανίστηκε για πρώτη φορά το 1958 σε μαϊμούδες εργαστηρίου και έτσι έλαβε το όνομα monkeypox virus ενώ τα πρώτα κρούσματά του σε ανθρώπους κατεγράφησαν το 1970 στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό – είναι ένας διαφορετικός ιός από τον SARS-CoV-2. Mε δεδομένο ότι είναι ένας DNA ιός, ενώ ο SARS-CoV-2 είναι RNA ιός, είναι πολύ πιο σταθερός, όπως συμβαίνει με όλους τους DNA ιούς. Αυτό σημαίνει ότι δεν μεταλλάσσεται εύκολα – μάλιστα οι μέχρι στιγμής, λίγες βέβαια, αναλύσεις της γενετικής αλληλουχίας του δείχνουν ότι δεν έχει υποστεί κάποια μετάλλαξη. Παρότι υπάρχει σύγχυση σχετικά με τις οδούς μετάδοσης του ιού αυτού – ορισμένοι υποστηρίζουν ότι μεταδίδεται σχετικά εύκολα και μέσω της αναπνευστικής οδού – τα μέχρι στιγμής στοιχεία δείχνουν ότι η στενή σωματική επαφή παραμένει η κύρια οδός μετάδοσης. Η μετάδοση μέσω της αναπνευστικής οδού είναι δυνατή, ωστόσο τα σταγονίδια που εκλύονται από τα μολυσμένα άτομα είναι βαριά και πέφτουν γρήγορα στο έδαφος, με αποτέλεσμα να απαιτείται επαφή για πολύ μεγάλο διάστημα και σε πολύ κοντινή απόσταση ώστε να συμβεί τέτοιου είδους μετάδοση».

Ατομική εκτίμηση κινδύνου

Δεν υπάρχουν ωστόσο αυτή τη στιγμή οριστικές απαντήσεις, τόνισε ο καθηγητής. «Κατ’ αρχάς δεν γνωρίζουμε γιατί το ξέσπασμα συνέβη τώρα – στην πορεία αναμένεται να βάλουμε τελεία σε αυτό το ερωτηματικό. Πρέπει επίσης να αναζητήσουμε το πού ακριβώς μεταδίδεται ο ιός και πώς ακριβώς μεταδίδεται. Στο ενδιάμεσο διάστημα πρέπει όλοι να γνωρίζουμε ότι μπορούμε να προστατευθούμε προχωρώντας σε μια ατομική εκτίμηση κινδύνου: αν είχαμε στενή επαφή με κάποιο άτομο το οποίο είναι πιθανό να είναι μολυσμένο με τον ιό της ευλογιάς των πιθήκων, πρέπει να προσαρμόσουμε ανάλογα τη συμπεριφορά μας. Να είμαστε πολύ προσεκτικοί παρακολουθώντας αν θα εμφανίσουμε και εμείς συμπτώματα μέσα σε διάστημα ως και 21 ημερών από την επαφή με το κρούσμα – ο μέσος χρόνος επώασης είναι 6-16 ημέρες – προστατεύοντας έτσι τους εαυτούς μας και τους γύρω μας». Αυτή η προστασία θα έπρεπε ίσως να περιλαμβάνει ξανά και πιο αυστηρή χρήση μάσκας, όπως αποφασίστηκε προσφάτως στη Νέα Υόρκη; «Οχι, ο ιός αυτός δεν μεταδίδεται εύκολα μέσω της αναπνευστικής οδού αλλά μέσω της στενής σωματικής επαφής».

Τα ύποπτα συμπτώματα

Ιδού ποια είναι τα συμπτώματα που πρέπει να μας θέσουν σε κατάσταση συναγερμού, σύμφωνα με τον καθηγητή: πονοκέφαλος, απότομη έναρξη πυρετού άνω των 38,5 βαθμών Κελσίου, οίδημα των λεμφαδένων, πόνοι στους μυς και στη μέση, έντονη αδυναμία και εξάνθημα, το οποίο συνήθως ξεκινά από το κεφάλι και επεκτείνεται στον κορμό, ενώ μπορεί να εμφανιστεί και στις παλάμες και στα πέλματα. Το εξάνθημα αρχικά εκδηλώνεται με τη μορφή κηλίδων και βλατίδων, οι οποίες εξελίσσονται σε μικρές φυσαλίδες, φλύκταινες και έπειτα σε εφελκίδες (κρούστες) που τελικά υποχωρούν και πέφτουν.

