Η κατασκευή σταθμού του μετρό στην πλατεία Εξαρχείων και η ανάπλαση του λόφου του Στρέφη έχουν χωρίσει τη γειτονιά του κέντρου σε δύο «στρατόπεδα». Η ταυτόχρονη εκκίνηση των έργων όμως σημαίνει πως η πρόσβαση στους δύο από τους τρεις δημόσιους χώρους πρασίνου των Εξαρχείων θα είναι περιορισμένη και για ένα διάστημα το Αυτοδιαχειριζόμενο Πάρκο Ναυαρίνου θα είναι ο μόνος ελεύθερος χώρος στην περιοχή που δεν θα είναι περίκλειστο εργοτάξιο. «Το μετρό θα ολοκληρωθεί στα επόμενα οκτώ με δέκα χρόνια. Ο λόφος του Στρέφη δεν άντεχε να χάσει άλλη μία δεκαετία» λέει στα «ΝΕΑ» ο δήμαρχος Αθηναίων Κώστας Μπακογιάννης, αιτιολογώντας την παράλληλη εκτέλεση των δύο έργων.

«Εδώ και καιρό χτυπιέται η φυσιογνωμία των Εξαρχείων. Είναι η μόνη γειτονιά του κέντρου που συνδυάζει κατοικία, εργασία και ψυχαγωγία, ενώ τα ζωντανά παραδείγματα αλληλεγγύης και συντροφικότητας που επιδεικνύει ο κόσμος δεν συνάδουν με τις κυρίαρχες επιλογές του πολιτικού κα οικονομικού συστήματος» λέει ο Νίκος Κοτσελόπουλος, κάτοικος των Εξαρχείων και μέλος της Ανοιχτής Συνέλευσης «Οχι Μετρό στην Πλατεία Εξαρχείων».

«Με το μετρό, η πλατεία και η περιοχή γενικότερα θα αποκτήσουν καινούργια ζωή» αντιτείνει η Μαρία Αθανασοπούλου, επίσης κάτοικος της περιοχής και πρόεδρος του Συλλόγου Κατοίκων και Επαγγελματιών «Τα Εξάρχεια». Εκτιμά, δε, ότι «αν γινόταν ένα μυστικό δημοψήφισμα μεταξύ των κατοίκων, αυτοί που είναι υπέρ του μετρό στην πλατεία θα υπερτερούσαν».

Γόρδιος δεσμός

 

Στον πρώτο σχεδιασμό της Γραμμής 4 του μετρό, το 2009, η πλατεία Εξαρχείων είχε οριστεί ως ο κατάλληλος χώρος για τη δημιουργία του σταθμού. Ωστόσο, εννέα χρόνια αργότερα, το 2018, συστάθηκε επιτροπή για τη διερεύνηση εναλλακτικών επιλογών, με συμμετοχή της Αττικό Μετρό, της Ανάπλασης Αθήνας ΑΕ, του Αρχαιολογικού Μουσείου, του Επιγραφικού Μουσείου και καθηγητών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου.

«Ακούσαμε τις αντιδράσεις για το μετρό στην πλατεία και ψάξαμε να βρούμε μια κοινώς αποδεκτή λύση» περιγράφει ο τότε πρόεδρος της Αττικό Μετρό και καθηγητής της Πολυτεχνικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Γιάννης Μυλόπουλος.

Η επιτροπή εξέτασε τρία εναλλακτικά σενάρια: α) παραμονή του σταθμού στην πλατεία με εξόδους σε παρακείμενους δρόμους, β) κατασκευή του σταθμού στη διασταύρωση των οδών Τοσίτσα και Ζαΐμη και γ) κατασκευή του σταθμού στη συμβολή Τοσίτσα και Μπουμπουλίνας. Επικράτησε το τελευταίο. «Ηταν η χρυσή τομή» σημειώνει ο καθηγητής, καθώς «το σημείο εξυπηρετεί τρία τοπόσημα και υψηλής επισκεψιμότητας σημεία – το Αρχαιολογικό Μουσείο, το ΕΜΠ και την πλατεία Εξαρχείων, με την οποία ο σταθμός θα επικοινωνούσε με υπόγεια σήραγγα που θα κατέληγε σε έξοδο». Αλλωστε, μετατόπιση της αρχικής θέσης του σταθμού (πριν από την έναρξη των εργασιών, οπότε δεν θα υπήρχε και μεταβολή στο κόστος κατασκευής, παρά μόνο της μελέτης) είχε γίνει και στην περίπτωση του Κεραμεικού.

