της Έρης Σφαέλου
Ήδη από τη δεκαετία του 1940 η Τουρκία, επιφυλακτική απέναντι στη Μόσχα, έγινε σύμμαχος της Ουάσιγκτον και λίγο μετά προσχώρησε στο ΝΑΤΟ, τη στρατιωτική συμμαχία που δημιουργήθηκε για να προστατεύσει την Ευρώπη από μια σοβιετική επίθεση στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου.
Διαβάστε επίσης: Συρίγος: Τι λέει για την πιθανότητα ενός «θερμού» επεισοδίου με την Τουρκία
Από τη στιγμή που ανέβηκε στην εξουσία το 2003, όμως, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έχει σταδιακά επανεφεύρει την Τουρκία ως ανεξάρτητη δύναμη που έχει την ελευθερία να κάνει καινούριους φίλους, ακόμα κι αν αυτό εκνευρίζει τους παλιούς.
Η πολιτική του αυτή περνά μια σημαντική δοκιμασία με τον πόλεμο στην Ουκρανία. Από τη μία, ο Ερντογάν έχει καταδικάσει τη ρωσική εισβολή στη χώρα. Από την άλλη, έχει αποφύγει να συμμετέχει στις κυρώσεις της Δύσης ενάντια στη Μόσχα και έχει υποδεχθεί στη χώρα του ρωσικές εταιρείες, επενδύσεις και τουρίστες.
Καθώς η σύγκρουση εξακολουθεί να μαίνεται και τα διακυβεύματα μεγαλώνουν για όλους τους εμπλεκόμενους, πιθανώς θα αποδειχθεί δύσκολο για τον Ερντογάν να διατηρήσει αυτό το θέατρο της ισορροπίας, τονίζει η Washington Post.
Τι έχει αλλάξει;
Στη διάρκεια μεγάλου μέρους του Ψυχρού Πολέμου, η Ρωσία ήταν ένας επιθετικός γείτονας που ανάγκασε την Τουρκία να αναζητήσει δυνατούς συμμάχους για να προστατεύσει τα εδάφη της. Την τελευταία δεκαετία όμως φλερτάρει με κάποιους από τους εχθρούς της Ουάσινγκτον -τη Ρωσία, την Κίνα, το Ιράν- ενώ εξακολουθεί να βρίσκεται στο ΝΑΤΟ.
Αναζητώντας περίοπτη θέση στα παγκόσμια πράγματα, ο Ερντογάν έχει ανοίξει δεκάδες διπλωματικές αποστολές στην Αφρική και τη Λατινική Αμερική κι έχει δεσμευθεί να κάνει την Τουρκία το πρώτο μέλος του ΝΑΤΟ που θα εισέλθει στον Οργανισμό Συνεργασίας της Σαγκάης, έναν διεθνή θεσμό για την ασφάλεια με επικεφαλής την Κίνα που αρχικά εστίαζε στην Κεντρική Ασία αλλά τώρα επεκτείνεται προς τη Μέση Ανατολή.
Η Ρωσία έχει γίνει σημαντικός οικονομικός εταίρος, προμηθεύοντας την Τουρκία με σχεδόν τις μισές εισαγωγές της σε φυσικό αέριο και έναν αριθμό-ρεκόρ 4,7 εκατ. τουριστών στη χώρα πέρυσι. Το 2019, η Τουρκία απέκτησε ρωσικούς πυραύλους εδάφους-αέρος S-400 αψηφώντας τους συμμάχους της στο ΝΑΤΟ. Η κρατική ρωσική εταιρεία Rosatom χτίζει μια μονάδα παραγωγής πυρηνικής ενέργειας αξίας 20 δισεκατομμυριών δολαρίων στις τουρκικές ακτές της Μεσογείου και η τουρκική κυβέρνηση έχει ζητήσει να χτιστεί κι άλλο.