Το εξάνθημα αυτό μερικές φορές συγχέεται με το εξάνθημα της ανεμευλογιάς. Να σημειωθεί ότι σε αρκετά από τα περιστατικά που κατεγράφησαν στο πρόσφατο ξέσπασμα του ιού εντοπίστηκαν εξανθήματα στην περιοχή των γεννητικών οργάνων, με αποτέλεσμα να θεωρείται πιθανό η μετάδοση να έγινε μέσω σεξουαλικής επαφής.

Τα δύο στελέχη και οι κίνδυνοι

Και αν κάποιος παρ’ ελπίδα μολυνθεί, πόσο κινδυνεύει; Ο δρ Χέιμαν σημείωσε ότι στην πλειονότητα των περιπτώσεων η λοίμωξη είναι ήπια. «Υπάρχουν δύο στελέχη του ιού: το ένα της Κεντρικής Αφρικής, το οποίο είναι επιθετικό, προκαλεί σοβαρή νόσο και συνδέεται με ποσοστό θνητότητας της τάξεως του 10%. Το δεύτερο, της Δυτικής Αφρικής, δεν προκαλεί συνήθως τόσο σοβαρή νόσο και η θνητότητα με την οποία συνδέεται είναι της τάξεως του 1% περίπου. Ευτυχώς το στέλεχος που απομονώνεται αυτή τη στιγμή στις χώρες εκτός Αφρικής είναι εκείνο της Δυτικής Αφρικής. Ωστόσο πρέπει να είμαστε σε επιφυλακή και να παρακολουθούμε στενά και τα δύο στελέχη για να λάβουμε απαντήσεις σχετικά με τη συμπεριφορά και την πορεία τους».

Πρέπει επίσης να είμαστε σε επιφυλακή για τον ταχύ εντοπισμό των κρουσμάτων, υπογράμμισε ο καθηγητής, καθώς μάλιστα αναμένεται το επόμενο διάστημα ο αριθμός τους να αυξηθεί. «Είναι επόμενο τώρα να δούμε περισσότερα κρούσματα καθώς υπάρχει εγρήγορση και όσο κάποιος ψάχνει βρίσκει. Δεν μπορούμε πάντως να προβλέψουμε σε ποιους αριθμούς μπορεί αυτά να φθάσουν».

Τα διαθέσιμα «όπλα» αντιμετώπισης

Με δεδομένο ότι πολλά είναι αυτά που ακόμη δεν μπορούμε να προβλέψουμε, είναι προφανώς συνετό να γνωρίζουμε αν και ποια φαρμακευτικά «όπλα» έχουμε ενάντια στον ιό της ευλογιάς των πιθήκων. «Υπάρχει ένα αντι-ιικό φάρμακο το οποίο μπορεί να χορηγηθεί στην αρχή της λοίμωξης για την πρόληψη της σοβαρής νόσησης. Επίσης ο εμβολιασμός με το εμβόλιο της ευλογιάς, ο οποίος πρέπει να γίνει μέσα σε τέσσερις ημέρες από τη στιγμή της έκθεσης στον ιό, μπορεί να τροποποιήσει την πορεία της νόσου. Υπάρχουν κάποια αποθέματα του εμβολίου της ευλογιάς, ωστόσο κανένας δεν ξέρει πόσα είναι αυτά. Σε περίπτωση που χρειαστεί, απαιτείται κοινή στρατηγική για την προμήθεια εμβολίων» (σ.σ.: είναι πάντως χαρακτηριστικό ότι πριν από κάποιες ημέρες ο δρ Χέιμαν μαζί με άλλα εννέα κορυφαία στελέχη της δημόσιας υγείας πραγματοποίησαν συνάντηση με την Bavarian Nordic, τη μοναδική φαρμακευτική εταιρεία που έχει παρασκευάσει εμβόλιο για την ευλογιά το οποίο καλύπτει και την ευλογιά των πιθήκων και είναι ειδικά σχεδιασμένο να μην προκαλεί σοβαρές παρενέργειες – όπως συνέβαινε με το αρχικό εμβόλιο που χρησιμοποιήθηκε στην εκρίζωση του ιού της ευλογιάς – προκειμένου να συζητήσουν την ανάγκη δημιουργίας αποθεμάτων του εμβολίου της από περισσότερες χώρες).

