Ο Πάμπλο Πικάσο είχε περιοριστεί στη φράση ότι «η τέχνη ξεπλένει από την ψυχή τη σκόνη της καθημερινότητας». Ισως, διότι δεν είχε σκεφτεί ότι ένας επιτυχημένος καλυτέχνης και ένας απατεώνας που επιτυχώς ξεπλένει χρήμα έχουν τρία κοινά: Ταλέντο, φαντασία και τύχη.

Το πώς τελικά γίνεται ή προσπαθούν κάποιοι να ξεπλύνουν βρώμικο χρήμα μέσα από την αγορά τέχνης μπρούμε να το μάθουμε από πραγματικά περιστατικά που περιγράφουν ογκώδεις φάκελοι διωκτικών αρχών.

1. Κινητή αξία

Πριν από περίπου πέντε χρόνια, ένας τραπεζίτης από τη Βραζιλία υπεξαίρεσε κεφάλαια από την τράπεζά του. Με τα χρήματα αυτά αγόρασε έναν πανάκριβο και σπάνιο πίνακα ζωγραφικής. Το συσκεύασε και δήλωσε ως αξία περιεχομένου 100 δολάρια. Από τη Βραζιλία έφυγε αεροπορικώς για τις ΗΠΑ με ενδιάμεση στάση την Ολλανδία.

Στόχος του επίδοξου πρώην τραπεζίτη ήταν να πουλήσει τον πίνακα στις ΗΠΑ και με τον τρόπο αυτό να μεταφέρει τα κεφάλαια που έκλεψε από τη Βραζιλία στις ΗΠΑ, έτοιμα προς κάθε νόμιμη χρήση. Ο σάλος στη Βραζιλία και τα ίχνη του στις αεροπορικές εταιρείες, όμως, πρόλαβαν τα όνειρά του.

2. Εταιρείες βιτρίνες και offshore

Πρόκειται, ίσως, για μία από τις πιο δημοφιλείς μεθόδους που χρησιμοποιείται με πολλές παραλλαγές. Μία από αυτές χρησιμοποιήθηκε από αξιωματούχους της Μαλαισίας, οι οποίες αφού υπεξαίρεσαν κρατικά κεφάλαια 1 δισ. δολαρίων, αγόρασαν με αυτά ακίνητα και έργα τέχνης. Λίγο καιρό αργότερα εμφανίστηκε μια offshore από τα νησιά Κάιμαν που έβαλε ενέχυρο κάποιους από τους πίνακες αυτούς για να πάρει δάνειο 107 εκατ. δολαρίων. Μάλιστα, το δάνειο το πήρε από οίκο δημοπρασιών έργων τέχνης.

3. Ανωνυμία μέσω offshore

Η μέθοδος αυτή χρησιμοποιήθηκε από αρκετούς ρώσους ολιγάρχες και ειδικά από τότε που ξεκίνησαν οι κυρώσεις της Δύσης προς τη Ρωσία. Αλλά οι κυρώσεις ήταν και η αιτία που αποκαλύφθηκαν αρκετοί. Οπως είχε γίνει δηλαδή πριν από επτά χρόνια, όταν πουλήθηκε ένας πίνακας έναντι 16 εκατ. ευρώ. Αποκαλύφθηκε στη συνέχεια ότι πωλητής ήταν μια offshore γνωστού ρώσου ολιγάρχη, ο οποίος είχε αγοράσει και νησί στην Ελλάδα.

4. Υποκειμενικότητα και μεγάλες αξίες

Το παράδειγμα που ακολουθεί είναι φανταστικό, αλλά παρουσιάστηκε από γνώστη του τρόπου που λειτουργούν οι απατεώνες και οι ελεγκτικές αρχές. Ενας προσφέρει έναν πίνακα 200.000 δολ. και ναρκωτικά αξίας 800.000 δολαρίων. Ο αγοραστής τα παίρνει και δίνει στον πωλητή 1 εκατ. δολάρια σε μετρητά.

