Αναζήτηση
Οι πολίτες των σύγχρονων δημοκρατιών έχουν χρησιμοποιήσει μια ποικιλία μεθόδων και τεχνολογιών για να ψηφίσουν την ημέρα των εκλογών, αλλά πώς συμμετείχαν οι άνθρωποι στις εκλογές στην αρχαιότητα; Οι ιστορικοί έχουν συγκεντρώσει μερικές ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες από την Αθήνα, την πρώτη και μοναδική άμεση δημοκρατία, και τη Ρωμαϊκή Δημοκρατία, μια οιονεί δημοκρατία όπου οι πλουσιότερες τάξεις ασκούσαν μεγαλύτερη επιρροή από τους εργάτες.
Τόσο στην Αθήνα όσο και στη Ρώμη, η συμμετοχή στη δημοκρατική διαδικασία (η ελληνική λέξη dēmokratia σημαίνει «λαϊκή εξουσία») περιοριζόταν στους dēmos, οι οποίοι ήταν ελεύθεροι, άνδρες πολίτες. Οι γυναίκες και οι υπόδουλοι δεν είχαν δικαίωμα ψήφου.
Εκπρόσωποι που επιλέγονται από μηχανή τυχαίας επιλογής
Υπήρχαν πολύ λίγες εκλογές στην Αθήνα, επειδή οι αρχαίοι Αθηναίοι δεν πίστευαν ότι οι εκλογές ήταν ο πιο δημοκρατικός τρόπος επιλογής αξιωματούχων, λέει ο Έρικ Ρόμπινσον, καθηγητής ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Ιντιάνα και εκδότης του βιβλίου Ancient Greek Democracies: Readings and Sources. «Για να δώσει μια δημοκρατία πλήρη εξουσία στον λαό να διοικεί τα πράγματα, και όχι μόνο στους πλούσιους, έπρεπε να επιλέγει ανθρώπους στην τύχη».
Για να αποφασίσουν ποιοι θα υπηρετούσαν στο Συμβούλιο των 500, το κύριο διοικητικό όργανο της Αθήνας, οι Αθηναίοι χρησιμοποιούσαν ένα σύστημα γνωστό ως διαλογή. Υπήρχαν 10 φυλές στην Αθήνα και κάθε φυλή ήταν υπεύθυνη για την παροχή 50 πολιτών που θα υπηρετούσαν για ένα έτος στο Συμβούλιο των 500.
Σε κάθε επιλέξιμο πολίτη δινόταν ένα εξατομικευμένο κουπόνι και αυτά τα κουπόνια τοποθετούνταν σε μια ειδική μηχανή που ονομαζόταν Κληρωτήριον και χρησιμοποιούσε μια τεχνολογία που είχε χαθεί από καιρό (που περιλάμβανε σωλήνες και μπάλες) για να επιλέγει τυχαία τη συνεισφορά κάθε φυλής στο συμβούλιο.
Photo: YouTube
Στη συνέλευση: Ένας άνθρωπος μία ψήφος
Στην Αθήνα, όλοι οι νόμοι και οι δικαστικές υποθέσεις αποφασίζονταν από τη Συνέλευση (Εκκλησία του Δήμου), ένα τεράστιο δημοκρατικό σώμα στο οποίο κάθε άνδρας πολίτης είχε λόγο. Από τους 30.000 έως 60.000 πολίτες της Αθήνας, περίπου 6.000 παρακολουθούσαν τακτικά και συμμετείχαν στις συνεδριάσεις της Συνέλευσης.
Η Συνέλευση συνεδρίαζε σε ένα φυσικό αμφιθέατρο στην κορυφή ενός λόφου που ονομαζόταν Πνύκα, η οποία προέρχεται από την ελληνική λέξη που σημαίνει «σφιχτά μαζεμένος», και μπορούσε να χωρέσει από 6.000 έως 13.000 άτομα.
