Μας χτύπησαν δύο συνεχόμενες βαθιές κρίσεις. Το κοινωνικό μας κράτος στάθηκε όρθιο. Έφτασε λοιπόν η στιγμή της συγκομιδής. Το αφήγημα της ανθεκτικότητας τροφοδοτεί την αυταρέσκεια και δικαιολογεί πιέσεις για επιστροφή σε παροχές, προεκλογικές και μη.
Το αφήγημα βασίζεται σε μια ουσιαστική διαπίστωση για το παρελθόν, αλλά παραβλέπει ένα θεμελιώδες πρόβλημα για το μέλλον.
Παρελθόν: Οι κρίσεις. Το κοινωνικό κράτος ήταν απαραίτητο στα αλλεπάλληλα χτυπήματα της οικονομικής κρίσης και της πανδημίας. Χώρες με υπανάπτυκτες κοινωνικές δομές χτυπήθηκαν περισσότερο, ενώ όσες αξιοποίησαν μηχανισμούς αλληλεγγύης αναπήδησαν ταχύτερα. Η χρησιμότητα κοινωνικού κράτους είναι, πια, αδιαμφισβήτητη.
Μέλλον: Η αβεβαιότητα. Καραδοκούν ‘Μαύροι Κύκνοι’, δηλαδή γεγονότα αδιανόητα εκ των προτέρων, που όταν όμως συμβούν αλλάζουν ριζικά την αντίληψη της πραγματικότητας – τον κόσμο που ζούμε και τις ανάγκες που θα έχουμε. Έτσι αυτό που μας αντικρύζει είναι διαφορετικό από αυτό που ξέρουμε.
Τέτοιος Μαύρος Κύκνος ήταν η πανδημία. Ένας ακόμα η επιστροφή του πολέμου και της πυρηνικής απειλής. Ίσως να είναι η απασχόληση με την εξέλιξη της τεχνολογίας, όπως και οι κοινωνικές σχέσεις σε ένα κόσμο με περισσότερους ηλικιωμένους αλλά και πιο ουσιαστική συμμετοχή των γυναικών.
Αν σε αντικρύζει αβεβαιότητα, δεν μπορείς να επαφίεσαι στο γνώριμο και επαναλαμβανόμενο. Χρειάζεσαι το αποκούμπι μιας ευέλικτης αλληλεγγύης που δεν δεσμεύεται από ψιλά γράμματα και έχει την αυτοπεποίθηση να αξιοποιεί συμπληρωματικότητες.
Χρειάζεται δηλαδή ένα έξυπνο κοινωνικό κράτος. Αυτό όμως πρέπει να είναι ένα διαφορετικό κοινωνικό κράτος. Που έχει την ευφυία να κοιτάζει εμπρός, αλλά και τις εφεδρείες να αναλαμβάνει νέα καθήκοντα.
Τα καταφέραμε ως τώρα. Για την ανθεκτικότητα, όμως, η αυταρέσκεια και ο εφησυχασμός είναι τα μεγαλύτερα εμπόδια.