Η συναλλαγή αυτή καταγράφεται ως αγοραπωλησία (αξία 1 εκατ. δολάρια) του πίνακα. Δηλαδή πουλήθηκε έναντι 1 εκατ. δολαρίων (όταν η αρχική του αξία ήταν 200.000 δολάρια). Η φορολογική αρχή δεν πρόκειται να ελέγξει αν το 1 εκατ. αποτελεί υπερβολική τιμή ή όχι. Εξάλλου, έχουν ακουστεί τεράστια νούμερα στην αγορά αυτή.

5. Παράκαμψη στα τεκμήρια και το πόθεν έσχες

Δεν υπάρχει ενιαίο φορολογικό σύστημα διεθνώς, ούτε καν μεταξύ των χωρών της Ευρωζώνης. Στόχος του απατεώνα είναι να αγοράσει κάτι το οποίο δεν απαιτεί να δικαιολογήσει την προέλευση των χρημάτων. Σε πολλές χώρες αυτό μπορεί να είναι η συμμετοχή σε μετοχικό κεφάλαιο εταιρείες, η αύξηση μετοχικού κεφαλαίου, η αγορά ομολόγων, η απόκτηση ακινήτων και η αγορά έργων τέχνης. Στη συνέχεια, το μόνο που χρειάζεται είναι να πουλήσει τις μετοχές, τα ομόλογα, τα ακίνητα ή τα έργα τέχνης σε υψηλότερη τιμή ώστε να ξεπλύνει το χρήμα.

6. Είδος ανταλλαγής ή ενεχύρου

Ενας πίνακας ζωγραφικής ή ένα γλυπτό εύκολα μεταφέρεται. Δίνεται ως αντάλλαγμα για αγορά μετοχών ή ακινήτου ή χρησιμοποιείται ως ενέχυρο για δάνειο από τράπεζα. Το ποσό του δανείου αποτελεί καθαρό χρήμα το οποίο μπορεί να αγοράσει οτιδήποτε.

7. Μέθοδος ISIS

Ο ISIS με τη βοήθεια τζιχαντιστών έβρισκαν αρχαία από ανασκαφές στον Ιράκ και τη Συρία. Εκεί, μέσω τρίτου, αγόραζαν τα αντικείμενα με έκπτωση και στη συνέχεια τα έστελναν σε περιοχές κοντά στα σύνορα της Τουρκίας και του Λιβάνου. Μετά έπερναν τον δρόμο προς την Ευρώπη, όπου πωλούνταν σε κάποιον δυτικό επενδυτή. Με τον τρόπο αυτό χρηματοδοτούνταν ο ISIS.

Ακριβό σπορ για λίγους

Η αγορά τέχνης αποτελεί ένα πανάκριβο σπορ. Απευθύνεται σε λίγους που διαθέτουν πολύ χρήμα και έχουν πρόσβαση σε διεθνείς αγορές, μεγάλους οίκους και γνωστούς συλλέκτες. Αρκεί να αναφερθεί ότι μόνο τρεις μεγάλοι οίκοι (Christie’s, Sotheby’s και Phillips), στο πρώτο εξάμηνο του έτους πραγματοποίησαν 424 δημοπρασίες παγκοσμίως συνολικού τζίρου 7,1 δισ. ευρώ, σύμφωνα με την ετήσια έκθεση της Basel Art. Ο συνολικός τζίρος για το 2022 παγκοσμίως υπολογίζεται στα 64 δισ. ευρώ, με τη μέση αξία αγοράς να διαμορφώνεται στα 372.000 δολάρια.

Ομως, το ακριβές μέγεθος δεν το γνωρίζει κανείς. Διότι, οι καταγεγραμμένες αγορές και πωλήσεις έργων τέχνων το 2022 μπορεί να υπολογίζονται σε 64 δισ. ευρώ, αλλά μόνο σε μια ειδικά διαμορφωμένη αποθήκη κοντά στο αεροδρόμιο της Γενεύης βρίσκονται έργα αξίας 100 δισ. ευρώ που περιμένουν να εκτελωνιστούν. Τέτοιες μεγάλες αποθήκες υπάρχουν στο Λουξεμβούργο και στη Σινγκαπούρη.