«Οι Έλληνες δεν είχαν εκλογές με την έννοια που εμείς τις αντιλαμβανόμαστε, όπου είτε ψηφίζεις ταχυδρομικά είτε πηγαίνεις σε ένα σχολείο ή μια εκκλησία για να αφήσεις το ψηφοδέλτιο» λέει ο Ντελ Ντίκσον, καθηγητής πολιτικών επιστημών στο Πανεπιστήμιο του Σαν Ντιέγκο και συγγραφέας του βιβλίου The People’s Government: An Introduction to Democracy. «Έπρεπε να είσαι φυσικά παρών. Από εκεί πήραμε τη λέξη δημοκρατία (res publica είναι η λατινική λέξη για τον δημόσιο χώρο). Πηγαίνεις και μαζεύεσαι με άλλους πολίτες και αποφασίζεις για τα θέματα που βρίσκονται ενώπιον της Συνέλευσης εκείνη την ημέρα¬.
Η ημερήσια διάταξη της Συνέλευσης καθοριζόταν από το Συμβούλιο των 500, αλλά στη συνέχεια όλη η νομοθεσία και οι κυβερνητικές πολιτικές τέθηκαν σε ψηφοφορία. Η ψηφοφορία γινόταν με ανάταση του χεριού και ο νικητής καθοριζόταν από εννέα «προέδρους». Οι Αθηναίοι ήταν πολύ προσεκτικοί για να αποφύγουν κάθε πιθανότητα εξαπάτησης του συστήματος.
«Για παράδειγμα, οι εννέα μετρητές ψήφων επιλέγονταν τυχαία το πρωί ακριβώς πριν συνεδριάσει η Συνέλευση, οπότε θα ήταν πολύ δύσκολο να τους δωροδοκήσεις» λέει ο Ρόμπινσον.
Υπήρχαν μερικές θέσεις στην Αθήνα που εκλέγονταν από τη Συνέλευση, με πιο γνωστές τις θέσεις των στρατιωτικών στρατηγών. Κάθε χρόνο, 10 στρατηγοί εκλέγονταν με μια απλή ψήφο με αντίχειρα πάνω ή κάτω από την ολομέλεια της Συνέλευσης.
Πέτρες που χρησιμοποιούνταν ως μυστικά ψηφοδέλτια
Εκτός από την ψήφιση νόμων, η Συνέλευση εξέδιδε ετυμηγορίες σε όλες τις ποινικές και αστικές δίκες στην Αθήνα. Αντί για 12 ενόρκους, οι Αθηναίοι ένορκοι περιλάμβαναν από 200 έως 5.000 άτομα, λέει ο Ντίκσον. Επίσης, ένα μέλος των ενόρκων επιλέγονταν τυχαία για να εκτελεί χρέη δικαστή – όχι για να έχει τον τελικό λόγο, αλλά για να διασφαλίζει ότι τηρούνταν οι κανόνες και οι διαδικασίες.
Ενώ άλλοι τύποι ψηφοφορίας γίνονταν δημόσια, οι Αθηναίοι ένορκοι ψήφιζαν με ένα ειδικό είδος μυστικής ψηφοφορίας που περιελάμβανε πέτρες.
Όπως εξηγεί ο Ρόμπινσον, σε κάθε ένορκο δόθηκαν δύο μικρές πέτρες, μία συμπαγής και μία με τρύπα στη μέση. Όταν ερχόταν η ώρα της ψηφοφορίας, ο ένορκος πλησίαζε σε δύο τεφροδόχους. Έριχνε την πέτρα με την πραγματική του ετυμηγορία στην πρώτη λάρνακα και πετούσε την αχρησιμοποίητη πέτρα στη δεύτερη λάρνακα. Κανείς που παρακολουθούσε δεν μπορούσε να καταλάβει ποια ήταν ποια.
Η αρχαία ελληνική λέξη για μια μικρή πέτρα ή ένα βότσαλο είναι ψήφος και επιβιώνει στα αγγλικά ως «psephology», η στατιστική μελέτη των εκλογών και των προτύπων ψηφοφορίας.