Πού συγκρούεται ο Ερντογάν με τις δυτικές κυβερνήσεις;
Ο Ερντογάν έχει οργιστεί με μια σειρά προσβολές -όπως θεωρεί ο ίδιος- από τους δυτικούς συμμάχους. Όταν οι ΗΠΑ ξεκίνησαν το 2014 να προμηθεύουν με όπλα τους Κούρδους μαχητές που βοηθούσαν να νικηθεί ο ISIS στη Συρία, η Τουρκία -η οποία έχει τη δική της σύρραξη με σχετιζόμενους Κούρδους αυτονομιστές- είδε την κίνηση αυτή ως προδοσία. Το 2016 μπήκε φρένο σε διαπραγματεύσεις δεκαετιών για να μπει η Τουρκία στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Η Τουρκία παρέλαβε το ρωσικό πυραυλικό σύστημα το 2019, αφότου εγκατέλειψε τις συζητήσεις για την αγορά ενός παρεμφερούς αμερικανικού όπλου, του Patriot, επειδή η Ουάσιγκτον αρνήθηκε να μοιραστεί την τεχνολογία. Μετά την συμφωνία με τη Ρωσία, η κυβέρνηση του Ντόναλντ Τραμπ απαγόρευσε στην Τουρκία να αγοράσει μαχητικά τζετ F-35. Αμερικανοί αξιωματούχοι ανησυχούσαν πως οι ρωσικοί πύραυλοι θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν προκειμένου να συλλεχθούν πληροφορίες για τις stealth ικανότητες των F-35.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες και πολλοί από τους συμμάχους τους διστάζουν όλο και περισσότερο να έχουν δοσοληψίες με τον Ερντογάν, ο οποίος έχει επανειλημμένος καταφύγει σε ρητορική κατά της Δύσης και έχει κατηγορήσει χώρες-συμμάχους ότι στήριξαν μια προσπάθεια να ανατραπεί η κυβέρνησή του το 2016. Ο διάδοχος του Τραμπ, Τζο Μπάιντεν, έχει επικρίνει τον Ερντογάν χαρακτηρίζοντάς τον απολυταρχικό.
Τι κρύβεται πίσω από το διπλωματικό του άξονα
Το κόμμα του Ερντογάν αναδείχθηκε από ένα αντιδυτικό, ισλαμικό πολιτικό κίνημα που πάντα κατηγορούσε τις δυτικές χώρες πως ανέκοπταν τις φιλοδοξίες της Τουρκίας να γίνει μια αυτάρκης βιομηχανία άμυνας και μια ισχυρή οικονομία. Η καχυποψία του Τούρκου προέδρου βάθυνε μετά την αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος, του οποίου ηθικός αυτουργός σύμφωνα με τον ίδιο είναι ένας αυτοεξόριστος Τούρκος κληρικός που βρίσκεται στις Ηνωμένες Πολιτείες. Η Ουάσιγκτον αρνήθηκε να τον εκδώσει.
Στη διάρκεια επίσκεψής του στην Νέα Υόρκη το Σεπτέμβρη, ο Εργτογάν ζήτησε να αναδιαμορφωθεί το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών με τα πέντε μόνιμα μέλη του. «Με το να πούμε ότι ο κόσμος είναι μεγαλύτερος από πέντε (κράτη), υποστηρίζουμε μια παγκόσμια τάξη με πιο πολλούς πόλους, κέντρα και κουλτούρες, πιο συμπεριληπτική και πιο δίκαιη» είχε πει τότε. Αντί να καίει τις γέφυρες, η ιδέα ήταν να εξασφαλίσει περισσότερο πλεονέκτημα από τους ιστορικούς της συμμάχους, δείχνοντας πως η Τουρκία έχει εναλλακτικούς εταίρους.
