Μνημονεύεται ως η πρώτη απόλυτη χρονολογία της ελληνικής ιστορίας, καθώς θεωρείται το έτος έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων. «Πατέρας» της υπήρξε ο πολυμαθής, αλαζόνας και διάσημος για τη δυνατότητά του να απομνημονεύει πολλές πληροφορίες, μαθητής του Σωκράτη, Ιππίας. Είναι εκείνος στον οποίο ανατέθηκε από την πατρίδα του, την Ηλεία, να συντάξει τον κατάλογο των Ολυμπιονικών (χωρίς τον οποίο πιθανόν η αρχαία ιστοριογραφία να μην είχε κάνει το μεγάλο βήμα της ενιαίας χρονολόγησης) και στον οποίο αποδίδεται η συγκρότηση της παράδοσης σχετικά με την καθιέρωση της ιεράς εκεχειρίας, λίγο πριν από το 400 π.Χ.
Είναι όμως πράγματι το 776 π.Χ. η χρονολογία έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων και όντως ο βασιλιάς της Ηλείας Ιφιτος σε συνεργασία με τον σπαρτιάτη νομοθέτη Λυκούργο καθιέρωσαν την εκεχειρία ή μήπως ο σοφιστής – στον οποίο ο Πλάτων έχει αφιερώσει δύο από τους διαλόγους του – έγραψε την ιστορία με τρόπο που θα ικανοποιούσε τις πολιτικές ισορροπίες της εποχής του, συνθέτοντας ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα «σκόπιμης ιστορίας»;
Υπέρ της δεύτερης εκδοχής επιχειρηματολογεί ο ομότιμος καθηγητής στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Πάνος Βαλαβάνης στο άρθρο του υπό τον τίτλο «Η κατασκευή του “776 π.Χ.”, η Σπάρτη και ο ρόλος του Ιππία» που δημοσιεύεται στον τόμο «Μνήμης Χάριν, πρακτικά ημερίδας για τον Νίκο Μπιργάλια, Πελοπόννησος: ο τόπος και οι προσλήψεις» τον οποίο επιμελήθηκαν οι Μαρία Μίτση Αναγνώστου, Ανδρέας Μοράκης και Αλεξάνδρα Μπαρτζώκα και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη.
Ο κατάλογος Ολυμπιονικών
«Ανιχνεύοντας τους λόγους που οδήγησαν τους Ηλείους στο τέλος του 5ου αι. π.Χ. να αναλάβουν την πρωτοβουλία για τη σύνταξη του καταλόγου Ολυμπιονικών, σκεπτόμαστε ότι κάποιος νιώθει την ανάγκη να τεκμηριώσει ή να ενισχύσει τη συμβολική ή πραγματική κατοχή του σε μια περιοχή ή σε έναν θεσμό, όταν αυτά αμφισβητούνται και τίθενται εν κινδύνω», γράφει ο διακεκριμένος αρχαιολόγος που έχει ασχοληθεί επί μακρόν και ενδελεχώς με την ιστορία των Ολυμπιακών Αγώνων.
«Πράγματι την περίοδο που συντάσσεται ο κατάλογος, η περιοχή της Ηλείας, η Ολυμπία και η διεξαγωγή των Ολυμπιακών Αγώνων βρίσκονται σε άμεσο κίνδυνο υπό την απειλή της εισβολής των σπαρτιατικών στρατευμάτων υπό τον βασιλέα Αγι, που φλεγόταν από την επιθυμία να εκδικηθεί τις ταπεινώσεις που είχε υποστεί η Σπάρτη και ίδιος τα προηγούμενα χρόνια».
