Ο «σκοτεινός» κόσμος της παιδικής εργασίας

Περπατώντας ένα πρωί στην πολύβουη Πλατεία Μοναστηρακίου, γνώριμες νότες φτάνουν στα αφτιά των περαστικών ανάμεσα στους ήχους ανθρώπων, αυτοκινήτων, λεωφορείων και μηχανών. Είναι ο 12χρονος Ιγκόρ που παίζει με το ακορντεόν του το τραγούδι «Ασ’ τα τα μαλλάκια σου», προσπαθώντας να βγάλει το μεροκάματο.

Αντί να βρίσκεται στο σχολείο, όπως όλα τα παιδιά της ηλικίας του, ο Ιγκόρ εξηγεί πως παίζει μουσική για να προσφέρει στην οικογένειά του, καθώς οι γονείς του είναι εδώ και καιρό άνεργοι. «Αγοράσαμε το ακορντεόν με τη μαμά με 25 ευρώ, έλειπαν λίγα πλήκτρα, αλλά τα καταφέρνω. Κάθομαι μόνος μου και φτιάχνω τα τραγούδια. Με βοηθάει καμιά φορά και η αδερφή μου», είπε χαμηλόφωνα και κατέβηκε βιαστικά τις σκάλες προς τον σταθμό του ΗΣΑΠ σαν να τον κυνηγούσε κάποιος. Ευτυχώς για τον 12χρονο ενδιαφέρθηκαν οι αρμόδιοι φορείς και σύντομα αναμένεται να ενταχθεί ξανά στην παιδική κανονικότητα, αυτή του παιχνιδιού, της ανεμελιάς και κυρίως του σχολείου. Ομως δεν είναι όλα τα παιδιά τόσο τυχερά.

Ερευνητική «παραμέληση»

Το φαινόμενο των εργαζόμενων παιδιών στη χώρα μας μπορεί να μην είναι συγκρίσιμο με τις χώρες του Τρίτου Κόσμου, ωστόσο υφίσταται. Ομως παρατηρείται μια ερευνητική «παραμέληση». Ουσιαστικά, τα παιδιά που εργάζονται καθίστανται κοινωνικά αόρατα και πολύ ευάλωτα αντιμετωπίζοντας τον κίνδυνο της απαγωγής, της σεξουαλικής κακοποίησης, της σωματικής βίας και των ατυχημάτων.

Οπως αναφέρει η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας (ILO), ένας συνδυασμός παραγόντων και όχι μόνο η φτώχεια στρέφει τα παιδιά να εργαστούν. Πάντως οι αριθμοί σοκάρουν: 160 εκατ. παιδιά, 63 εκατ. κορίτσια και 97 εκατ. αγόρια, αναγκάζονται να δουλεύουν παγκοσμίως και σχεδόν τα μισά εργάζονται υπό εξαιρετικά επικίνδυνες συνθήκες, σε ορυχεία, βυρσοδεψεία, εργοστάσια κ.λπ. Επιπρόσθετα, τα αγόρια και τα κορίτσια μεταξύ 5 έως 14 ετών που δουλεύουν σε φάρμες και φυτείες υπολογίζονται σε περισσότερα από 100 εκατ.

Οι αριθμοί στην Ελλάδα

Σύμφωνα με εκτιμήσεις, καθώς δεν υπάρχει εμπεριστατωμένη έρευνα τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα, οι ανήλικοι κάτω των 18 ετών που εργάζονται στη χώρα μας υπολογίζονται σε τουλάχιστον 70.000 με 100.000. Πρόκειται για παιδιά που εγκατέλειψαν το σχολείο (Ρομά και μετανάστες), ενώ σε αυτόν τον αριθμό περιλαμβάνονται και ανήλικοι που εργάζονται τις απογευματινές ώρες, τα Σαββατοκύριακα ή την περίοδο των διακοπών, πέραν του σχολικού ωραρίου.