Πώς αλλάζει τα πράγματα ο πόλεμος στην Ουκρανία;
Το δόγμα του Ερντογάν είναι εμφανές στη σύγκρουση στην Ουκρανία: υποστηρίζει την κυβέρνηση του Κιέβου, ενώ παράλληλα καλλιεργεί δεσμούς με τη Μόσχα. Έχει καταδικάσει την προσάρτηση τεσσάρων ουκρανικών επαρχιών από τη Ρωσία και έχει απαγορεύσει στα ρωσικά πλοία και αεροσκάφη να χρησιμοποιούν τις τουρκικές θαλάσσιες και εναέριες οδούς. Μια εταιρεία, επικεφαλής της οποίας ήταν ο γαμπρός του Ερντογάν, έχει πουλήσει δεκάδες οπλισμένα drones στην Ουκρανία.
Αλλά ο Ερντογάν έχει αρνηθεί να συμμετάσχει στις κυρώσεις κατά της Ρωσίας, κατηγόρησε κάποιους από τους δυτικούς συμμάχους ότι προκάλεσαν τον πόλεμο και τους προειδοποίησε να μην «υποτιμούν» τη Ρωσία. Συναντήθηκε με τον Πούτιν τέσσερις φορές από τον Ιούλιο μέχρι τον Οκτώβριο και τοποθέτησε την Τουρκία στο ρόλο του διαμεσολαβητή σε μια συμφωνία που επέτρεψε την επανέναρξη των αποστολών σιτηρών από τα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας της Ουκρανίας, καθώς και μια ανταλλαγή κρατουμένων.
Ωφέλησε την Τουρκία η προσέγγιση του Ερντογάν;
Φαίνεται να αποφέρει οικονομικά οφέλη, τουλάχιστον για την ώρα. Οι επενδύσεις της Ρωσίας στηρίζουν την προβληματική οικονομία της Τουρκίας, την οποία ο Ερντογάν πρέπει να σταθεροποιήσει πριν επιδιώξει την επανεκλογή του χρόνου. Τον Αύγουστο, ο Ερντογάν και ο Πούτιν συμφώνησαν να επεκτείνουν την οικονομική συνεργασία. Ο Ερντογάν ζήτησε εκπτώσεις στις τιμές για τις εισαγωγές ρωσικής ενέργειας και ζήτησε να τις πληρώνει σε τουρκικές λίρες, σύμφωνα με Τούρκους αξιωματούχους.
Ποιοι είναι οι κίνδυνοι;
Η προσέγγιση του Ερντογάν δυσκολεύει τις προσπάθειες της Δύσης να σφυρηλατήσει ένα ενωμένο διεθνές μέτωπο και να πείσει τη Μόσχα να αλλάξει πορεία σε ό,τι αφορά στην Ουκρανία. Αν όμως οι ΗΠΑ προσπαθήσουν να τιμωρήσουν τον Ερντογάν, θα μπορούσαν να θέσουν σε κίνδυνο τις σχέσεις με έναν σημαντικό εταίρο στην ασταθή Μέση Ανατολή.
Η Τουρκία φιλοξενεί αμερικανικές πυρηνικές κεφαλές σε μια αεροπορική βάση κοντά στη Συρία και ένα ραντάρ έγκαιρης προειδοποίησης που συνιστά μέρος της πυραυλικής άμυνας του ΝΑΤΟ. Επιπλέον, έχει απορροφήσει εκατομμύρια πρόσφυγες από τη Μέση Ανατολή και την Ασία και έχει λειτουργήσει ως μαξιλάρι γι’ αυτή τη ροή προς την Ευρώπη.
Αν ο Ερντογάν ωθήσει την Τουρκία πιο πολύ προς τη Ρωσία, θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο την πιο σημαντική στρατιωτική συμμαχία της χώρας του και να καταστρέψει μια πιθανή συμφωνία για την αγορά αμερικανικών μαχητικών αεροσκαφών F-16 και για την αναβάθμιση άλλου στρατιωτικού εξοπλισμού. Οι ΗΠΑ ίσως επιβάλουν περαιτέρω κυρώσεις στην Τουρκία.
Και μόνο η απειλή τέτοιου είδους κυρώσεων, ώθησε πέντε τουρκικές τράπεζες να εγκαταλείψουν το Σεπτέμβριο ένα ρωσικό σύστημα πληρωμών με κάρτες.
