Μάρμαρα Παρθενώνα: Μυστικές συναντήσεις με τον διευθυντή του Βρετανικού Μουσείου

Η ελληνική πρεσβευτική κατοικία στο αριστοκρατικό Μέιφερ του Κεντρικού Λονδίνου στεγάζεται σε ένα κτίριο που ξεχειλίζει από Ιστορία. Χτίστηκε το 1731, όταν στον θρόνο του Ηνωμένου Βασιλείου βρισκόταν ο Γεώργιος Β’, ο τελευταίος «ξενόφερτος» μονάρχης, και στο τιμόνι της χώρας ο Ρόμπερτ Γουόλπολ, ο πρώτος ντε φάκτο πρωθυπουργός της Βρετανίας. Το οίκημα, που φιλοξενούσε επί σειρά ετών επιφανείς δικαστικούς και βουλευτές, ανακατασκευάστηκε το 1905. Δεκαπέντε χρόνια αργότερα, στέγασε – έως το 1975 – την Πρεσβεία της Ελλάδας, ενώ εξακολουθεί, μέχρι σήμερα, να αποτελεί την επίσημη κατοικία του εκάστοτε πρεσβευτή. Ορισμένες από τις δεξιώσεις που έχουν παρατεθεί εκεί άφησαν εποχή. Στο σαλόνι του πρώτου ορόφου συγχρωτίζεται συχνά η αφρόκρεμα της βρετανικής κοινωνίας: διανοούμενοι, ακαδημαϊκοί, λογοτέχνες, καλλιτέχνες, πολιτικοί, επιχειρηματίες και μέλη της διασποράς. Ενίοτε, όμως, η κατοικία χρησιμοποιείται και ως τόπος κατ’ ιδίαν συναντήσεων και διαπραγματεύσεων.

«ΤΑ ΝΕΑ» αποκαλύπτουν ότι, τον τελευταίο χρόνο, το «Ελληνικό Σπίτι» του Λονδίνου υποδέχεται έναν ασυνήθιστο επισκέπτη, ο οποίος μπορεί να κρατά στα χέρια του τα κλειδιά της επανένωσης των Γλυπτών του Παρθενώνα: τον Τζορτζ Οσμπορν. Οι επισκέψεις κρατήθηκαν – μέχρι σήμερα – μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας. Ο πρόεδρος του Βρετανικού Μουσείου διέβη για πρώτη φορά το κατώφλι της πρεσβευτικής κατοικίας, στον αριθμό 51 της Απερ Μπρουκ Στριτ, τον Νοέμβριο του 2021. Το πέρασε ξανά τον περασμένο Οκτώβριο, πάντα υπό συνθήκες άκρας μυστικότητας. Πέρυσι, συνάντησε εκεί τον Κυριάκο Μητσοτάκη. Φέτος, τον Νίκο Δένδια. Την εβδομάδα που διανύουμε, ο ισχυρός άνδρας του λονδρέζικου μουσείου ήταν έτοιμος να διασχίσει για τρίτη φορά τον διάδρομο στο ισόγειο της κατοικίας που περνά μπροστά από το γραφείο του Γιώργου Σεφέρη, ο οποίος διετέλεσε πρεσβευτής της Ελλάδας από το 1957 έως το 1962. Ωστόσο, τα σχέδια άλλαξαν την τελευταία στιγμή και έτσι ο πρώην υπουργός Οικονομικών της Βρετανίας όδευσε ενάμισι χιλιόμετρο πιο μακριά, στη νότια πλευρά του Χάιντ Παρκ. Προορισμός του ήταν το πολυτελές ξενοδοχείο The Berkeley στη σικάτη συνοικία Νάιτσμπριτζ. Εκεί συναντήθηκε ξανά κρυφά με τον έλληνα Πρωθυπουργό, έναν χρόνο μετά το πρώτο διά ζώσης ραντεβού τους στην υγρή βρετανική πρωτεύουσα. Στο διάστημα που μεσολάβησε, εκτός από το τετ-α-τετ με τον υπουργό Εξωτερικών, ο Οσμπορν πραγματοποίησε μυστικές συνομιλίες και με τον υπουργό Επικρατείας Γιώργο Γεραπετρίτη. Το αντικείμενο αυτού του μπαράζ επαφών δεν ήταν άλλο από την επιστροφή των Γλυπτών στην Ελλάδα.