Ειδικές εκλογές για τον εξοστρακισμό και την εξορία
Στην Αθήνα, αν ένα δημόσιο πρόσωπο ατιμαζόταν ή απλώς γινόταν πολύ δημοφιλές για το καλό της δημοκρατίας, μπορούσε να εξοριστεί για 10 χρόνια μέσω ειδικών εκλογών «οστρακισμού», που προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη για το θραύσμα αγγείου.
Σε μια εκλογή εξοστρακισμού, κάθε μέλος της Συνέλευσης θα έπαιρνε ένα μικρό κομμάτι κεραμικού και θα του έλεγε να χαράξει το όνομα κάποιου που άξιζε να εξοριστεί. «Αν τουλάχιστον 6.000 άνθρωποι έγραφαν το ίδιο όνομα, το άτομο με τις περισσότερες ψήφους διωχνόταν από την Αθήνα για 10 χρόνια» λέει ο Ντίκσον.
Ένα διάσημο παράδειγμα είναι ο Θεμιστοκλής, ο Αθηναίος στρατιωτικός ήρωας της μάχης της Σαλαμίνας εναντίον των Περσών, ο οποίος εξοστρακίστηκε το 472 π.Χ. και πέθανε στην εξορία. Υπάρχουν ενδείξεις ότι οι πολιτικοί εχθροί του Θεμιστοκλή προχάραξαν το όνομά του σε εκατοντάδες ή χιλιάδες κεραμικά θραύσματα και τα μοίρασαν σε αγράμματα μέλη της Συνέλευσης.
Στη Σπάρτη κέρδιζε το χειροκρότημα
Η Αθήνα ήταν η μεγαλύτερη και ισχυρότερη από τις αρχαίες ελληνικές πόλεις-κράτη, αλλά κάθε δήμος εφάρμοζε τη δική του μορφή ψηφοφορίας και εκλογών, λέει ο Ρόμπινσον, ο οποίος έγραψε ένα βιβλίο με τίτλο Democracy Beyond Athens.
Ένα παράδειγμα είναι η Σπάρτη, η οποία δεν ήταν δημοκρατία, αλλά περιελάμβανε κάποια δημοκρατικά στοιχεία. Ένα από τα ανώτατα κυβερνητικά όργανα της Σπάρτης ήταν το Συμβούλιο των Γερόντων (γερουσία), το οποίο αποτελούνταν από δύο Σπαρτιάτες βασιλείς και 28 εκλεγμένους αξιωματούχους, όλοι άνω των 60 ετών, οι οποίοι κατείχαν τα καθήκοντά τους ισόβια.
«Για την πλήρωση των κενών θέσεων, οι Σπαρτιάτες πραγματοποιούσαν ένα ιδιότυπο στυλ εκλογών με φωνές», γνωστό και ως ψηφοφορία δια βοής, λέει ο Ρόμπινσον. «Κάθε υποψήφιος περπατούσε εναλλάξ σε μια μεγάλη αίθουσα συνεδριάσεων και ο κόσμος φώναζε και ζητωκραύγαζε την έγκρισή του. Σε ένα άλλο δωμάτιο, κρυμμένο από την κοινή θέα, οι κριτές συνέκριναν την ένταση των φωνών για να επιλέξουν τους νικητές».
Photo: YouTube
Οι ρωμαϊκές εκλογές έδιναν «προνόμιο» στους πλούσιους
Η Ρωμαϊκή Δημοκρατία μετέφερε ορισμένες από τις αρχές της αθηναϊκής δημοκρατίας, αλλά χώρισε το εκλογικό σώμα κατά τάξη και δημιούργησε ένα σύστημα που ευνοούσε τους πλούσιους, λέει ο Ντίκσον.
Αντί να ψηφίζουν σε μια γιγαντιαία συνέλευση όπως η Αθήνα, οι Ρωμαίοι είχαν τρεις συνελεύσεις. Η πρώτη ονομαζόταν Εκατονταμελής Συνέλευση και το σώμα αυτό εξέλεγε τα ανώτατα αξιώματα στη Ρώμη, συμπεριλαμβανομένων των ύπατων, των πραιτόρων και των λογοκριτών, και ήταν η συνέλευση που ήταν υπεύθυνη για την κήρυξη του πολέμου.
