Το φάντασμα του πληθωρισμού επιστρέφει

Ενα φάντασμα πλανιέται πάνω από την Ευρώπη. Αυτή τη φορά είναι το φάντασμα του πληθωρισμού. Ενας οικονομικός δείκτης που έχει φτάσει σε επίπεδα άγνωστα εδώ και 40 χρόνια στις ανεπτυγμένες οικονομίες της Γηραιάς Ηπείρου και όλοι προβλέπουν ότι θα φέρει δεινά και μια νέα εποχή θυσιών για νοικοκυριά και επιχειρήσεις.

«Τίποτα δεν δηλητηρίασε τόσο πολύ τον γερμανικό λαό – πρέπει πάντα να το θυμόμαστε -, τίποτα δεν φούντωσε τόσο πολύ το μίσος του και τον ωρίμασε τόσο πολύ για την έλευση του Χίτλερ όσο ο πληθωρισμός» έγραφε στις αρχές της δεκαετίας του ’30, ο Στέφαν Τσβάιχ στα περίφημα απομνημονεύματά του.

Ο μεγάλος αυστριακός συγγραφέας υπενθύμισε τον υπερπληθωρισμό της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, το πώς μια οικογένεια κατέληξε να χρειάζεται εκατομμύρια μάρκα για να περάσει τη μέρα, πώς μετά βίας μπορούσαν να βρουν κάρβουνο για να ζεσταθούν τον χειμώνα και πώς η αξία του νομίσματος βυθίστηκε. Εχει περάσει σχεδόν ένας αιώνας από τότε και πολλά έχουν αλλάξει. Εκείνο που παραμένει είναι ίδιο είναι ο φόβος που προκαλεί στις κυβερνήσεις η ασυγκράτητη και συνεχής άνοδος των τιμών.

Την πιθανή ανάγκη για «θυσίες» επεσήμανε πρόσφατα η Ιζαμπέλ Σνάμπελ, γερμανίδα οικονομολόγος, σύμβουλος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, ενώ ο πρόεδρος της Γαλλίας Εμανουέλ Μακρόν ανακοίνωσε «το τέλος της αφθονίας και της ανεμελιάς».

ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ

Οι ειδικοί κοιτούν πίσω προσπαθώντας να αντλήσουν χρήσιμα συμπεράσματα. Μελετούν την ιστορία της θητείας του Πολ Βόλκερ ως επικεφαλής της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ τη δεκαετία του 1980. Οι ΗΠΑ είχαν υψηλό πληθωρισμό τη δεκαετία του ’70 και τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του ’80. Ο Βόλκερ αύξησε δραματικά τα επιτόκια για να «σκοτώσει» τον πληθωρισμό – μια πρακτική στην οποία ήδη έχουν επιδοθεί κεντρικές τράπεζες ανά τον κόσμο. Ομως ταυτόχρονα οδήγησε την οικονομία των ΗΠΑ σε βαθιά ύφεση. Στις τέσσερις δεκαετίες που έχουν μεσολαβήσει από τότε, ο πληθωρισμός παγκοσμίως παρέμενε εντυπωσιακά χαμηλός και μόνο η Ιαπωνία υπέφερε από κάποιες περιόδους ήπιου πληθωρισμού.

ΟΙ ΚΕΝΤΡΙΚΕΣ ΤΡΑΠΕΖΕΣ

Η έλλειψη ελέγχου τιμωρεί ένα μεγάλο μέρος των ανεπτυγμένων οικονομιών. Η Ευρώπη, οι ΗΠΑ, ο Καναδάς ή το Ηνωμένο Βασίλειο ξεπερνούν ή πλησιάζουν διψήφια ποσοστά πληθωρισμού. Οταν η κατάσταση ξεφεύγει, το εγχειρίδιο συνιστά αύξηση των επιτοκίων, δηλαδή ακριβότερα δάνεια σε εταιρείες και νοικοκυριά, προκειμένου να περιοριστεί η ζήτηση και να επιβραδυνθεί ο καλπασμός των τιμών.

