Κατά τη διάρκεια της πανδημίας και ιδιαίτερα στην αρχή της, όταν λίγα πράγματα ήταν γνωστά για τον ιό και την εξάπλωσή του, όλοι όσοι αναζητούσαμε έγκυρες πληροφορίες σύντομα «ανακαλύψαμε» τον ειδικά σχεδιασμένο για τον σκοπό αυτόν διαδικτυακό τόπο του Πανεπιστημίου Τζονς Χόπκινς (Johns Hopkins) των ΗΠΑ. Εκεί εμφανιζόταν ο παγκόσμιος χάρης και με ένα κλικ στην οποιαδήποτε χώρα μπορούσε κανείς να δει αριθμό κρουσμάτων και θανάτων. Εκατέρωθεν του χάρτη, όλες οι χώρες: αριστερά με σειρά κρουσμάτων (από τα περισσότερα προς τα λιγότερα), δεξιά με σειρά αριθμών θανάτων. Μπορούσε έτσι κανείς σε ελάχιστα λεπτά να έχει συνολική εικόνα για την πανδημία αλλά και να δει πώς αντεπεξερχόταν η κάθε χώρα. Καθόλου περίεργο λοιπόν το γεγονός ότι τον Μάρτιο του 2020 η ημερήσια επισκεψιμότητα της συγκεκριμένης ιστοσελίδας ήταν της τάξεως των 1,2 δισεκατομμυρίων! Ναι, 1,2 δισεκατομμύρια χρήστες επισκέπτονταν κάθε μέρα τον διαδραστικό πίνακα που δημιουργήθηκε από την καθηγήτρια Μηχανικής Συστημάτων Λόριν Μαρί Γκάρντνερ και τον πρωτοετή διδακτορικό φοιτητή της Εϊσεν Ντονγκ.
Με αφορμή την επικείμενη συμμετοχή της στο συνέδριο SNF Nostos Health που διοργανώνεται από το Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος την ερχόμενη εβδομάδα, αναζητήσαμε την αμερικανίδα καθηγήτρια για μια διαδικτυακή συνομιλία. Το πρώτο πράγμα που τη ρωτήσαμε ήταν πώς από τις αρχικές σπουδές της στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό και τη μηχανική βρέθηκε να ασχολείται με θέματα δημόσιας υγείας. «Από πολύ νωρίς, όταν ακόμη σπούδαζα πολιτικός μηχανικός, ενδιαφέρθηκα για την έρευνα. Με τη βοήθεια των εφαρμοσμένων μαθηματικών ήθελα να διερευνήσω τις αλληλοσυνδέσεις διαφορετικών συστημάτων. Και καθώς είχα μια ανθρωποκεντρική προσέγγιση, πέρασα πολύ σύντομα στη μελέτη της ανθρώπινης κινητικότητας και στον τρόπο που αυτή επιδρά σε άλλα συστήματα, όπως παραδείγματος χάριν είναι η δημόσια υγεία. Σκεφτείτε το: καθώς μετακινούμαστε, οι άνθρωποι εισάγουμε και εξάγουμε κινδύνους!».
Μια καριέρα από ιό σε ιό!
Μπορεί ο SARS-Cov-2 να κατέστησε την κυρία Γκάρντνερ δημόσιο πρόσωπο στις ΗΠΑ, όπου μεταξύ άλλων εκλήθη να ενημερώσει το προσωπικό του Κογκρέσου για τα πανδημικά δεδομένα τον Μάρτιο του 2020, ωστόσο η επαγγελματική πορεία της αναφορικά με τις αναδυόμενες ασθένειες και τους μικροοργανισμούς που τις προκαλούν ήταν ήδη μακρά: «Είχαμε στο παρελθόν δημιουργήσει μοντέλα για την εξάπλωση ιών όπως ο Ζίκα, διάφορα στελέχη του ιού της γρίπης, του ιού που προκαλεί το σύνδρομο Mers, αλλά και των ξεσπασμάτων της ιλαράς» μας είπε η αμερικανίδα ειδήμων.
Αναμφίβολα η πρότερη εμπειρία συνέβαλε στη δημιουργία του επιτυχημένου διαδραστικού πίνακα που έγινε διάσημος σε ολόκληρο τον πλανήτη. Ωστόσο πολλά πράγματα έπρεπε να γίνουν και μάλιστα σε χρόνο-ρεκόρ και σε συνθήκες πανδημίας. «Διαθέταμε τη γνώση αλλά έπρεπε να βρεθούν τα δεδομένα. Στην αρχή βεβαίως αυτά αφορούσαν μόνο την Κίνα, απ’ όπου ξεκίνησε την πορεία του ο ιός, και βαθμηδόν ολοένα και περισσότερες χώρες. Η συλλογή δεδομένων γινόταν και συνεχίζει να γίνεται από τις επίσημες πηγές κάθε χώρας» εξήγησε η κυρία Γκάρντνερ, σημειώνοντας ότι στην αρχή εργαζόταν σε αυτό το πρόγραμμα μόνο η ίδια και ο φοιτητής της αλλά βαθμηδόν η ομάδα αυξήθηκε στα 8 άτομα. Ακόμη και έτσι «δεν κοιμόμασταν και πολύ εκείνη τη χρονική περίοδο» σημείωσε γελώντας η αμερικανίδα επιστήμονας, η οποία μάλιστα στα τέλη του 2020 απέκτησε το πρώτο της παιδί «οπότε η αϋπνία συνεχίστηκε!».