Οπως πληροφορούνται «ΤΑ ΝΕΑ», εδώ και δεκατρείς μήνες το Λονδίνο έχει μετατραπεί σε θέατρο των επιχειρήσεων του (πολιτικού και διπλωματικού) «πολέμου» τον οποίο κήρυξε πριν από σαράντα χρόνια η Μελίνα Μερκούρη με επίδικο τα αριστοτεχνήματα που φιλοτέχνησε ο Φειδίας και απέσπασε ο λόρδος Ελγιν από τον Παρθενώνα στις αρχές του 19ου αιώνα. Ο πρόεδρος του Συμβουλίου Επιτρόπων του Βρετανικού Μουσείου (δηλαδή του οργάνου που διοικεί το ίδρυμα) αποτελεί κεντρικό πρόσωπο αυτού του θεάτρου. Οχι όμως ως πολεμιστής που μάχεται εναντίον των Ελλήνων, αλλά ως συνομιλητής τους, με απώτερο σκοπό να βρεθεί μια αμοιβαία επωφελής λύση σε ένα πρόβλημα που εκκρεμεί από το 1816, όταν το βρετανικό κράτος αγόρασε – σε τιμή ευκαιρίας – τα αρχαιοελληνικά τεχνουργήματα από τον Ελγιν.

Σύμφωνα με καλά πληροφορημένες πηγές, οι μυστικές διαπραγματεύσεις του 51χρονου Οσμπορν με τον έλληνα Πρωθυπουργό και τους δύο κορυφαίους υπουργούς της κυβέρνησής του βρίσκονται σε προχωρημένο στάδιο. Ωστόσο, τίποτε δεν έχει ακόμη οριστικοποιηθεί και ένα ναυάγιο της τελευταίας στιγμής δεν μπορεί να αποκλειστεί – όπως συμβαίνει σε κάθε λεπτή διαπραγμάτευση. Για πρώτη φορά, όμως, αχνοφαίνεται φως στην άκρη του τούνελ (και μάλλον δεν προέρχεται από το… τρένο). «Ο διάβολος κρύβεται στις λεπτομέρειες», σχολίασε, μιλώντας στα «ΝΕΑ», ελληνική πηγή. «Εχουμε συμφωνήσει στο 90% των εκκρεμοτήτων, αλλά παραμένει ένα κρίσιμο 10%. Είναι δύσκολο να καλύψουμε τη διαφορά, αλλά όχι ακατόρθωτο. Εχει γίνει σημαντική πρόοδος. Τους επόμενους μήνες θα φανεί αν αυτή είναι αρκετή για να επιτευχθεί συμφωνία».

