Η παρουσία μεθανίου σε υψηλή συγκέντρωση και η συσσώρευση σκόνης άνθρακα μπορεί να οδηγήσει σε καταστροφικές εκρήξεις στα υπόγεια ανθρακωρυχεία, με πάρα πολλά θύματα.
Όμως είναι εξίσου αλήθεια ότι είναι εφικτή η αποφυγή των εκρήξεων όταν εφαρμόζονται αυστηρά τα μέτρα ασφάλειας για τον έλεγχο των αερίων, τον εξαερισμό και τον κλιματισμό των στοών και γενικότερα την υγεία και ασφάλεια στον τόπο εργασίας.
Κάποτε όταν τα συστήματα ασφαλείας των ανθρακωρυχείων ήταν σε πρωτόγονη μορφή, οι μεταλλωρύχοι μετέφεραν πάντα μαζί τους καναρίνια. Καθημερινά παρατηρούσαν επισταμένως τις αντιδράσεις τους, σταματούσαν σε κάθε ανησυχητικό σημάδι, προσπαθούσαν να ελέγχουν διαρκώς την κατάσταση της υγείας τους. Γιατί, αν κάποιο καναρίνι αρρώσταινε, αυτό ήταν δείγμα κινδύνου και για την κατάσταση του αερισμού εντός των στοών: σήμαινε πως μέσα στο κοίτασμα ή σε κάποια υπερκείμενη ή υποκείμενη στρώση υπάρχουν εγκλωβισμένα επικίνδυνα αέρια.
Από το 1911 έως το 1986 καναρίνια προειδοποιούσαν στα ορυχεία τους Βρετανούς ανθρακωρύχους για τη διαρροή επικίνδυνων αερίων. Οι ανθρακωρύχοι έτρεφαν αγάπη για τα συγκεκριμένα ωδικά πτηνά, αφού το κελάηδημά τους έκανε πιο ευχάριστη την επίπονη εργασία στις σκοτεινές στοές. Όποτε έπαυε το κελάηδημα, οι ανθρακωρύχοι αντιλαμβάνονταν ότι ο κίνδυνος βρισκόταν προ των πυλών.
Κι αυτό καθώς τα καναρίνια είναι πολύ πιο ευαίσθητα από τους ανθρώπους σε ορισμένα επικίνδυνα αέρια, όπως το μεθάνιο και το διοξείδιο του άνθρακα, που εκλύονται στα ανθρακωρυχεία. Τα αέρια αυτά είναι άχρωμα, άοσμα και άγευστα. Όμως, ακόμη και μικρές ποσότητες έκαναν τα καναρίνια να σιωπήσουν εξ αιτίας των δυσκολιών που προκαλούσαν στην αναπνοή τους. Ο θάνατος των πουλιών ήταν το σήμα για την άμεση εκκένωση της στοάς.
Ωστόσο, πειράματα των Βρετανών απέδειξαν ότι τα καναρίνια κατείχαν τα πρωτεία της έγκαιρης προειδοποίησης, μέχρι το 1986, όταν η βελτίωση των ηλεκτρονικών ανιχνευτών αερίων οδήγησε στην αντικατάσταση και υποχρεωτική «συνταξιοδότηση» των τελευταίων 200 συμπαθών πτηνών.
Το μέτρο ασφαλείας που «γεννήθηκε» από μια καταστροφή
Η ιδέα της χρησιμοποίησης καναρινιών στα ανθρακωρυχεία πιστώνεται στον Σκωτσέζο φυσιολόγο, Τζον Σκοτ Χαλντέιν.
Στις αρχές του 1896, ο Χαλντέιν κλήθηκε να προσδιορίσει την ακριβή αιτία μιας ισχυρής έκρηξης σε ορυχείο του χωριού Tylorstown στην Ουαλία, η οποία κόστισε τη ζωή σε 57 μεταλλωρύχους.
Ο Χάλντειν κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η έκρηξη προκλήθηκε από συσσώρευση μονοξειδίου του άνθρακα και προσπάθησε να βρει έναν τρόπο ανίχνευσης του επικίνδυνου αερίου πριν αυτό προλάβει να βλάψει τους ανθρώπους. Μετά από σχετικά πειράματα, κατέληξε στα καναρίνια.
Εκτός από αυτά, χρησιμοποιήθηκαν και ποντίκια ως πρώιμοι ανιχνευτές δηλητηριωδών αερίων. Προτιμήθηκαν τελικά τα καναρίνια, καθώς τα τρωκτικά αντιδρούσαν στις υψηλές ποσότητες σε λίγο περισσότερο χρόνο. Και ως γνωστόν σε μια καταστροφή το κάθε δευτερόλεπτο μετράει.
Οι Βρετανοί δεν ήταν οι μόνοι που εφάρμοσαν την ιδέα του Χαλντέιν. Την ενστερνίστηκαν επίσης οι Αμερικανοί και οι Καναδοί. Εκτός από την αποστολή τους να προειδοποιούν τους ανθρακωρύχους, τα καναρίνια επιτελούσαν και ψυχαγωγικό ρόλο, καθώς το κελάηδημά τους ήταν μια ευχάριστη νότα στις αντίξοες και επικίνδυνες συνθήκες εργασίας των ανθρακωρύχων.