Η σπείρα των αυξήσεων επιτοκίων στην οποία βυθίζονται οι κεντρικές τράπεζες,  φαίνεται ανεπαρκής για να σταματήσει το φαινόμενο. Διότι αυτή τη φορά η δύναμη της αγοράς και η όρεξη για δαπάνες είναι μόνο ένα μέρος από τις αιτίες του. Υπάρχει η ενεργειακή κρίση, ο πόλεμος στην Ουκρανία ή τα προβλήματα στις αλυσίδες εφοδιασμού. Και οι κεντρικοί τραπεζίτες δεν έχουν όπλα για αυτό. «Το λάθος που έκαναν ήταν να μην ενεργήσουν πέρυσι, όταν πείστηκαν ότι ο πληθωρισμός ήταν ένα παροδικό πρόβλημα. Και τώρα θα πληρώσουν το τίμημα» λέει ο αναλυτής Ντέσμον Λάσμαντ. «Ή μάλλον: εμείς θα πληρώσουμε το τίμημα».

Η Ιζαμπέλ Σνάμπελ υποστηρίζει ότι υπάρχουν δύο εναλλακτικές λύσεις για τις κεντρικές τράπεζες: ή να ενεργήσουν με σύνεση, καθώς ο πληθωρισμός οφείλεται σε εξωτερικά σοκ και τα επιτόκια μπορεί να μην τον αντιμετωπίσουν ή να προχωρήσουν αποφασιστικά ακόμη και με τον κίνδυνο «χαμηλότερης ανάπτυξης και υψηλότερης ανεργίας». Υπερασπίστηκε τον δεύτερο τρόπο και πρόσθεσε: «Οι κεντρικές τράπεζες είναι πιθανό να αντιμετωπίσουν υψηλότερο ποσοστό θυσιών από τη δεκαετία του ’80 λόγω της παγκοσμιοποίησης του πληθωρισμού».

«Μακάρι να ζήσεις σε ενδιαφέρουσες εποχές» λέει μια κινεζική ρήση. Αυτές οι εποχές αποδεικνύονται διαβολικά ενδιαφέρουσες για όλους μας και για τους κεντρικούς τραπεζίτες. Δεν χρειάστηκε να ανταποκριθούν σε μια πληθωριστική πρόκληση όπως αυτή τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες και το κάνουν σε ένα άνευ προηγουμένου σενάριο που περιορίζει τα συνηθισμένα τους όπλα: η δημιουργία θέσεων εργασίας είναι πιο δύσκολο να προβλεφθεί με την πανδημία, η κλιματική αλλαγή έχει αυξήσει την αστάθεια των τιμών της ενέργειας και των τροφίμων, η αντιπαράθεση της Δύσης με τη Ρωσία ανεβάζει τον βαθμό δυσκολίας και η στροφή προστατευτισμού εξαιτίας της Covid-19 και τις γεωπολιτικές εντάσεις έχουν σπείρει αμφιβολίες για τον εφοδιασμό.

Η «ΜΕΓΑΛΗ ΑΣΤΑΘΕΙΑ»

Η Σνάμπελ προειδοποίησε για τον κίνδυνο εισόδου σε μια εποχή «Μεγάλης Αστάθειας» τονίζοντας τον ρόλο της δημοσιονομικής πολιτικής των κυβερνήσεων. Εάν δεν επιτευχθεί σθεναρή επιβράδυνση των τιμών – λόγω ενεργειακών και άλλων εξωτερικών κραδασμών – και, ταυτόχρονα, η οικονομική δραστηριότητα εισέλθει σε μια μακρά περίοδο λήθαργου, ένα άλλο φάντασμα, αυτό του στασιμοπληθωρισμού, αναδύεται: υψηλός πληθωρισμός, χαμηλή ανάπτυξη και μείωση θέσεων εργασίας.

Ο σημερινός πρόεδρος της Fed Τζερόμ Πάουελ είπε πρόσφατα ότι είναι «αποφασισμένος να κάνει τα πάντα» για να ελεγχθεί ο πληθωρισμός. Παρόμοιο τόνο υιοθέτησε και η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας Κριστίν Λαγκάρντ, πριν από έναν μήνα. Είναι μια άλλη εκδοχή της περίφημης ρήσης του Μάριο Ντράγκι «θα κάνουμε ό,τι χρειαστεί», στη διάρκεια της κρίσης του ευρώ. Οπως το λέει η ευχή που μπορεί να γίνει και κατάρα: Ζούμε σε ενδιαφέρουσες εποχές.