Η Μαριάμ Ματζιντί γεννήθηκε το 1980 στην Τεχεράνη και πέρασε εκεί έξι χρόνια προτού οι γονείς της εγκαταλείψουν τη χώρα για πολιτικούς λόγους το 1986 και εγκατασταθούν στη Γαλλία.
Εχει γράψει δύο σημαντικά βιβλία: το «Ο Μαρξ και η κούκλα» (2017, στα ελληνικά από τις εκδόσεις Ψυχογιός, μτφ. Σέβυ Σπυριδογιαννάκη), που αναφέρεται στην ιρανική επανάσταση και τη μετανάστευση, το οποίο τιμήθηκε με το βραβείο Goncourt για πρωτοεμφανιζόμενο συγγραφέα, και το «Pour que je m’aime encore» («Για να μ’ αγαπώ ακόμη»), που είναι η ιστορία των παιδικών της χρόνων και στη συνέχεια ως νεαρής μετανάστριας στη Γαλλία.
Περιγράφει πώς οι γονείς της έφυγαν «από το Ιράν του Χομεϊνί το 1986 για πολιτικούς λόγους. Συμμετείχαν πολιτικά σε ακροαριστερά κόμματα. Γίναμε πολιτικοί πρόσφυγες στο Παρίσι. Μεγάλωσα στο Παρίσι και στη συνέχεια στα προάστιά του. Σπούδασα λογοτεχνία στη Σορβόννη και έγινα καθηγήτρια. Επισκέφθηκα αρκετές φορές το Ιράν. Η τελευταία φορά ήταν το 2015. Από τότε δεν έχω επιστρέψει. Γράφω βιβλία, έχω επιλέξει πλευρά και έχω αποφασίσει να μη γυρίσω πίσω».
Οταν ακούτε για το Ιράν, ποια εικόνα σάς έρχεται στο μυαλό; Ποιες είναι οι μυρωδιές; Ποια πρόσωπα;
Υπάρχουν πολλές εικόνες και μυρωδιές που έρχονται στο μυαλό. Η εικόνα της πόλης της Τεχεράνης, τα βουνά της στα βόρεια της πόλης, οι δρόμοι της που είναι γεμάτοι μεγάλα δέντρα, θορυβώδεις και γεμάτοι κόσμο, τα πρόσωπα των γιαγιάδων μου, η μυρωδιά του φαγητού… Ολα αυτά τα έχω διηγηθεί στο μυθιστόρημά μου «Ο Μαρξ και η κούκλα».
Η συμφιλίωση βρίσκεται στο επίκεντρο των δύο μυθιστορημάτων σας.
Δεν γράφω για να εκδικηθώ τη ζωή, το παρελθόν μου αλλά, αντίθετα, για να συμφιλιωθώ με όσα μού έδωσε, μου πήρε, μου έκλεψε η ζωή. Για να το κάνω αυτό, πρέπει να ψάξω στην πραγματικότητα, και μέσω της βιωμένης εμπειρίας που φέρνει στο φως η γραφή λαμβάνει χώρα ένα είδος κατευνασμού. Ενας κατευνασμός που συνδέεται με ένα πολύ απλό πράγμα: την κατανόηση. Γράφοντας, καταλαβαίνω τι έχω βιώσει. Οταν υπάρχει κατανόηση, υπάρχει συμφιλίωση, κατά τη γνώμη μου.
Πώς αισθάνεστε όταν παρακολουθείτε στην τηλεόραση τις διαδηλώσεις και τη βία κατά των γυναικών στο Ιράν;
Είμαι πολύ επηρεασμένη από την εξέγερση που λαμβάνει χώρα στο Ιράν αυτή τη στιγμή. Είναι το μόνο που μπορώ να σκεφτώ, διαβάζω γι’ αυτό κάθε μέρα, κάθε ώρα. Το απίστευτο θάρρος των ιρανών γυναικών, όλων αυτών των νέων ανθρώπων, αλλά και των ανδρών που τις υποστηρίζουν και καταγγέλλουν το ισλαμικό καθεστώς, μου δίνει δύναμη και ελπίδα. Ελπίδα για μια πιθανή αλλαγή, ή τουλάχιστον ελπίδα ότι αυτή η εξέγερση θα αποδυναμώσει το καθεστώς. Ανησυχώ επίσης πολύ γιατί φοβάμαι ότι η καταστολή θα αυξηθεί και σκέφτομαι φυσικά όλες τις ζωές που θα χαθούν.
