«Εγκλωβισμένα» χιλιάδες κατεψυγμένα έμβρυα στην Ελλάδα

Η Στέλλα και ο σύζυγός της απέκτησαν το πρώτο τους παιδί έπειτα από μια επίπονη προσπάθεια που τους κόστισε σε χρήματα αλλά και σε χρόνο. Οπως ενημερώθηκαν από μια εκ των συνολικά 44 κλινικών εξωσωματικής γονιμοποίησης που δραστηριοποιούνται στη χώρα, είχαν τη δυνατότητα – με τη διαδικασία της κρυοσυντήρησης – να φυλάξουν όσα έμβρυα «περίσσεψαν», για να μπορέσουν να τα αξιοποιήσουν σε μια μελλοντική προσπάθεια προκειμένου να χαρίσουν στο παιδί τους ένα αδελφάκι.

Παράλληλα, από τη γραμματεία τούς δόθηκε ένα πολυσέλιδο έγγραφο, στο τέλος του οποίου κλήθηκαν να αποφασίσουν για την κατάληξη των κατεψυγμένων αυτών εμβρύων στην περίπτωση που θα έκριναν ότι δεν θα ήθελαν πια να προσπαθήσουν να αποκτήσουν άλλο παιδί. Οι επιλογές τους για εκείνη τη στιγμή θα ήταν: α) να αξιοποιηθούν για ερευνητικούς σκοπούς, β) να δοθούν ως δωρεά σε άλλα ζευγάρια ή μητέρες, γ) να καταστραφούν.

Το ζευγάρι διάλεξε την τελευταία επιλογή. Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία, στην ίδια επιλογή προχωράει το μεγαλύτερο ποσοστό ζευγαριών. Ενα μικρό ποσοστό παραχωρεί τα έμβρυα για ερευνητικούς σκοπούς, ενώ σπανίως θα βρεθούν κάποιοι πρόθυμοι να χαρίσουν βιολογικό υλικό σε άλλη οικογένεια.

Ομως, παρότι τα περισσότερα ζευγάρια που συντηρούν έμβρυα επιλέγουν την καταστροφή μετά το τέλος και της τελευταίας προσπάθειας, στην πράξη τα κρατούν αποθηκευμένα και δεν υπογράφουν το σχετικό πρωτόκολλο καταστροφής. Και καθώς, με βάση την ισχύουσα νομοθεσία, δεν υπάρχει χρονικό όριο στην κρυοσυντήρηση, ολοένα και περισσότερα κατεψυγμένα έμβρυα σωρεύονται στις ειδικές κλινικές και τα κέντρα υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Το αποτέλεσμα είναι δεκάδες χιλιάδες κατεψυγμένα έμβρυα να παραμένουν επ’ αόριστον στα αζήτητα. Το φαινόμενο δεν είναι μόνο ελληνικό, αφού εκατομμύρια έμβρυα που έχουν προκύψει από τεχνητή γονιμοποίηση βρίσκονται «εγκλωβισμένα» σε καθεστώς κρυοσυντήρησης σε μονάδες υποβοηθούμενης αναπαραγωγής παγκοσμίως. Μόνο στις ΗΠΑ, σύμφωνα με στοιχεία από το NEDC (Εθνικό Κέντρο Δωρεάς Εμβρύων), δύο εκατομμύρια κατεψυγμένα έμβρυα παραμένουν σε κατάσταση διαρκούς αναμονής.

Στη χώρα μας, τα κατεψυγμένα έμβρυα των οποίων οι γονείς… αγνοούνται φυλάσσονται στις 44 κλινικές υποβοηθούμενης αναπαραγωγής και φτάνουν, σύμφωνα με εκτιμήσεις, τις 100.000. Ενδεικτικά, μόνο στις δύο μεγαλύτερες κλινικές της χώρας τα έμβρυα αυτά ανέρχονται σε 32.000. Κατά συνέπεια, τα κέντρα υποβοηθούμενης αναπαραγωγής επεκτείνονται για να αποθηκεύσουν τον ολοένα αυξανόμενο όγκο των κρυοσυντηρημένων εμβρύων, τα οποία μπορεί να φυλάσσονται εσαεί, καθώς καταργήθηκε το σχετικό χρονικό όριο που υπήρχε στο παρελθόν.

Ο τιμοκατάλογος

Η διαδικασία αυτή έχει ένα κόστος. Αυτό κυμαίνεται ανά κλινική, με τις τιμές να ανέρχονται περίπου στα 400-500 ευρώ για τη διαδικασία κρυοσυντήρησης και ένα έτος φύλαξης, ενώ για κάθε επιπλέον έτος κρυοσυντήρησης η τιμή αγγίζει τα 180 ευρώ. Σημειώνεται, μάλιστα, πως δεν υπάρχει όριο στον αριθμό των εμβρύων που μπορεί να αποθηκεύσει κάθε ζευγάρι, ενώ πολλά αμελούν ακόμα την οικονομική εισφορά φύλαξης. Την ίδια στιγμή, ωστόσο, νομοθεσία δεσμεύει τις κλινικές, αφού τους απαγορεύει να προχωρήσουν στην καταστροφή τους, ακόμη κι αν η γυναίκα έχει περάσει το 54ο έτος της ηλικίας της, που αποτελεί το νομοθετημένο ηλικιακό όριο για την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή.

