Λίγες μόλις ημέρες μετά τις εκλογές της 17ης Νοεμβρίου 1974 και τον εκλογικό θρίαμβο της ΝΔ του Κωνσταντίνου Καραμανλή, αλλά και λίγους μόλις μήνες μετά την κατάρρευση της χούντας των συνταγματαρχών, ο ελληνικός λαός κλήθηκε να λάβει μια ακόμη απόφαση μείζονος σημασίας, αναφορικά με τη μορφή του πολιτεύματος και την τύχη της μοναρχίας αυτήν τη φορά.
Το δημοψήφισμα που διενεργήθηκε γι’ αυτόν το σκοπό στις 8 Δεκεμβρίου 1974, με αδιάβλητο κατά κοινή ομολογία τρόπο, έλυσε διά παντός το πολιτειακό ζήτημα που ταλάνιζε την Ελλάδα επί ολόκληρες δεκαετίες και είχε διχάσει κατ’ επανάληψιν τους Έλληνες.
Ο τελευταίος βασιλιάς των Ελλήνων
Μέσα σε συνθήκες πρωτοφανούς για τον ελληνικό πολιτικό βίο ελευθερίας, η συντριπτική πλειοψηφία των Ελληνίδων και των Ελλήνων τάχθηκε υπέρ της αβασίλευτης δημοκρατίας.
Έτσι, το Στέμμα, που είχε ήδη αποκαθηλωθεί στη συνείδηση των περισσοτέρων εξαιτίας του αρνητικού εξωθεσμικού ρόλου που είχε διαδραματίσει σε διάφορες κρίσιμες φάσεις του 20ού αιώνα και δη στην προδικτατορική περίοδο, εξέλιπε οριστικά ως παράγοντας της ελληνικής πολιτικής ζωής.
Η διεξαγωγή του δημοψηφίσματος της 8ης Δεκεμβρίου 1974 σήμανε την εγκαθίδρυση καθεστώτος αβασίλευτης δημοκρατίας στη χώρα μας, και μάλιστα προεδρευομένης κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, όπως αυτή αποτυπώθηκε στο Σύνταγμα του 1975.
Τα προηγηθέντα – Οι θέσεις των κομμάτων
Ο ελληνικός λαός κλήθηκε να αποφασίσει για τον τρόπο ανάδειξης του αρχηγού του κράτους και την επιστροφή ή μη του Κωνσταντίνου στη χώρα, μετά το αποτυχημένο κίνημά του κατά του δικτάτορα Παπαδόπουλου, το Δεκέμβριο του 1967, και την προηγηθείσα κατάργηση της μοναρχίας με το χουντικό δημοψήφισμα της 29ης Ιουλίου 1973.
Στην προεκλογική εκστρατεία, στην οποία δεν αναμείχθηκαν άμεσα οι πολιτικοί αρχηγοί, πρωτοστάτησαν από την πλευρά των οπαδών της αβασίλευτης δημοκρατίας ο διανοούμενος Μάριος Πλωρίτης, οι πανεπιστημιακοί καθηγητές Φαίδων Βεγλερής και Γεώργιος – Αλέξανδρος Μαγκάκης, καθώς και οι πολιτικοί Αλέκος Παναγούλης και Κώστας Σημίτης.
Ο Κωνσταντίνος περιορίστηκε στο να υποστηρίξει τις απόψεις του μέσω τηλεοπτικών μηνυμάτων, καθώς δεν του δόθηκε άδεια να έλθει στην Ελλάδα.
Τον τόνο της προεκλογικής περιόδου έδωσαν χωρίς καμία αμφιβολία οι οπαδοί της αβασίλευτης δημοκρατίας, ενώ η αφίσα που έμεινε στην ιστορία ήταν εκείνη του σκιτσογράφου Σπύρου Ορνεράκη, που παρουσίαζε ένα πιτσιρίκι να κάνει πιπί μέσα σε ένα αντεστραμμένο στέμμα.
Από τα τότε ελληνικά πολιτικά κόμματα, το μόνο που τάχθηκε υπέρ του Κωνσταντίνου ήταν η Εθνική Δημοκρατική Ένωσις (Ε.Δ.Ε.) του Πέτρου Γαρουφαλιά, που είχε μείνει εκτός Βουλής και συσπείρωνε χουντικούς και βασιλόφρονες.
Η κυβερνητική παράταξη, που είχε στους κόλπους της ένα μεγάλο όγκο φιλοβασιλικών ψηφοφόρων, αποφάσισε να τηρήσει ουδέτερη στάση, ενώ τα υπόλοιπα κόμματα (ΕΚ-ΝΔ, ΠΑΣΟΚ και Ενωμένη Αριστερά – ΚΚΕ, ΚΚΕ εσ., ΕΔΑ) τάχθηκαν ξεκάθαρα υπέρ της αβασίλευτης δημοκρατίας.
Το εκλογικό αποτέλεσμα – Ο εκλογικός χάρτης
Το αποτέλεσμα της κάλπης ήταν συντριπτικό υπέρ της αβασίλευτης δημοκρατίας. Υπέρ της ψήφισαν 3.244.748 πολίτες (ποσοστό 69,18%), ενώ 1.445.857 πολίτες (ποσοστό 30,82%) επέλεξαν το πολίτευμα της βασιλευομένης δημοκρατίας. Η αποχή είχε φθάσει το 25%.
Η Κρήτη έδωσε τα μεγαλύτερα ποσοστά στην αβασίλευτη δημοκρατία, που ξεπέρασαν το 80% και στους τέσσερις νομούς της, ενώ το ψηφοδέλτιο της βασιλευομένης δημοκρατίας υπερίσχυσε μόνο σε δύο νομούς, στη Λακωνία και στη Ροδόπη.
Η αντίδραση του Κωνσταντίνου – Η εκλογή προσωρινού Προέδρου της Δημοκρατίας
Ο Κωνσταντίνος δεν αμφισβήτησε το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος και ευχήθηκε «ολοψύχως οι εξελίξεις να δικαιώσουν το αποτέλεσμα».
Ο τότε πρωθυπουργός, Κωνσταντίνος Καραμανλής, τόνισε με αποφασιστικότητα πως «όλοι πρέπει να αναγνωρίσουν ότι ετερματίσθη οριστικώς η εκκρεμότης του Πολιτειακού».
Στις 15 Δεκεμβρίου παραιτήθηκε ο χουντικός Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Φαίδων Γκιζίκης. Τρεις ημέρες αργότερα η Βουλή εξέλεξε προσωρινό Πρόεδρο της Δημοκρατίας, μέχρι την ψήφιση του νέου Συντάγματος, το βουλευτή επικρατείας της Νέας Δημοκρατίας και πρώην δικαστικό Μιχαήλ Στασινόπουλο.