Τι δείχνουν οι συνεχιζόμενες διαδηλώσεις και οι γυναίκες του Ιράν;
Πρώτα απ’ όλα, οι διαμαρτυρίες δείχνουν ότι η υποχρεωτική μαντίλα αποτελεί μέσο καταπίεσης των γυναικών. Είναι πραγματικά η ταυτότητα του ιρανικού καθεστώτος από την ίδρυσή του το 1979 μέχρι σήμερα. Αυτές οι γυναίκες επιτίθενται σε αυτό το ισχυρό σύμβολο και, γενικότερα, επιτίθενται σε κάθε νόμο που μειώνει την ελευθερία τους. Ελευθερία είναι η δυνατότητα επιλογής. Οι γυναίκες του Ιράν δείχνουν όσα πρέπει να γνωρίζουμε για αυτές: το θάρρος τους, τη δίψα τους για ελευθερία, την αποφασιστικότητά τους να αγωνιστούν. Μας το δείχνουν καθημερινά. Μας δείχνουν επίσης τον βαθμό στον οποίο αυτή η χώρα τις καταπιέζει. Οι Ιρανές δεν το αντέχουν άλλο. Αυτό συμβαίνει εδώ και 43 χρόνια. Αντλούν το θάρρος τους από μια θέληση που έχει αφαιρέσει τον φόβο. Είναι έτοιμες να πεθάνουν αν χρειαστεί για να καταγγείλουν μια αφόρητη κοινωνική και πολιτική κατάσταση.
Εχετε απάντηση στο ερώτημα «Γιατί τώρα»;
Υπάρχουν διάφορα στοιχεία. Δεν πρόκειται για την πρώτη εξέγερση στο Ιράν. Υπήρξαν και άλλες στο παρελθόν, αλλά η ζωή έχει γίνει τρομερά ακριβή σε αυτή τη χώρα, ο πληθυσμός υποφέρει από οικονομική κρίση και πληθωρισμό άνευ προηγουμένου. Η ιρανική νεολαία αισθάνεται ότι δεν έχει μέλλον, ότι πλήττεται σκληρά από την ανεργία και ότι είναι τα θύματα των ισλαμικών νόμων. Ολα αυτά έχουν φτάσει σε αφόρητο επίπεδο και ο θυμός εξερράγη.
Τι το ιδιαίτερο έχει η σημερινή εξέγερση;
Σε αντίθεση με τις προηγούμενες, αυτή έχει κάτι πρωτοφανές: γεννήθηκε από τον άδικο θάνατο μιας γυναίκας για μια τούφα μαλλιών που προεξείχε από τη μαντίλα της. Το κίνημα αυτό επιτίθεται στην ίδια τη ρίζα του ιρανικού ισλαμικού καθεστώτος: την υποχρεωτική μαντίλα. Είναι ολόκληρη η νεολαία που εξερράγη από θυμό, οι άνδρες πολύ γρήγορα προσχώρησαν στην εξέγερση, και στη συνέχεια αυτός ο θυμός εξαπλώθηκε σε όλες τις ηλικίες και όλες τις κοινωνικές τάξεις, σε περισσότερες από ογδόντα ιρανικές πόλεις. Δεν πρόκειται πλέον για μια πολιτική ή οικονομική εξέγερση αλλά για μια κοινωνική εξέγερση. Πρόσφατα είδα ένα βίντεο με ένα δεκάχρονο κορίτσι να κόβει τα μαλλιά της και η μητέρα της που καθόταν δίπλα της να λέει την εξής φράση: «Ετσι μεγαλώνω και θα μεγαλώσω την κόρη μου». Το βρήκα εξαιρετικά ισχυρό, ουσιαστικά λέει: της παραδίδω τη δάδα, δεν θα σβήσει ποτέ.
Τι ελπίζετε ότι θα συμβεί τώρα για να υποστηριχθεί η αλλαγή στο Ιράν;
Δεν μπορώ να προβλέψω το μέλλον. Το μόνο πράγμα που θα μπορούσε να μετατρέψει αυτή την εξέγερση σε επανάσταση και επομένως σε πραγματική αλλαγή θα ήταν αν υπήρχαν βαθιές διαιρέσεις στο εσωτερικό της ιρανικής κυβέρνησης. Αν δεν μπορούν πλέον να συμφωνήσουν, αν οι δυνάμεις καταστολής διχαστούν, αν οι Φρουροί της Επανάστασης χάσουν την εξουσία και αν οι σύμμαχοι του Ιράν δεν υποστηρίζουν πλέον τους κυβερνώντες, τότε ίσως αυτή η εξέγερση να οδηγήσει σε πολιτική αλλαγή. Αλλά αυτά είναι πολλά «αν» και ειλικρινά δεν έχω πολλές ελπίδες. Ομως εκείνο που μετράει προς το παρόν είναι ότι αυτή η απίστευτη εξέγερση με το θάρρος και τη θέλησή της μπορεί να αποδυναμώσει την ιρανική κυβέρνηση. Η αποδυνάμωση είναι ήδη τεράστια.