Σε εξέλιξη

Ο μαραθώνιος μυστικής διπλωματίας με στόχο να μπει οριστικά τέλος στη διαίρεση του γλυπτού διακόσμου του Παρθενώνα βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη. Οι παρασκηνιακές διεργασίες εντατικοποιήθηκαν στα μέσα του περασμένου Νοεμβρίου, όταν ο Μητσοτάκης επισκέφθηκε το Λονδίνο για να δει τον Μπόρις Τζόνσον. Κι ενώ ο βρετανός ομόλογός του περιορίστηκε – κατά την προσφιλή τακτική του – σε αστειάκια και ξέκοψε δημοσίως κάθε συζήτηση για τα Μάρμαρα, πίσω από τα φώτα ο έλληνας Πρωθυπουργός είχε κανονίσει να συναντήσει, στην πρεσβευτική κατοικία, τον πρώην τσάρο της βρετανικής οικονομίας, ο οποίος είχε μόλις αναλάβει τα καθήκοντά του στο Βρετανικό Μουσείο. Το πρώτο ραντεβού ήταν διερευνητικό. «Η συνάντηση πήγε πολύ καλά», μας μετέφερε πηγή με γνώση των διαμειφθέντων. Ακολούθησαν επαφές του Γεραπετρίτη με τον Οσμπορν στο Λονδίνο μέσα στο 2021 και το 2022 – εκ του σύνεγγυς και εξ αποστάσεως. Το τελευταίο, πριν από την άφιξη του Πρωθυπουργού, ραντεβού έγινε στις 13 Οκτωβρίου στην πρεσβευτική κατοικία: συνομιλητής του Οσμπορν ήταν, αυτή τη φορά, ο Δένδιας. Επισήμως, ο υπουργός Εξωτερικών είχε ταξιδέψει στη Γηραιά Αλβιώνα μόνο για να συναντήσει τον νέο βρετανό ομόλογό του, Τζέιμς Κλέβερλι. Ανεπισήμως, έγραφε ένα ακόμη κεφάλαιο στις διαπραγματεύσεις με το Μουσείο, το οποίο εσχάτως δείχνει να τείνει ευήκοον ους στο θέμα των Γλυπτών. Οπως αποκάλυψαν «ΤΑ ΝΕΑ» στις 15 Σεπτεμβρίου, το βρετανικό ίδρυμα είναι για πρώτη φορά διατεθειμένο να κάνει διάλογο χωρίς προσχήματα και να διερευνήσει πιθανές λύσεις. Υπενθυμίζεται ότι τον περασμένο Ιούνιο ο Οσμπορν είχε πει ότι «υπάρχει μια συμφωνία που μπορεί να κλειστεί» για τα Μάρμαρα.

Ελγιν

Ο πιο πρόσφατος γύρος διαπραγματεύσεων σε ανώτατο επίπεδο διεξήχθη πριν από πέντε ημέρες: τη Δευτέρα 28 Νοεμβρίου, περίπου δύο ώρες προτού ο Μητσοτάκης γίνει δεκτός από τον βασιλιά Κάρολο στο κάστρο του Ουίνδσορ. Η συνάντηση, όπως και όλες οι προηγούμενες, δεν ανακοινώθηκε, ούτε γνωστοποιήθηκε στους ανταποκριτές στο Λονδίνο και στους απεσταλμένους των ελληνικών ΜΜΕ από την Αθήνα οι οποίοι κάλυπταν το πρωθυπουργικό ταξίδι. Ο Μητσοτάκης βρισκόταν στην πρεσβευτική κατοικία, μαζί με τον επικεφαλής του Οικονομικού Γραφείου του Αλέξη Πατέλη, πραγματοποιώντας διαδοχικά ραντεβού με επενδυτές. Αρχικά, ο σχεδιασμός ήθελε το τετ-α-τετ με τον Οσμπορν να γινόταν εκεί – όπως και τα προηγούμενα. Ωστόσο, για να διασφαλιστεί η μυστικότητα της συνάντησης, αποφασίστηκε το παράξενο αυτό ζευγάρι να συναντηθεί στο The Berkeley, μακριά από αδιάκριτα βλέμματα. «Η συζήτηση πήγε καλά. Προχωρήσαμε αρκετά. Παραμένουν, όμως, εκκρεμότητες. Συμφωνούμε σε πολλά, αλλά υπάρχουν και σημεία διαφωνίας», είπε η ίδια πηγή.

