Στη δυτική γωνιά —όπως υποδηλώνει και η ονομασία της— του κόλπου Χανίων, κοντά στο γραφικό παραθαλάσσιο χωριό Κολυμπάρι, είναι χτισμένη η σταυροπηγιακή μονή της Παναγίας Οδηγήτριας ή Παναγίας Κυρίας των Αγγέλων, ευρέως γνωστή ως μονή Γωνιάς.
Η ιστορική αφετηρία της μονής
Η ιστορική αφετηρία της μονής, ενός από τα σημαντικότερα θρησκευτικά μνημεία των Χανίων αλλά και ολόκληρης της μεγαλονήσου, ανάγεται στη Βυζαντινή Περίοδο, και πιο συγκεκριμένα στα μέσα του 9ου αιώνα.
Τότε ιδρύθηκε στη θέση «Mένιες», στο βορειοανατολικό τμήμα της χερσονήσου Pοδωπού, μονή προς τιμήν του Aγίου Γεωργίου, εκεί ακριβώς όπου υπήρχε ιερό αφιερωμένο στη Δίκτυννα Bριτομάρτιδα Άρτεμη.
Όμως, οι συχνές πειρατικές επιδρομές στους κατοπινούς αιώνες υποχρέωσαν τους μοναχούς να αναζητήσουν έναν ασφαλέστερο τόπο μοναχικού βίου.
Πηγή: Ιερά Μητρόπολις Κισάμου και Σελίνου
Έτσι, περί το 13ο αιώνα μετακινήθηκαν προς νότον και ίδρυσαν στη «ρίζα» σχεδόν της χερσονήσου Ροδωπού ένα μικρό μοναστήρι, στη θέση όπου τώρα βρίσκεται ο κοιμητηριακός ναός της μονής Γωνιάς.
Ο ναός αυτός, σε μικρή απόσταση από το σύγχρονο μοναστηριακό συγκρότημα, αποτέλεσε το καθολικό της παλαιότερης μονής.
Πρόκειται για ένα κτίσμα των μέσων του 14ου αιώνα, που ανήκει στον τύπο του μονόχωρου καμαροσκέπαστου ναού.
Ο εν λόγω ναός επεκτάθηκε προς δυσμάς και ιστορήθηκε από έναν αξιόλογο ζωγράφο των μέσων του 15ου αιώνα, ενώ τον επόμενο αιώνα προστέθηκε προς νότον άλλο ένα κλίτος.
Πηγή: Βήμα Ορθοδοξίας
Εντέλει, η μονή Γωνιάς μεταφέρθηκε στην τωρινή θέση της για περισσότερη ασφάλεια στις αρχές του 17ου αιώνα.
Το σύγχρονο μοναστηριακό συγκρότημα
Πρωτεργάτες στην οικοδόμηση του νέου μοναστηριακού συγκροτήματος (οι εργασίες άρχισαν το 1618, ενώ το καθολικό ολοκληρώθηκε το 1634, όπως μαρτυρεί σχετική επιγραφή) υπήρξαν ο μοναχός Βλάσιος από την Κύπρο, ο ιερομόναχος Βενέδικος Τζαγκαρόλας (Τζαγκαρόλος), ο οποίος καταγόταν από ονομαστή οικογένεια των Χανίων με βενετσιάνικες ρίζες, και ο Γεώργιος Μουρμούρης, ένας ευγενής των Χανίων, που χρηματοδότησε αφειδώς τη μονή Γωνιάς.
Πηγή: Ιερά Μητρόπολις Κισάμου και Σελίνου
Σύμφωνα με την παράδοση, ο πρώτος κτήτορας, ο μοναχός Βλάσιος, άρχισε την οικοδόμηση της μονής στο σημείο όπου τον οδήγησε με θαυματουργό τρόπο η Παναγία, και γι’ αυτόν το λόγο η μονή τιμάται στο όνομα της Παναγίας της Oδηγήτριας.
Από αρχιτεκτονικής απόψεως το συγκρότημα έχει δεχτεί επιρροές από το δυτικό μανιερισμό, το δε καθολικό (αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου), στο κέντρο της αυλής, ανήκει στον τύπο του τρίκογχου ναού με ψηλό κεντρικό τρούλο.
Η μονή Γωνιάς στο διάβα των αιώνων
Η μονή Γωνιάς, παρά τις μεγάλες καταστροφές που υπέστη κατά τη διάρκεια της οθωμανικής κυριαρχίας (η πρώτη εξ αυτών έλαβε χώρα το 1645, όταν οι Τούρκοι αποβιβάστηκαν στο Κολυμπάρι), αποτέλεσε φάρο της Ορθοδοξίας σε σκοτεινούς καιρούς και ανέδειξε σημαντικούς δασκάλους και αγωνιστές (αξιοσημείωτο είναι ότι αποτέλεσε χώρο περίθαλψης πληγωμένων αγωνιστών το 1821).
Το 1662, με σιγίλιο του Οικουμενικού Πατριάρχη Διονυσίου Γ’, η μονή Γωνιάς ανακηρύχθηκε σταυροπηγιακή.
Το 1897 εγκατέστησε εντός της μονής Γωνιάς το αρχηγείο του ο συνταγματάρχης του Ελληνικού Στρατού Τιμολέων Βάσσος, όταν ηγήθηκε της απόβασης ελληνικών στρατευμάτων στο Κολυμπάρι — η ενέργεια αυτή αποτέλεσε ως γνωστόν την αφορμή για την κήρυξη του ατυχούς ελληνοτουρκικού πολέμου του ιδίου έτους.
Το 1941, μετά την κατάληψη της Αθήνας από τα γερμανικά κατοχικά στρατεύματα, εγκαταστάθηκε στη μονή Γωνιάς η Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων, ενώ το ίδιο έτος συνελήφθησαν από τους Γερμανούς οι μοναχοί, οδηγήθηκαν στις φυλακές Αγιάς Χανίων και λίγο έλειψε να εκτελεστούν.
Πηγή: libraryoac.gr
Τα κειμήλια της μονής και η Ορθόδοξος Ακαδημία Κρήτης
Στο χώρο της μονής Γωνιάς φυλάσσονται εικόνες της Κρητικής Σχολής, λιγοστά παλαιά βιβλία, ιστορικά έγγραφα, πατριαρχικά σιγίλια, πολύτιμα εκκλησιαστικά σκεύη και άλλα κειμήλια.
Κοντά στη μονή Γωνιάς, σε χώρο που παραχωρήθηκε από αυτήν, λειτουργεί η Ορθόδοξος Ακαδημία Κρήτης (ΟΑΚ), σύγχρονο θρησκευτικό και πνευματικό ίδρυμα.