Οι περισσότερες καταγγελίες σχετικά με την παιδική εργασία στη χώρα μας αφορούν παιδιά που πουλούν χαρτομάντιλα, επαιτούν στα φανάρια, παίζουν μουσική στους δρόμους, ενώ στην περιφέρεια έχουμε και καταγγελίες για εργασία σε χωράφια και καλλιέργειες. Βεβαίως, δεν λείπουν και τα περιστατικά σεξουαλικής εκμετάλλευσης ανηλίκων, που αποτελούν ξεχωριστή κατηγορία παιδικής κακοποίησης.

Αξίζει να σημειωθεί πως έχουν καταγραφεί και πιο «βαριά» περιστατικά, με χαρακτηριστικό παράδειγμα μια βιοτεχνία ρούχων στο κέντρο της Αθήνας, στον Σταθμό Λαρίσης, εντός της οποίας, σύμφωνα με τον ιδιοκτήτη του ακινήτου, δεκάδες παιδιά με καταγωγή από τη Νοτιοανατολική Ασία εντοπίστηκαν να εργάζονται υπό άθλιες συνθήκες. Οπως ανέφερε, μιλώντας στα «ΝΕΑ», με το που αντιλήφθηκε το περιστατικό, μέσα σε λίγες ώρες οι εμπλεκόμενοι εξαφανίστηκαν.

Ανεπαρκή μέτρα

Μπορεί σε κάποιους να προκαλεί εντύπωση ότι σε μια χώρα του ανεπτυγμένου δυτικού κόσμου καταγράφονται ακόμη και το 2022 περιστατικά παιδικής εργασίας. Τα στοιχεία, όμως, της UNICEF κατατάσσουν την Ελλάδα στις χώρες που εφαρμόζουν «ελλιπή και ανεπαρκή μέτρα» για την προστασία της μητρότητας και του παιδιού.

Τη διαπίστωση αυτή του Διεθνούς Ταμείου Επείγουσας Βοήθειας των Ηνωμένων Εθνών για τα Παιδιά, όπως είναι ο πλήρης τίτλος της UNICEF, επαληθεύουν και τα δεδομένα της ελληνικής πραγματικότητας. Για μεγάλο διάστημα υπήρχε καταπάτηση των δικαιωμάτων των παιδιών, ενώ ακόμη και στη «νόμιμη» εργασία ανηλίκων είχαμε παραβιάσεις της εργατικής νομοθεσίας, όπως ακριβώς και με τους ενήλικους εργαζομένους.

Πλέον η Ελλάδα έχει ένα νομοθετικό πλαίσιο για την παιδική εργασία. Εχει επικυρώσει τη Διεθνή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού (Ν. 2101/1992) για τον ορισμό της παιδικής εργασίας, τη Διεθνή Σύμβαση Εργασίας 182 του ILO για τις χειρότερες μορφές παιδικής εργασίας (Ν. 2918/2001). Εχει ψηφίσει τον Νόμο 1837/1989 για την προστασία των ανηλίκων από την απασχόληση, υπάρχει άρθρο για την προστασία των εργαζόμενων ανηλίκων στον Ν. 3144/2003 περί κοινωνικού διαλόγου για την προώθηση της απασχόλησης και την κοινωνική προστασία και έχει συμπεριλάβει αναφορά για τα ανήλικα θύματα του trafficking στον σχετικό Ν. 3064/2002. Σε ποιο, όμως, βαθμό εφαρμόζεται αυτό το νομοθετικό πλαίσιο;

Ανεξάρτητη Αρχή Επιθεώρησης Εργασίας

Κατά 94% αυξήθηκε η εργασία ανηλίκων το 2022

«ΤΑ ΝΕΑ» απευθύνθηκαν στον διοικητή της Ανεξάρτητης Αρχής Επιθεώρησης Εργασίας Γιώργο Τζιλιβάκη, ο οποίος τόνισε πως στην Ελλάδα καταγράφεται εργασία ανηλίκων και όχι παιδική εργασία. «Είναι γεγονός ότι φέτος είχαμε σημαντική αύξηση της έκδοσης βιβλιαρίων εργασίας ανηλίκων. Ενας από τους λόγους είναι πως ύστερα από τους εντατικούς ελέγχους των τελευταίων ετών και τα σχετικά πρόστιμα αρχίζει να γίνεται αντιληπτό ότι η νομιμότητα συμφέρει. Ετσι έχουν αρχίσει να δηλώνονται μαζικά οι ανήλικοι που εργάζονται, κυρίως την καλοκαιρινή περίοδο. Αλλωστε, οι περισσότερες μικρές τουριστικές επιχειρήσεις είναι οικογενειακές, οπότε από τη στιγμή που ανέβηκε η τουριστική δραστηριότητα, αυξήθηκε και η ζήτηση για εποχικό προσωπικό».