Τα σενάρια

Τι είδους συμφωνία θα μπορούσε να προκύψει; Στο τραπέζι βρίσκεται, σύμφωνα με πληροφορίες, το ενδεχόμενο έναρξης μιας «μακροχρόνιας πολιτιστικής συνεργασίας» μεταξύ του Βρετανικού Μουσείου και της Ελλάδας η οποία αφενός θα επιτρέψει την επανένωση των Γλυπτών στο Μουσείο Ακρόπολης και αφετέρου θα δώσει τη δυνατότητα στο λονδρέζικο ίδρυμα να διοργανώνει περιοδικές εκθέσεις με άλλους αρχαιοελληνικούς θησαυρούς που «εγγυώνται» την προσέλκυση νέου κοινού. Μιλώντας τη Δευτέρα – τέσσερις ώρες μετά το ραντεβού με τον Οσμπορν – στη London School of Economics, ο Μητσοτάκης χαρακτήρισε «εφικτή» την επανένωση των Γλυπτών και σημείωσε ότι έχει διαπιστώσει «πρόοδο», προσθέτοντας ότι «μπορεί να εξευρεθεί μία αμοιβαία επωφελής λύση («win-win») που θα λαμβάνει υπόψη τους προβληματισμούς του Βρετανικού Μουσείου». Προς την κατεύθυνση της επανένωσης εργάζεται αθόρυβα, αλλά μεθοδικά, και το υπουργείο Πολιτισμού, υπό την καθοδήγηση της Λίνας Μενδώνη. Τη λύση «win-win» προωθεί και η εκστρατεία Parthenon Project – πίσω από την οποία βρίσκεται ο βιομήχανος Γιάννης Λέφας – η οποία έχει εντάξει στο δυναμικό της κορυφαίες προσωπικότητες της βρετανικής δημόσιας ζωής, όπως ο πρώην υπουργός Πολιτισμού Μπεν Μπράντσο, ο μακροβιότερος υφυπουργός Πολιτισμού Εντ Βέιζι και ο διάσημος ηθοποιός και συγγραφέας Στίβεν Φράι.

Στο Βρετανικό Μουσείο βρίσκονται 15 μετόπες, 17 μορφές από τα δύο αετώματα του Παρθενώνα και περισσότερα από 75 μέτρα από τη ζωφόρο. Η πρόοδος που έχει σημειωθεί στις συζητήσεις οφείλεται, εν πολλοίς, στη θεμελιώδη παραδοχή που (φέρεται να) έχει κάνει ο επικεφαλής του Μουσείου ότι τα Γλυπτά είναι κατακερματισμένα και πρέπει να αποκατασταθούν στην Αθήνα ως ενιαίο έργο τέχνης. Η πράξη αυτή θα προσδώσει μια «αύρα ηθικής ανωτερότητας» στη Βρετανία, η οποία θα δεχθεί να χάσει κάτι που ισχυρίζεται ότι «της ανήκει», αναγνωρίζοντας ότι η θέση του βρίσκεται πλάι στο κορυφαίο μνημείο της κλασικής αρχαιότητας. Ως «αντίδωρο», η Ελλάδα προτίθεται να δανείσει στο Λονδίνο σπάνια αρχαιοελληνικά τέχνεργα.

Στίβεν Φράι

Και με το «αγκάθι» της κυριότητας τι γίνεται; Οι ίδιες πηγές σημειώνουν ότι εξετάζονται λύσεις οι οποίες θα «παραμερίζουν» το ιδιοκτησιακό καθεστώς και διαβεβαιώνουν ότι έχει βρεθεί νομική φόρμουλα που διασφαλίζει ότι η κυριότητα δεν θα θίγεται στο κείμενο μίας πιθανής συμφωνίας. Αν αυτό επαληθευτεί, θα συνιστά σημαντική υποχώρηση του Βρετανικού Μουσείου, το οποίο επί δεκαετίες έθετε ως «απαράβατο» όρο την αναγνώριση από την Ελλάδα της «βρετανικής ιδιοκτησίας» των Γλυπτών προκειμένου να συζητήσει όχι την οριστική επιστροφή, αλλά τον δανεισμό τους. Ηδη από τον Φεβρουάριο, το Μουσείο – με δήλωσή του προς «ΤΑ ΝΕΑ» – μοιάζει να «συζητά» την άρση της προϋπόθεσης αναγνώρισης ιδιοκτησίας.