Η ψηφοφορία στην Εκατονταμελή Συνέλευση ξεκινούσε από την πλουσιότερη τάξη και η καταμέτρηση των ψήφων σταματούσε μόλις συγκεντρωνόταν η πλειοψηφία του 193μελούς σώματος. Έτσι, αν όλοι οι πλούσιοι ήθελαν να περάσει ένα νομοσχέδιο ή να εκλεγεί ένας συγκεκριμένος πρόξενος, μπορούσαν να ψηφίσουν ως μπλοκ και να παραγκωνίσουν τις κατώτερες τάξεις. Στα λατινικά, το προνόμιο της πρώτης ψηφοφορίας ονομαζόταν praerogativa (μεταφράζεται ως «ζητώ γνώμη πριν από κάποιον άλλο») και αποτελεί τη ρίζα της αγγλικής λέξης prerogative.
Στις άλλες δύο ρωμαϊκές συνελεύσεις, τη Φυλετική Συνέλευση και το Συμβούλιο των Πληβείων, η σειρά της ψηφοφορίας καθοριζόταν με κλήρωση. Οι «φυλές» τόσο στην Αθήνα όσο και στη Ρώμη δεν βασίζονταν στο αίμα ή στην εθνικότητα, αλλά στη γεωγραφική περιοχή όπου ζούσε κανείς. Με αυτόν τον τρόπο, η Φυλετική Συνέλευση λειτουργούσε με παρόμοιο τρόπο όπως η Γερουσία των Ηνωμένων Πολιτειών, όπου κάθε πολιτεία έχει ίση εκπροσώπηση.
Μυστικές ψηφοφορίες και προεκλογική εκστρατεία στη Ρωμαϊκή Δημοκρατία
Ορισμένες πτυχές των εκλογών στη Ρωμαϊκή Δημοκρατία υπάρχουν ακόμη και σήμερα. Η ψηφοφορία στις συνελεύσεις ξεκινούσε όπως το αθηναϊκό μοντέλο, με κάθε μέλος της συνέλευσης να σηκώνει το χέρι του και να ψηφίζει δημόσια. Αλλά με την πάροδο του χρόνου, έγινε σαφές ότι πλούσιοι «χορηγοί» πίεζαν τα μέλη της ρωμαϊκής συνέλευσης να ψηφίσουν με συγκεκριμένο τρόπο, οπότε η ψηφοφορία έπρεπε να γίνεται μυστικά.
Το 139 π.Χ., η Ρώμη εισήγαγε έναν νέο τύπο μυστικής ψηφοφορίας. «Ήταν μια ξύλινη πλάκα με ένα φύλλο κεριού στο εξωτερικό» λέει ο Ρόμπινσον. «Γράφατε την ψήφο σας στο φύλλο κεριού και στη συνέχεια ρίχνατε ολόκληρη την πινακίδα σε μια κάλπη. Η αριστοκρατία έπαθε νευρική κρίση με αυτό, επειδή έχασε μέρος του ελέγχου της».
Αν νομίζετε ότι η προεκλογική διαφήμιση είναι ένα πρόσφατο τερτίπι του μάρκετινγκ, οι αρχαιολόγοι έχουν αποκαλύψει εκατοντάδες παραδείγματα αρχαίων προεκλογικών διαφημίσεων και πολιτικών γκράφιτι γραμμένα στους τοίχους της Πομπηίας. Όσον αφορά την επίσημη προεκλογική εκστρατεία, ο Ντίκσον λέει ότι οι Ρωμαίοι υποψήφιοι για αξιώματα περιορίζονταν σε μια προεκλογική περίοδο μιας ή δύο εβδομάδων και το μεγαλύτερο μέρος της γινόταν αυτοπροσώπως στη δημόσια πλατεία.
*Με στοιχεία από history.com