«Θα ήταν ένα διαφορετικό έργο»

 

Η τωρινή διοίκηση της Αττικό Μετρό, εντούτοις, διαφωνεί. «Τυχόν μετακίνηση του σταθμού στη γωνία Τοσίτσα και Μπουμπουλίνας θα αποτελούσε ένα διαφορετικό έργο, αφού για να επιτευχθεί η τεχνικά αποδεκτή χάραξη θα έπρεπε να μετακινηθούν τουλάχιστον δύο προηγούμενοι σταθμοί (σ.σ.: Δικαστήρια και Αλεξάνδρας) και να επιμηκυνθεί το συνολικό μήκος των σηράγγων» εξηγεί ο πρόεδρος της εταιρείας Νίκος Ταχιάος. Και προσθέτει ότι το συνολικό κόστος του έργου θα αυξανόταν σημαντικά και θα υπήρχαν απροσδιόριστες καθυστερήσεις.

«Δεν υπήρξε πραγματικός σχεδιασμός της προηγούμενης κυβέρνησης για κατασκευή του σταθμού στη συμβολή Τοσίτσα και Μπουμπουλίνας αλλά μόνο πρόθεση για διερεύνηση» λέει ο καθηγητής Αρχιτεκτονικής του ΕΜΠ Παναγιώτης Τουρνικιώτης, που επίσης συμμετείχε στην επιτροπή. Για τον ίδιο, το πιο κρίσιμο ζήτημα είναι το μετρό «να μη γίνει μόνο ως άρτιο κυκλοφοριακό έργο κάτω από τη γη αλλά και ως καλά σχεδιασμένο έργο στην ευρύτερη επιφάνεια της πόλης». «Αυτό πρέπει να διεκδικήσουμε ως ειδικοί και ως πολίτες» υπογραμμίζει.

Η περιφραγμένη πλατεία

 

Τον περασμένο Αύγουστο η πλατεία Εξαρχείων περιφράχθηκε με λαμαρίνες για να ξεκινήσουν τα έργα. Αρκετοί ήταν οι κάτοικοι που αντέδρασαν και συνεχίζουν να αντιδρούν, ζητώντας να διακοπούν οι εργασίες. «Το εργοτάξιο στήθηκε στις 4 τα ξημερώματα» σημειώνει ο Νίκος Κοτσελόπουλος, κατηγορώντας τις αρμόδιες υπηρεσίες για την έλλειψη δημόσιας διαβούλευσης.

Από την ημέρα που τοποθετήθηκαν οι λαμαρίνες, υπάρχει μόνιμη παρουσία τουλάχιστον 25 αστυνομικών τριών διαφορετικών ομάδων (ΟΠΚΕ, ΔΡΑΣΗ, ΥΜΕΤ/ΥΑΤ) στις τρεις γωνίες της πλατείας. «Οι μπάτσοι πουλάνε τη λαμαρίνη» γράφει το σύνθημα σε μία πλευρά του εργοταξίου.

«Το μετρό γίνεται, σε χρόνο ενεστώτα, και θα ολοκληρωθεί» επιμένει η Μαρία Αθανασοπούλου. Υπογραμμίζει όμως και αυτή ότι «κανένας δεν θέλει τα ΜΑΤ έξω από το σπίτι του, αλλά κάποιοι τα φέρνουν».

«Το μετρό θα φέρει στη γειτονιά περισσότερο κόσμο» εκτιμά ο Γιώργος Αποστολόπουλος, δημοτικός σύμβουλος Αθηναίων με την παράταξη «Αθήνα Είσαι Εσύ» του Παύλου Γερουλάνου και επί μακρόν κάτοικος Εξαρχείων. Κατά τον ίδιο, η γειτονιά θα θυμίσει ξανά παλαιότερες εποχές, όταν γύρω από την πλατεία υπήρχαν τα πάντα: το ιστορικό Φλοράλ, το παραδοσιακό καφενείο, καλλιτέχνες… «Θέλω ξανά Εξάρχεια για όλους» λέει.

Ωστόσο, τα οκτώ τουλάχιστον χρόνια που η πλατεία θα παραμείνει κλειστή είναι ένα τίμημα που πολλοί κάτοικοι δεν θέλουν να πληρώσουν. «Είναι πολλά τα οκτώ χρόνια “νέκρας” και έντονης αστυνομικής παρουσίας» τονίζει ο Γιάννης Σταθόπουλος, που επίσης ζει για χρόνια στην περιοχή.