Ενα από τα υπό συζήτηση ενδεχόμενα είναι να φτάσουμε στον πολυπόθητο στόχο της επανένωσης «σταδιακά». Μια λύση που εξετάζεται είναι το «μοντέλο του Παλέρμο»: τον περασμένο Ιανουάριο, ο λίθος VI της ανατολικής ζωφόρου του Παρθενώνα (γνωστός ως «θραύσμα Φέιγκαν») αποδόθηκε στο Μουσείο Ακρόπολης από το Αρχαιολογικό Μουσείο Αντονίνο Σαλίνας με τη μορφή της «μακροχρόνιας κατάθεσης» (deposito), με την προοπτική να παραμείνει εκεί επ’ αόριστον (sine die). Πέντε μήνες αργότερα, χάρη στους χειρισμούς του υπουργείου Πολιτισμού, ανακοινώθηκε η οριστική επανένωσή του στην Αθήνα. Μια παραλλαγή αυτού του μοντέλου θα μπορούσε να ακολουθηθεί για την επιστροφή των «ελγινείων», όπως τα αποκαλούν ακόμη πολλοί Βρετανοί. Στο τραπέζι έχει πέσει από το Βρετανικό Μουσείο και η πρόταση της «τμηματικής επιστροφής» ή ακόμη και της εκ περιτροπής έκθεσης των Γλυπτών σε Αθήνα και Λονδίνο, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι η ελληνική κυβέρνηση προκρίνει ή προτίθεται να αποδεχθεί αυτές τις λύσεις.

Με συναίνεση

Στην «εξίσωση» της επανένωσης δεν έχει μπει ακόμη η βρετανική κυβέρνηση, καθώς η ελληνική πλευρά επιδιώκει να εξασφαλίσει πρώτα τη συναίνεση του Μουσείου. Ο «Νόμος περί Βρετανικού Μουσείου» του 1963 απαγορεύει στο ίδρυμα να εκχωρεί εκθέματα από τη συλλογή του. Συνεπώς, η οριστική επιστροφή των αρχαιοελληνικών θησαυρών θα μπορούσε να επιτευχθεί μόνο αν αλλάξει η βρετανική νομοθεσία. Σίγουρα «μόνο» τότε; Ενας νέος νόμος – ο «Charities Act 2022» – άνοιξε παράθυρο για επιστροφές αντικειμένων στις χώρες προέλευσής τους «για ηθικούς λόγους». Τον Οκτώβριο, η κυβέρνηση ανέστειλε την εφαρμογή του, το θέμα όμως αναμένεται να επανέλθει στο μέλλον. Ερωτηθείς από «ΤΑ ΝΕΑ» τι να περιμένουμε από τα ραντεβού Οσμπορν – Μητσοτάκη για το μέλλον των Γλυπτών, ο εκπρόσωπος του Βρετανικού Μουσείου απάντησε σιβυλλικά: «Η εμβάθυνση της πρόσβασης και των γνώσεων του κοινού, η δημιουργία νέων τρόπων και ευκαιριών ώστε οι συλλογές να μοιράζονται και να γίνονται κατανοητές σε ολόκληρο τον κόσμο και η δημιουργία συνδέσεων μεταξύ του παρόντος και του παρελθόντος, παραμένουν στον πυρήνα εκείνων που το Μουσείο επιδιώκει να επιτύχει».

Βουλευτής των Συντηρητικών σχολίασε ότι «εφόσον τα Γλυπτά πάνε στην Αθήνα, έστω και με δάνειο ή όπως αλλιώς το βαφτίσουμε, δεν πρόκειται να ξαναγυρίσουν στο Λονδίνο». Την «παραδοχή» αυτή έκανε, την περασμένη εβδομάδα – μιλώντας στα «ΝΕΑ» -, και ο Μπράντσο, ενώ την ίδια γνώμη φέρεται να έχει και ο Οσμπορν, ο οποίος χρημάτισε υπουργός Οικονομικών μεταξύ 2010 και 2016. Εναν χρόνο μετά, έγινε επενδυτικός σύμβουλος της BlackRock, ενώ πέρυσι προσελήφθη στην επενδυτική τράπεζα Robey Warshaw. «Μια ζωή έκλεινε συμφωνίες. Είναι ο ορισμός του dealmaker. Ετσι βλέπει και τα Μάρμαρα: ως ένα καλό ντιλ», είπε η ίδια πηγή. Πλησιάζει άραγε ο καιρός που θα κλειστεί το «ντιλ των Γλυπτών» με θετική για την Ελλάδα έκβαση;