«Οι ζωντανοί ετούτοι άνθρωποι, έσφιξαν την καρδιά να παλαίψουν την ανάγκη. Και μάτωσαν και κόπιασαν κι ο ιδρώτας αλμυρός τούς τύφλωνε τα μάτια. Ξερίζωσαν τ’ αγκάθια εδώ στον Ξηρόκαμπο, μάζεψαν τα κοτρόνια που κατέβαζε από τα πανάρχαια χρόνια ο χείμαρρος Ξεριάς, ο πρώτος Αναυρος του Ιάσονα, έσκαψαν τη σκληρή γη του στέρφου τόπου.
Και να το θαύμα! Στα τέλη του φθινοπώρου του 1924 φάνηκαν στημένα τα πρώτα “σπίτια” της καινούργιας πατρίδας τους με πισσόχαρτο για στέγη». Η μαρτυρία ανήκει στον Παναγιώτη Κατσιρέλο («Ο προσφυγικός “συνοικισμός”: το χρονικό της ίδρυσης στο Βόλο της σημερινής Νέας Ιωνίας», 1994), ο οποίος έφτασε παιδί ακόμη στον Βόλο.
Ως συμπληρωματική ακούγεται και η αφήγηση του Βολιώτη Τάκη Οικονομάκη, ο οποίος στις 20 Σεπτεμβρίου 1922 γράφει στην εφημερίδα «Θεσσαλία»: «Την φθινοπωρινήν ηρεμίαν του λιμένος μας ήλθε χθες να ταράξη ένα μεγάλο μαύρο κύμα, κύμα συμφοράς… Το μαύρον αυτό κύμα μάς το απέστειλεν η αντίπερα του Αιγαίου ακτή. Απετελείτο από τα τραγικά θύματα της φρικτής μικρασιατικής συμφοράς, από τα θλιβερά αυτά ναυάγια του ασιατικού Ελληνισμού, τα οποία η θάλασσα εξέβρασε και εις την παραλίαν μας. Υπέρ τους δέκα χιλιάδας πρόσφυγας έφθασαν χθες έως εδώ… Απεβιβάζοντο και εσταυροκοπούντο, απεβιβάζοντο και εφιλούσαν το χώμα, απεβιβάζοντο και άλλοι έκλαιαν, άλλοι χαμογελούσαν με την εντύπωσιν ότι ετελείωσαν τα απερίγραπτα μαρτύριά των που κατά τον τελευταίον μήνα εδοκίμασαν».
Ο Βόλος δεν θα μπορούσε να λείπει από τον φετινό αναστοχασμό για τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922, καθώς αποτέλεσε έναν από τους σταθμούς των προσφύγων κατά τον ξεριζωμό, αλλά την ίδια στιγμή κατά τη διαδικασία ανασυγκρότησης ενός ολόκληρου κράτους. Το γεγονός αυτό υπενθυμίζει η φροντισμένη περιοδική έκθεση «Από την πατρίδα: τεκμήρια και μνήμες», που διοργανώνεται στο Μουσείο της Πόλης του Βόλου από τις 16 Δεκεμβρίου. Η «αποστολή» της είναι διπλή: αφενός να αναδείξει διαφορετικές πτυχές της περιπέτειας του μικρασιατικού Ελληνισμού, αφετέρου να συλλέξει και να διασώσει ό,τι έχει μείνει από την άυλη και υλική πολιτιστική κληρονομιά της πρώτης γενιάς προσφύγων.
Μαρτυρίες και τεκμήρια
Οι προφορικές μαρτυρίες προσφύγων πρώτης και δεύτερης γενιάς είναι το αποτέλεσμα μεγάλης έρευνας, όπως και η συγκέντρωση τεκμηρίων, όπου συμπεριλαμβάνονται φωτογραφίες, ρούχα, στρωσίδια, κεντήματα, εικόνες, ευαγγέλια, κοσμήματα, φυλαχτά, τάματα, είδη καθημερινής χρήσης, πιστοποιητικά ταυτοπροσωπίας, επαγγελματικά εργαλεία, παιχνίδια, διακοσμητικά αντικείμενα, νομίσματα – χαρτονομίσματα, μικροέπιπλα. Παράλληλα, έγινε συγκέντρωση προφορικών μαρτυριών από τους πρόσφυγες των επόμενων γενιών σχετικών με την οικογένειά τους, τις αναμνήσεις που έχουν παραδοθεί από γενιά σε γενιά για την ιστορία της οικογένειας, την καθημερινή ζωή στον τόπο καταγωγής τους, καθώς και την εγκατάσταση στη νέα πατρίδα. Αλλά και οι απόγονοί τους παραχώρησαν κομμάτια δαντέλας, τμήματα από παλιές ενδυμασίες, φωτογραφίες, στέφανα του γάμου στη γυάλινη θήκη τους, εικόνες, εργαλεία και χάλκινα σκεύη.
Η έκθεση, που διαρκεί έως τις 26 Μαρτίου 2023, πλαισιώνεται από κατάλογο 128 σελίδων με φωτογραφίες των αντικειμένων, αλλά και συνεντεύξεις της νεότερης γενιάς. Παρουσιάζεται έτσι, για πρώτη φορά σε έντυπη μορφή, ένα σημαντικό σύνολο κειμηλίων πέραν των θρησκευτικών εικόνων.