Μοντέλα και πραγματικότητα
Μπορεί για εμάς ο πίνακας του Πανεπιστημίου Τζονς Χόπκινς να ήταν η μικρή καθημερινή συνήθεια που μας κρατούσε ενήμερους για την πορεία της πανδημίας με μια ματιά, όμως για την αμερικανίδα καθηγήτρια και τους συνεργάτες της ήταν ένα ακόμη εργαλείο δουλειάς. Μιας δουλειάς η οποία, μεταξύ άλλων, συνίσταται στην επεξεργασία των δεδομένων με απώτερο σκοπό τη δημιουργία μοντέλων προβλεπτικών της πορείας της πανδημίας. Πόση ακρίβεια έχουν όμως τα μοντέλα; Ισχύει ότι ένα μοντέλο είναι τόσο καλό όσο τα δεδομένα με τα οποία το «ταΐζουμε»; Θετικά απάντησε στο παραπάνω ερώτημα η κυρία Γκάρντνερ, σημειώνοντας ωστόσο ότι «τα μοντέλα είναι μια απλοποιημένη μορφή του πραγματικού κόσμου. Είναι αδύνατον να συμπεριλάβει κανείς σε αυτά όλες τις πραγματικές παραμέτρους. Ωστόσο, έχουμε τα κατάλληλα αναλυτικά εργαλεία τα οποία μας επιτρέπουν να προσεγγίζουμε την πραγματικότητα και να δημιουργούμε μελλοντικά σενάρια. Αυτή η δυνατότητα είναι πολύτιμη, καθώς είναι ανέφικτο να πραγματοποιηθεί ένα πείραμα που περιλαμβάνει, παραδείγματος χάριν, την έκθεση χιλιάδων ανθρώπων σε έναν επικίνδυνο ιό προκειμένου να μελετηθούν οι συνέπειες».
Αραγε, η εμπειρία που απέκτησε μελετώντας τον SARS-CoV-2 τής επιτρέπει να μοιραστεί μαζί μας κάποια πρόβλεψη για το μέλλον; «Το βέβαιον είναι ότι ο SARS-CoV-2 δεν πρόκειται να εξαφανισθεί. Θα είναι εδώ και πολύ φοβάμαι ότι θα συνεχίσει να μας ξαφνιάζει. Δεν υπάρχει μοντέλο που να μπορεί να προβλέψει το πότε και το πού θα αναδυθεί ένα νέο στέλεχος του ιού, αλλά είναι βέβαιον ότι θα υπάρξουν και άλλα» απάντησε χωρίς κανέναν δισταγμό η αμερικανίδα ερευνήτρια.
Επιστήμη και δημοσιογραφία
Ενα από τα πολλά θέματα που αναδείχθηκαν στη διάρκεια της πανδημίας ήταν η ανάγκη το ευρύ κοινό να κατανοήσει περίπλοκα ιατρικά θέματα και μάλιστα σε δύσκολες συνθήκες. Ετσι, οι επιστήμονες κλήθηκαν όχι μόνο να συνεχίσουν εντατικά το έργο τους, αλλά και να επικοινωνούν τα ευρήματά τους με τρόπο κατανοητό στο ευρύ κοινό. Καθώς κατά τη διάρκεια του συνεδρίου η κυρία Γκάρντνερ θα συμμετάσχει σε συζήτηση με θέμα τη σχέση μεταξύ επιστήμης και δημοσιογραφίας, λίγο πριν ολοκληρώσουμε τη διαδικτυακή κουβέντα μας την παρακαλέσαμε να μας δώσει την άποψή της για το θέμα αυτό: «Λόγω της φύσης της δουλειάς μου είχα πάντοτε επαφές με δημοσιογράφους, αλλά κατά τη διάρκεια της πανδημίας τα αιτήματα για συνεντεύξεις πολλαπλασιάστηκαν εκθετικά. Και για μία ακόμη φορά εμπεδώθηκε μέσα μου αυτό που είχα διαπιστώσει και στο παρελθόν: δεν αρκεί να ασκεί κανείς καλή επιστήμη, πρέπει να είναι σε θέση να επικοινωνήσει την επιστήμη του. Θεωρώ ότι η καλή επιστημονική δημοσιογραφία, αυτή που ασκείται από δημοσιογράφους που γνωρίζουν το αντικείμενο που πραγματεύονται, δίνει αξία στην επιστήμη».
Το SNF Nostos Conference διοργανώνεται εφέτος στις 23 & 24 Ιουνίου στο Κέντρο Πολιτισμού Iδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ), από το Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ) με τη συνεργασία του μη κερδοσκοπικού δημοσιογραφικού οργανισμού iMEdD (incubator for Media Education and Development).
Έντυπη έκδοση Το Βήμα