Τα ερωτήματα και η θετική εκτίμηση

Κλείνοντας ρωτήσαμε τον ειδήμονα αν ανησυχεί για τον ιό αυτόν που χτύπησε την «πόρτα» μας. «Πιστεύω ότι πρέπει πάντα να ανησυχούμε για κάθε ιό που εξαπλώνεται στην κοινότητα και μεταδίδεται μεταξύ ανθρώπων. Κυρίως επειδή το προφίλ που παρουσιάζει τώρα ο ιός της ευλογιάς των πιθήκων αφήνει πολλά κενά στη γνώση μας. Δεν γνωρίζουμε για παράδειγμα αυτή τη στιγμή το εύρος της μετάδοσής του στην κοινότητα, δεν γνωρίζουμε αν υπάρχουν ασυμπτωματικά άτομα που τον μεταδίδουν και αν υπήρξε μια «σιωπηλή» μετάδοση και εξάπλωσή του προτού γίνει το ξέσπασμα που βλέπουμε τώρα. Δεν γνωρίζουμε επίσης αν ο ιός αυτός μπορεί να προκαλεί πιο σοβαρή νόσηση σε κάποιες ομάδες του πληθυσμού, όπως τα άτομα με αδύναμο ανοσοποιητικό σύστημα. Είναι ακόμη πολλά αυτά που δεν γνωρίζουμε, εκείνο όμως που εκτιμάμε είναι ότι πρόκειται για έναν ιό του οποίου το τωρινό ξέσπασμα μπορεί να περιοριστεί και δεν φαίνεται να μπορεί να μετατραπεί σε αντίστοιχη πανδημική απειλή με τον SARS-CoV-2». Ας μείνουμε προς το παρόν σε αυτό το τελευταίο θετικό μήνυμα προσέχοντας τους εαυτούς μας και δίνοντας χρόνο στην επιστήμη να κάνει για άλλη μια φορά τη δουλειά της ώστε να μην επιτρέψει στον ιό της ευλογιάς των πιθήκων να συνεχίσει τη δική του…

1% περίπου είναι η θνητότητα με την οποία συνδέεται το στέλεχος του ιού της Δυτικής Αφρικής, το οποίο είναι και το υπαίτιο, με βάση τα μέχρι στιγμής στοιχεία, για τα πρόσφατα κρούσματα εκτός Αφρικής. 3,3%είναι η θνητότητα αυτού του στελέχους στη Νιγηρία, ωστόσο τα άτομα που καταλήγουν εξαιτίας του έχουν πολλά υποκείμενα νοσήματα.10%είναι η θνητότητα με την οποία συνδέεται το πιο επιθετικό στέλεχος του ιού που ενδημεί στην Κεντρική Αφρική.