Πιο συγκεκριμένα το 420 π.Χ. οι Ηλείοι με παρότρυνση του Αλκιβιάδη και μεσούντος του Πελοποννησιακού Πολέμου έσπασαν το αρραγές μέτωπο Σπάρτης – Κορίνθου – Ηλείας και τάχθηκαν στο πλευρό των Αθηναίων. Παράλληλα επιβλήθηκε στη Σπάρτη υψηλό πρόστιμο για παραβίαση της ιεράς εκεχειρίας και αποκλεισμό της από τους Αγώνες, ενώ λίγο αργότερα δεν επετράπη στον Αγι να θυσιάσει στην Ολυμπία. Οταν τελείωσε ο πόλεμος, η πανίσχυρη πλέον Σπάρτη δεν ξέχασε τις ταπεινώσεις και προχώρησε σε διπλή εισβολή στην Ηλεία και σε μεγάλες καταστροφές, χωρίς όμως να καταλάβει την ανοχύρωτη πρωτεύουσα και να αφαιρέσει το δικαίωμα από της Ηλείους να διεξάγουν τους Ολυμπιακούς Αγώνες.
Ο λόγος; Η προνοητικότητα των Ηλείων που διαβλέποντας τον επερχόμενο κίνδυνο κατέφυγαν στον σοφό Ιππία αναθέτοντάς του την «Ολυμπιονικών αναγραφή» σε μια προσπάθεια να καταδείξουν την πανάρχαιη σχέση τους με το ιερό της Ολυμπίας και τους Αγώνες, ως μοναδικοί νόμιμοι διαχειριστές τους. Δύο ήταν οι βασικές προϋποθέσεις για την επίτευξη του στόχου. Πρώτον, ο κατάλογος να ανάγεται όσο το δυνατόν παλαιότερα και, δεύτερον, να καταδεικνύεται όσο το δυνατόν περισσότερο ο ρόλος των Ηλείων, κάτι που ο Ιππίας πέτυχε με την απόδοση της ίδρυσης των Αγώνων και της εκεχειρίας στον μυθικοϊστορικό βασιλιά της Ηλιδας, Ιφιτο, την αναγωγή των Αγώνων στο απώτατο παρελθόν και την αναφορά ως πρώτου Ολυμπιονίκη του Κόροιβου από την Ηλεία, «εξαφανίζοντας» ως «ανολυμπιάδες» διοργανώσεις που είχαν διεξαχθεί από τους Πισάτες ή τους Αργείους.
Ο Λυκούργος
Το ζήτημα είναι, όμως, πώς καταφέρνει ο Σπαρτιάτης Λυκούργος να εμπλακεί στην ιστορία της ίδρυσης των Ολυμπιακών Αγώνων. Είναι δυνατόν σε μια περίοδο ακραίας έξαρσης των σχέσεων των δύο πόλεων – κρατών ο Ιππίας να δεχθεί να αναδείξει μια σπουδαία προσωπικότητα των εχθρών του ως ιδρυτική των Αγώνων της πατρίδας του; «Νομίζω ότι η ενέργεια αυτή μπορεί να δικαιολογηθεί με δύο πιθανές υποθέσεις», επισημαίνει ο Πάνος Βαλαβάνης. «Η πρώτη είναι να το επέβαλαν οι Λακεδαιμόνιοι, θέλοντας να συνδέσουν τη Σπάρτη με την ίδρυση σημαντικότατων θεσμών πανελληνίου ενδιαφέροντος και να αναδείξουν τον μεγάλο νομοθέτη τους σε διεθνή προσωπικότητα.
Η δεύτερη πιθανότητα είναι να έγινε αυτοβούλως από τον Ιππία σε μια προσπάθειά του να εξευμενίσει τους εχθρούς (…) υπενθυμίζοντας στους Σπαρτιάτες ότι ο μέγας νομοθέτης τους ήταν ιδρυτής και της Ολυμπιακής Εκεχειρίας, την οποία έπρεπε να σεβαστούν και να μην εισβάλουν στην ουδέτερη Ηλεία». Σε κάθε περίπτωση η ανάμειξη της Σπάρτης στην ίδρυση των Αγώνων ικανοποίησε και τις δύο πλευρές: οι Λακεδαιμόνιοι επανέφεραν την Ηλεία υπό τον έλεγχό τους και ενέπλεξαν τον νομοθέτη τους στην ίδρυση ενός κορυφαίου θεσμού και οι Ηλείοι γλίτωσαν την πρωτεύουσά τους από την καταστροφή και διατήρησαν τον έλεγχο του ιερού και των Αγώνων.