Ο Γιώργος Τζιλιβάκης εκτιμά πως «το φαινόμενο επιτείνεται και από τη λεγόμενη “μεγάλη παραίτηση”, που έχει στερήσει την αγορά όλων των δυτικών κοινωνιών από εργαζομένους». Ως αποτέλεσμα, όπου υπάρχει δυνατότητα, το κενό αναπληρώνεται από δεκαεξάχρονους και δεκαεπτάχρονους εργαζομένους. «Και αυτό πρέπει να τονιστεί, αφού μιλάμε για συγκεκριμένες ηλικίες ανηλίκων που μπορούν, βάσει νόμου, να απασχοληθούν και σε συγκεκριμένες κατηγορίες εργασιών», πρόσθεσε.

Οπως επισημαίνεται από την Ανεξάρτητη Αρχή, η εργασία των ανηλίκων υπόκειται σε περιορισμούς που αποσκοπούν στην απαγόρευση της απασχόλησης σε εργασίες επικίνδυνες για τη σωματική τους ακεραιότητα ή επιβλαβείς για την υγεία τους. «Οι σχετικές διατάξεις εφαρμόζονται σε κάθε μορφής απασχόληση και αυτοαπασχόληση ανηλίκων και η μόνη εξαίρεση που προβλέπει ο νόμος για τη μη εφαρμογή του είναι οι περιστασιακές και σύντομης διάρκειας ελαφριές εργασίες που αφορούν τις οικογενειακού χαρακτήρα γεωργικές, δασικές και κτηνοτροφικές εργασίες, με την προϋπόθεση ότι οι εργασίες αυτές εκτελούνται κατά τη διάρκεια της ημέρας».

Βιβλιάριο εργασίας

Επιπλέον, οι ανήλικοι που δεν έχουν συμπληρώσει το 15ο έτος της ηλικίας τους απαγορεύεται να απασχοληθούν σε οποιαδήποτε εργασία, με την εξαίρεση των καλλιτεχνικών και παρεμφερών απασχολήσεων, ενώ δεν επιτρέπεται να απασχολούνται αν δεν είναι εφοδιασμένοι με βιβλιάριο εργασίας, ειδικό για τη συγκεκριμένη εργασία ή ομάδα εργασιών. «Το να εργάζεται ένας ανήλικος σε μια οικογενειακή επιχείρηση ή για να βοηθήσει την οικογένειά του, ειδικά τα καλοκαίρια, συνέβαινε πάντα. Αυτό που σήμερα αλλάζει είναι ότι η εργασία ανηλίκων δηλώνεται. Ως Επιθεώρηση Εργασίας επεξεργαζόμαστε προτάσεις για τη βελτιστοποίηση της όλης διαδικασίας, με την αξιοποίηση διαθέσιμων ψηφιακών εργαλείων», κατέληξε ο Γιώργος Τζιλιβάκης.

Σύμφωνα με στοιχεία της Ανεξάρτητης Αρχής για το 2022, η εργασία ανηλίκων και ειδικά εφήβων 16-17 ετών αυξήθηκε κατά 94% σε σχέση με πέρυσι λόγω των κενών θέσεων σε τουρισμό και επισιτισμό.

Ωστόσο, ακόμη κι έτσι, η παιδική εργασία και η εργασία ανηλίκων δεν παύει να αποτελεί πρόβλημα, μια ανοιχτή πληγή στη χώρα μας και διεθνώς. Τα παιδιά δεν πρέπει να εργάζονται αλλά να παίζουν και να μαθαίνουν.