Ανησυχίες εκφράζονται όμως και για το περιβαλλοντικό αποτύπωμα των έργων. «Η κοπή των 72 δέντρων και φυτών της πλατείας Εξαρχείων είναι εγκληματική αν αναλογιστούμε το ελάχιστο πράσινο της πόλης» σημειώνει ο Νίκος Κοτσελόπουλος. Μερικά από αυτά θα μεταφερθούν σε άλλους χώρους πρασίνου. Ωστόσο, το παράδειγμα της μεταφύτευσης των δέντρων της πλατείας Κολωνακίου στο Μητροπολιτικό Πάρκο Γουδή «δεν εγγυάται ότι αυτά θα ζήσουν» συνεχίζει ο ίδιος.

Πενήντα κάτοικοι των Εξαρχείων έχουν ήδη καταθέσει προσφυγή στο Συμβούλιο της Επικρατείας, ζητώντας την ακύρωση της τεχνικής και περιβαλλοντικής μελέτης (ΤΕΠΕΜ), υποστηρίζοντας ότι δεν πληροί τα κριτήρια σχετικά με τις επιπτώσεις του έργου στο φυτικό κεφάλαιο και την πολιτισμική κληρονομιά της πλατείας. Το ΣτΕ απέρριψε το αίτημα για έκδοση προσωρινής διαταγής αναστολής των εργασιών μέχρις ότου συζητηθεί επί της ουσίας η υπόθεση.

Το πρόβλημα της κατοικίας

 

Στις πορείες κατά της χωροθέτησης του σταθμού ακούγεται το σύνθημα «Μετρό σημαίνει φτωχοί εκτοπισμένοι». Αρκετοί υποστηρίζουν ότι τα Εξάρχεια αντιμετωπίζουν ένα φαινόμενο «εξευγενισμού» (gentrification), δηλαδή μια είσοδο ανθρώπων με υψηλότερα εισοδήματα εκεί όπου επικρατούσαν σχετικά χαμηλά και εξώθηση κατοίκων και επιχειρήσεων που αδυνατούν να αντεπεξέλθουν.

Τα ενοίκια στα Εξάρχεια αυξάνονται ραγδαία. Σύμφωνα με έρευνα της κτηματομεσιτικής εταιρείας RE/MAX, η ενοικίαση ενός διαμερίσματος 80 τ.μ. υπολογίζεται σήμερα στα 680 ευρώ μηνιαίως (8,5 ευρώ ανά τ.μ.), καταγράφοντας αύξηση 18% σε σχέση με το 2021 (7,2 ευρώ ανά τ.μ.), καθιστώντας πλέον τα Εξάρχεια μία από τις ακριβότερες περιοχές του κέντρου. Σημαντικότατο ρόλο σε αυτό, βέβαια, έχουν παίξει και οι πλατφόρμες βραχυχρόνιας μίσθωσης καταλυμάτων, που έχουν μετατρέψει πολλά διαμερίσματα των Εξαρχείων σε τουριστικά καταλύματα, για άτομα που, μεταξύ άλλων, επιθυμούν να γνωρίσουν τη… «γειτονιά των αναρχικών», όπως συχνά διαφημίζεται.

«Υπάρχει κρίση στέγης γενικότερα στην Αθήνα, δεν είναι το μετρό που τη δημιουργεί» υποστηρίζει η πρόεδρος του Συλλόγου Κατοίκων και Επαγγελματιών «Τα Εξάρχεια», υπογραμμίζοντας παράλληλα ότι «η Πολιτεία πρέπει να κάνει κάτι για τα Airbnb». Αυτό, εξάλλου, φαίνεται να είναι από τα λίγα σημεία στα οποία συγκλίνουν τα δύο «στρατόπεδα». Ενα ακόμα πεδίο συμφωνίας αποτελούν οι διαχρονικές ευθύνες του κράτους για την κατάσταση στην οποία περιήλθαν τα Εξάρχεια τα τελευταία χρόνια. «Η πλατεία είχε προβλήματα που προέρχονταν από τη μεθοδευμένη εγκατάλειψή της από τον Δήμο Αθηναίων» λέει το μέλος της Ανοιχτής Συνέλευσης «Οχι Μετρό στην Πλατεία Εξαρχείων».