Και δεν είναι τυχαίο ότι αυτές συγκεντρώνουν τα περισσότερα και ακριβότερα έργα τέχνης, τα οποία μπορεί να παραμένουν εκεί παρκαρισμένα για αρκετό καιρό. Στις χώρες αυτές, οι αποθήκες αυτές, πέρα από τη φύλαξη και τις σωστές συνθήκες συντήρησης, προσφέρουν ειδικά φορολογικά προνόμια.

Οπως, για παράδειγμα, η διατήρηση της ανωνυμίας από τις φορολογικές και τελωνειακές αρχές μέχρι τη μετακίνησή τους. Ετσι, ένας πωλητής έργου τέχνης που βρίσκεται σε αυτή την αποθήκη μπορεί να είναι και ο αγοραστής, χωρίς να χρειαστεί να μετακινηθεί το έργο ούτε ένα εκατοστό.

Οι τιμές

Η αγορά τέχνης έχει κάποια χαρακτηριστικά που προσελκύουν όχι μόνο τους λάτρεις της τέχνης και των συλλογών, αλλά και εκείνους που προσπαθούν να ξεπλύνουν χρήμα από παράνομες δραστηριότητες. Τα χαρακτηριστικά αυτά είναι κυρίως η υψηλή αξία που μπορεί να έχει ένα αντικείμενο, η δυνατότητα μεταφοράς του και οι μεγάλες διακυμάνσεις στις τιμές, οι οποίες μπορεί να χειραγωγηθούν.

Στο χρηματιστήριο της τέχνης δεν υπάρχει κάποιος αντικειμενικός κανόνας για να θεωρηθεί κάτι υπερτιμημένο ή υποτιμημένο, ούτε κάποιο αντικειμενικό μέτρο αξιολόγησης και εκτίμησης. Ενα άλλο χαρακτηριστικό είναι η ανωνυμία, παρά τη συνεχή αυστηροποίηση των θεσμικών πλαισίων σε ΗΠΑ και Ευρώπη. Ισως, διότι οι ολοένα και αυστηρότεροι κανόνες προέρχονται από τις φορολογικές αρχές ή από τις τραπεζικές και αφορούν σε οργανωμένες αγορές, όπως οίκους δημοπρασιών, εμπόρους και private banking και επενδυτικών εταιρειών.

Υπάρχουν, όμως, και ιδιωτικές συναλλαγές – ακόμα και μέσω Ιντερνετ, email και τηλέφωνο -, ενώ σχετικά πρόσφατα εμφανίστηκε η αγορά ψηφιακών έργων τέχνης, τα λεγόμενα NFT, που συνδέονται με πλατφόρμες και συναλλαγές κρυπτονομισμάτων. Και εδώ ο έλεγχος γίνεται ακόμα πιο δύσκολος, ειδικά όταν η αγορά αυτή έφτασε φέτος το 1 δισ. δολάρια, ενώ είχε κάνει ρεκόρ κατά την πανδημία στα 2,4 δισ.

Υποκειμενικές αξίες

Από τις περιπτώσεις που έχουν εντοπιστεί διεθνώς, όσοι επιλέγουν την αγορά τέχνης για ξέπλυμα χρήματος χρησιμοποιούν κυρίως την υποκειμενικότητα για την αξία ενός έργου και το σχετικά θολό κανονιστικό περιβάλλον.

Επιπλέον, επιλέγουν εκείνες τις χώρες ή τους τρόπους ώστε να παρακαμφθούν τυχόν φορολογικά εμπόδια, όπως τεκμήρια, πόθεν έσχες ή φόρος επί των συναλλαγών ή της αξίας των έργων.

Για παράδειγμα, η πρόσφατη επικαιροποίηση του πλαισίου στις ΗΠΑ (BSA) μπορεί να περιλαμβάνει τους εμπόρους και τους συναλλασσόμενους με πολύτιμα μέταλα, πολύτιμες πέτρες και τιμαλφή, αλλά δεν κάνει σαφή αναφορά στα έργα τέχνης. Αντίθετα, η 5η Οδηγία της ΕΕ αναφέρεται συγκεκριμένα στην αγορά τέχνης.

Τελευταία Νέα