Στη Γαλλία εργάζεστε με ανήλικους αλλοδαπούς. Τι μπορείτε να μας πείτε για αυτή την εμπειρία; Πώς εξελίσσεται η ενσωμάτωση των μεταναστών στις ευρωπαϊκές κοινωνίες κατά τη γνώμη σας;
Εργάζομαι με ασυνόδευτους ανηλίκους εδώ και έξι χρόνια. Τους διδάσκω γαλλικά. Είναι μια υπέροχη δουλειά που με γεμίζει πολύ σε ανθρώπινο και προσωπικό επίπεδο. Οι μαθητές μου είναι θαρραλέοι και αποφασισμένοι να πετύχουν στη Γαλλία. Η υποδοχή των μεταναστών δεν είναι καθόλου απλή υπόθεση. Υποφέρουν από πολλές διακρίσεις και υπάρχει έλλειψη ανθρωπιάς, αλλά υπάρχουν και θαυμάσιοι άνθρωποι που εργάζονται για να δημιουργήσουν ένα φιλόξενο περιβάλλον για αυτούς και να τους στηρίξουν στις προσπάθειές τους. Σκέφτομαι τους συλλόγους, τους εθελοντές, όλους εκείνους που υψώνουν ανάστημα απέναντι στην Ακροδεξιά που θεωρεί τους μετανάστες αποδιοπομπαίους τράγους, υπεύθυνους για όλες τις δυστυχίες μιας χώρας.
Πώς είναι η ζωή σε μια ευρωπαϊκή κοινωνία, όπως η γαλλική, με τόσο πολλές αντιφάσεις;
Οπως κάθε κοινωνία, έχει τις θετικές και τις αρνητικές πτυχές της. Το μόνο πράγμα που έχει σημασία για μένα στη Γαλλία είναι να νιώθω ελεύθερη ως γυναίκα. Αυτή η ελευθερία είναι πολύτιμη και πρέπει να αγωνιστούμε για να τη διατηρήσουμε, διότι τα δικαιώματά μας ως γυναικών μπορεί να μας αφαιρεθούν.
Οταν αναλογίζεστε τη ζωή σας και το πώς θα μπορούσε να ήταν διαφορετική αν είχατε μείνει στο Ιράν, τι σας εντυπωσιάζει περισσότερο;
Δεν θα ήμουν ποτέ ελεύθερη στο Ιράν. Θα ζούσα σε μια ισλαμική δημοκρατία και για μια γυναίκα αυτό είναι εφιάλτης. Η ελευθερία δεν υπάρχει στο Ιράν: η ελευθερία να ντύνεσαι όπως θέλεις, η ελευθερία της έκφρασης, η ελευθερία του Τύπου, η ελευθερία να διαδηλώνεις.
Τα δικαιώματα των γυναικών δέχονται επίθεση σε πολλές χώρες – ΗΠΑ, Πολωνία, Ουγγαρία, Ιταλία, Μέση Ανατολή. Γιατί πιστεύετε ότι αυτό συμβαίνει στον 21ο αιώνα;
Θα παραθέσω τη φράση της Σιμόν ντε Μποβουάρ: «Μην ξεχνάτε ποτέ ότι αρκεί μια πολιτική, οικονομική ή θρησκευτική κρίση για να αμφισβητηθούν τα δικαιώματα των γυναικών. Αυτά τα δικαιώματα δεν μπορούν ποτέ να θεωρηθούν δεδομένα. Θα πρέπει να παραμείνετε σε επαγρύπνηση για το υπόλοιπο της ζωής σας».
Μπορεί το Ιράν να αλλάξει;
Ναι, είμαι πεπεισμένη για αυτό. Δεν ξέρω πόσο καιρό θα πάρει. Δεν ξέρω πόσα χρόνια θα χρειαστούν για να απαλλαγεί ο ιρανικός λαός από τους μουλάδες, τους φρουρούς της σαρίας, αλλά θα νικήσει γιατί το Ιράν είναι μια παλιά χώρα, με εξαιρετικά πλούσια ιστορία και πολιτισμό. Δεν γίνεται τα 43 χρόνια του καθεστώτος του Χομεϊνί να σβήσουν τα 5.000 χρόνια ιστορίας αυτής της χώρας.
Πείτε μας τους στίχους του αγαπημένου σας ιρανικού τραγουδιού.
Πρόκειται για ένα τραγούδι του μεγάλου ιρανού τραγουδιστή Μοχάμαντ Ρεζά Σαντζαριάν. Ο τίτλος είναι «Hamra sho aziz», που σημαίνει: Ελα μαζί μας, φίλε μου. Το έγραψε και το τραγούδησε το 2009 σε ένδειξη αλληλεγγύης στις διαμαρτυρίες κατά των νοθευμένων αποτελεσμάτων των προεδρικών εκλογών. Οι στίχοι του λένε: «Ελάτε μαζί μας/ Ελάτε μαζί μας/ Μην είστε μόνοι με τον πόνο σας/ Γιατί αυτός ο κοινός πόνος / Ποτέ δεν θα θεραπευθεί στην απομόνωση».