Ποιος είναι ο καθηγητής Ντέιβιντ Χέιμαν

Ο καθηγητής Επιδημιολογίας Μεταδιδόμενων Νοσημάτων της LSHTM Ντέιβιντ Χέιμαν εργάστηκε επί 22 χρόνια στον ΠΟΥ, όπου κατέλαβε σημαντικές θέσεις όπως αυτή του εκτελεστικού διευθυντή του Τμήματος για τα Μεταδιδόμενα Νοσήματα (από τη συγκεκριμένη θέση συντόνισε τη διεθνή απόκριση ενάντια στο ξέσπασμα του SARS το 2003) και φθάνοντας ως τη θέση του βοηθού διευθυντή για την Ασφάλεια στην Υγεία και γενικού εκπροσώπου του διευθυντή του ΠΟΥ για την εκρίζωση της πολιομυελίτιδας. Πριν από τον ΠΟΥ ο δρ Χέιμαν εργάστηκε για τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων των ΗΠΑ (CDC) – πέρασε μάλιστα 13 έτη στην Αφρική έχοντας ενεργό συμμετοχή στην απόκριση ενάντια στις επιδημίες του ιού Εμπολα αλλά και της ευλογιάς των πιθήκων τόσο στην Κεντρική όσο και στη Δυτική Αφρική. Από το 2012 ως το 2017 ήταν επίσης επικεφαλής του Οργανισμού Δημόσιας Υγείας της Αγγλίας (Public Health England). Εχει λάβει πολλές διακρίσεις και βραβεία στο πεδίο της δημόσιας υγείας και έχει δημοσιεύσει περισσότερες από 200 επιστημονικές μελέτες. Το 2009 έλαβε τον τιμητικό τίτλο του διοικητή του πιο εξαίρετου Τάγματος της Βρετανικής Αυτοκρατορίας (CBE) για τις υπηρεσίες του στην παγκόσμια δημόσια υγεία.

«Ο ιός δεν δείχνει να θέτει κίνδυνο νέας πανδημίας»

Η Ανεστέζια Φάρις είναι επιδημιολόγος του ECDC

Το ΒΗΜΑ-Science ήλθε σε επαφή και με το Ευρωπαϊκό Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ECDC) ζητώντας απαντήσεις σε… εύλογα ερωτήματα για την ευλογιά των πιθήκων. Οπως ανέφερε η επιδημιολόγος του ECDC Ανεστέζια Φάρις, «με βάση τα μέχρι στιγμής διαθέσιμα στοιχεία, ο ιός της ευλογιάς των πιθήκων δεν εξαπλώνεται πολύ εύκολα. Οι πιθανότητες μετάδοσης στις χώρες της Ευρώπης φαίνεται να είναι μεγάλες σε περιπτώσεις ατόμων που έχουν πολλούς σεξουαλικούς συντρόφους, συμπεριλαμβανομένων ομοφυλόφιλων ανδρών. Στον ευρύτερο πληθυσμό η πιθανότητα μετάδοσης είναι χαμηλή και τα περισσότερα κρούσματα που έχουν καταγραφεί είχαν ήπια συμπτώματα».

Οι πιο ευάλωτες ομάδες για σοβαρή νόσηση, σύμφωνα με τη δρα Φάρις, «είναι, με βάση τα όσα έχουμε δει από προηγούμενα ξεσπάσματα του ιού, τα παιδιά, οι νεαροί ενήλικοι και τα άτομα με αποδυναμωμένο ανοσοποιητικό σύστημα».

Σε ό,τι αφορά την πορεία του ιού στην Ευρώπη η ειδικός του ECDC σημείωσε ότι είναι πολύ πιθανό «όπως συμβαίνει με όλα τα επιδημικά ξεσπάσματα που βρίσκονται στην πρώιμη φάση τους, αυτή τη στιγμή να γίνεται υπο-ανίχνευση των κρουσμάτων. Με δεδομένη πάντως την ασυνήθιστα υψηλή συχνότητα μετάδοσης του ιού μεταξύ ανθρώπων που παρατηρούμε τις τελευταίες εβδομάδες και την πολύ πιθανή μετάδοση του ιού στην κοινότητα, χωρίς ιστορικό ταξιδιού των κρουσμάτων στις ενδημικές περιοχές, η πιθανότητα περαιτέρω εξάπλωσης του ιού μέσω στενής επαφής, όπως η σεξουαλική επαφή, είναι υψηλή. Η μετάδοση μεταξύ ατόμων που δεν έχουν στενή σωματική επαφή είναι χαμηλή. Σε κάθε περίπτωση δεν αναμένουμε ο ιός αυτός να λάβει διαστάσεις αντίστοιχες της πανδημίας της COVID-19 και αυτό διότι απαιτείται πολύ στενή επαφή για να μολυνθεί κάποιος. Ο ιός της ευλογιάς των πιθήκων δεν δείχνει να θέτει κίνδυνο νέας πανδημίας».

Έντυπη έκδοση Το Βήμα