Μιλώντας στα «ΝΕΑ», ο γενικός γραμματέας της Ελληνικής Εταιρείας Αναπαραγωγικής Ιατρικής, μαιευτήρας-γυναικολόγος Κωνσταντίνος Πάντος, τόνισε πως τα γονιμοποιημένα έμβρυα είναι 3 ημερών ή βλαστοκύστες (το στάδιο ανάπτυξης του εμβρύου ύστερα από 5-6 ημέρες καλλιέργειας) και η τύχη τους θέτει ένα ηθικό δίλημμα.

Τράπεζα υιοθεσίας εμβρύων

Ο ίδιος έχει προτείνει από το 2020 τη σύσταση μιας δημόσιας τράπεζας εμβρύων, με την οποία οι κλινικές θα διαθέτουν δωρεάν τα «εγκαταλελειμμένα» έμβρυα στο κράτος, το οποίο με τη σειρά του θα προχωράει στη δωρεάν διάθεσή τους σε ζευγάρια που έχουν ανάγκη με μια διαδικασία ανάλογη με αυτή της υιοθεσίας. Σύμφωνα με τον Κωνσταντίνο Πάντο, στόχος είναι να σταματήσει η συσσώρευση των αδιάθετων εμβρύων και να μη χρειαστεί να καταστραφεί κάτι που μπορεί να δημιουργήσει ζωή.

Επιπλέον, όπως υποστηρίζει, η σύσταση μιας δημόσιας τράπεζας υιοθεσίας εμβρύων είναι μια κίνηση που θα μπορούσε να λειτουργήσει ως πρότυπο για άλλες ευρωπαϊκές χώρες, οι οποίες αντιμετωπίζουν και την αρνητική τοποθέτηση της Εκκλησίας απέναντι στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή εξαιτίας ακριβώς της καταστροφής των εμβρύων.

Στο τελευταίο σχετικό νομοθέτημα του υπουργείου Υγείας, με το οποίο αυξήθηκε το ηλικιακό όριο τεκνοποίησης με ιατρικά υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, βέβαια, δεν συμπεριλήφθηκε διάταξη για τη δημιουργία δημόσιας τράπεζας εμβρύων. Σύμφωνα με πληροφορίες, το συγκεκριμένο ζήτημα είχε προχωρήσει όταν υπουργός Υγείας ήταν ο Βασίλης Κικίλιας, ωστόσο «πάγωσε» από τον διάδοχό του στην οδό Αριστοτέλους Θάνο Πλεύρη.

«Είναι έτοιμο να στηθεί εμπόριο εμβρύων»

Στον αντίποδα, φωνές και από την ιατρική κοινότητα τονίζουν πως τα ζητήματα που εγείρονται είναι πολλά. Για τον μαιευτήρα-γυναικολόγο Αλέξανδρο Τζεφεράκο, η λύση του προβλήματος δεν είναι απλή. Από τη μια, η καταστροφή εμβρύων εγείρει θέματα βιοηθικής. Από την άλλη, όπως διευκρινίζει ο έμπειρος γιατρός, ακόμα και με τη δωρεάν διάθεση εμβρύων, με τη συγκατάθεση των δοτών, τα ζητήματα που εγείρονται είναι πολλά.

Ο φόβος που κυριαρχεί είναι ένα μελλοντικό ενδεχόμενο η δωρεάν διάθεση των εμβρύων να λειτουργήσει ως προθάλαμος της εμπορίας εμβρύων. «Κατά τη γνώμη μου ένα εμπόριο εμβρύων είναι έτοιμο να στηθεί» λέει χαρακτηριστικά στα «ΝΕΑ» ο Αλέξανδρος Τζεφεράκος. Γι’ αυτό, άλλωστε, καμία ευρωπαϊκή χώρα δεν έχει ψηφίσει τη δωρεάν διάθεση κατεψυγμένων ωαρίων. «Εμείς δεν θέλουμε να καταστρέψουμε έμβρυα. Αντιλαμβάνομαι ότι υπάρχουν λόγοι βιοηθικής, γι’ αυτό και θα πρέπει να βρεθεί μια λύση, όπως για παράδειγμα η δημιουργία μιας κεντρικής τράπεζας. Να μη φτάσουμε στο σημείο να γίνει κάποιο ζευγάρι δωρητής εμβρύου εν αγνοία του…».

Εξώδικα σε πελάτες

Και ενώ το debate για την τύχη των «παγωμένων» εμβρύων βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη, κάποιες κλινικές έχουν αρχίσει ήδη να αποστέλλουν εξώδικα προς πελάτες τους. Συγκεκριμένα, ζητούν από τους δότες να πληρώσουν την ετήσια καταβολή ή να υπογράψουν την άδεια καταστροφής των εμβρύων, αφού μόνο οι δότες – και κατά συνέπεια «ιδιοκτήτες» – δικαιούνται να κάνουν πρωτόκολλο καταστροφής.

Οπως τονίζει ο μαιευτήρας-γυναικολόγος, κάθε χρόνο στην κλινική που κατέχει διευθυντική θέση πραγματοποιούνται περισσότερες από 1.200 εξωσωματικές. Τα έμβρυα που φυλάσσονται, ωστόσο, είναι πολλαπλάσια: «Οι πελάτισσες αντιδρούν όταν λαμβάνουν εξώδικα από την κλινική, από την άλλη φυλάμε έμβρυα εδώ και 12 χρόνια, ακόμα και έμβρυα ζευγαριών που δεν είναι πλέον σε ηλικία τεκνοποίησης. Κάτι πρέπει, όμως, να γίνει. Το ζήτημα είναι και πρακτικό. Επεκτεινόμαστε διαρκώς για να καλύψουμε τις ανάγκες της κρυοσυντήρησης εμβρύων».