Μπορούν τα video games να σώσουν το περιβάλλον;

Κατά τη διάρκεια του 2018, η περιοχή γύρω από το Κέιπ Τάουν στη Νότια Αφρική υπέστη μήνες μειωμένων βροχοπτώσεων. Τα φράγματα δεν μπορούσαν να αναπληρωθούν με τον ρυθμό που απαιτούσαν οι κάτοικοί της. Το νερό διατέθηκε με δελτίο. Οι επιχειρήσεις έκλεισαν.

Η κατάσταση γινόταν όλο και πιο ζοφερή αφού ώρα με την ώρα η πόλη πλησίαζε ολοένα και περισσότερο προς τη στιγμή που σηματοδοτούσε το τέλος της παροχής πόσιμου νερού. Αυτή η ανάμνηση της πόλης να υποφέρει από λειψυδρία παρακίνησε τον Σαμ Αλφρεντ, ο οποίος είναι επικεφαλής σχεδιασμού του στούντιο βιντεοπαιχνιδιών Free Lives με έδρα το Κέιπ Τάουν, να δημιουργήσει ένα παιχνίδι με άλλη προσέγγιση.

Το «Terra Nil», το βιντεοπαιχνίδι που αναπτύσσει ο Αλφρεντ, είναι η απάντηση σε αυτά τα δυστοπικά γεγονότα και το χαρακτηρίζουν ως «αντεστραμμένο κατασκευαστή πόλεων» επειδή αποποιείται την κατανάλωση και την επέκταση που έχουν αναπτύξει τα προηγούμενης γενιάς παιχνίδια όπως το «Civilisation» και το «SimCity» και να προτείνει μια εικόνα περιβαλλοντικής αποκατάστασης.

Το «Terra Nil» ξεκινά από μια άνυδρη έρημο και ο παίκτης καλείται να ξαναζωντανέψει ένα τοπίο χρησιμοποιώντας διάφορες τεχνολογίες, όπως έναν καθαριστή τοξινών ή μια κυψέλη με μέλισσες. Με ταχύτητα φωτός και με αναλαμπές σμαραγδένιου πρασίνου και γαλάζιου, το περιβάλλον μεταμορφώνεται σε πλούσια βλάστηση. Οπως γράφει στον «Guardian» ο Λούις Γκόρντον, η απλότητα του «Terra Nil» είναι τόσο όμορφη όσο και τα γραφικά του, προσφέροντας την ικανοποίηση ενός βιβλίου ζωγραφικής, ενώ παράλληλα ασκεί μια ξεκάθαρη κριτική στην εξόρυξη που καταστρέφει το περιβάλλον.

Το παιχνίδι αυτό αποτελεί μέρος μίας ανερχόμενης τάσης κατά την οποία δημιουργοί παιχνιδιών προσπαθούν να εκπαιδεύσουν τους παίκτες σχετικά με τους κινδύνους της κλιματικής κρίσης και ταυτόχρονα να διευρύνουν τις αντιλήψεις τους για το τι είναι δυνατό να γίνει για την αντιμετώπισή της.

Η ιδέα σε κάθε ένα από αυτά τα εγχειρήματα είναι να χρησιμοποιηθούν τα βιντεοπαιχνίδια ως εργαλεία ηθικής διδασκαλίας. Από την πλευρά της η Niantic, η κατασκευάστρια εταιρεία του «Pokémon GO», χρησιμοποίησε το πραγματικό περιβάλλον του παιχνιδιού επαυξημένης πραγματικότητας για να προβάλλει την πρωτοβουλία της για φύτευση δέντρων. Η Ubisoft, εν τω μεταξύ, διοργάνωσε μια πορεία για το κλίμα στο παιχνίδι της «Riders Republic» και πρόκειται σε επόμενο στάδιο να προκαλέσει μια εικονική πυρκαγιά σε δάσος για να τονίσει τις ολέθριες επιπτώσεις που συμβαίνουν στον πραγματικό κόσμο από ανάλογες καταστροφές των δέντρων.

Παίζοντας για  τον Πλανήτη

Τα τελευταία τρία χρόνια ένα πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών με την ονομασία Playing for the Planet (Παίζοντας για τον Πλανήτη) έχει δώσει ώθηση σε αυτές τις προσπάθειες με το ετήσιο Green Game Jam. Η διοργανώτρια αυτών των συναντήσεων Ντέμπορα Μενσά-Μπονσού πιστεύει ότι τα βιντεοπαιχνίδια είναι ιδανικά για να ενθαρρύνουν αλλαγές στη νοοτροπία και τη συμπεριφορά. «Μέσα σε άλλα μέσα, είναι περισσότερο μια παθητική εμπειρία. Με τα παιχνίδια αυτά μπορείς να γίνεις μέρος μιας ιστορίας – έχεις λόγο στην έκβασή της» λέει εξηγώντας ότι το «πράσινο περιεχόμενό τους προσπαθεί να βοηθήσει τους παίκτες να κατανοήσουν αυτά τα διαφορετικά θέματα. Από την άλλη πλευρά, τους δίνει τη δυνατότητα να αναλάβουν δράση».

Στο παιχνίδι κρυμμένων αντικειμένων «June’s Journey» και στο μαχητικό «Brawlhalla» οι ενέργειες αυτές ισοδυναμούν με την αγορά αντικειμένων εντός του παιχνιδιού, τα έσοδα των οποίων στη συνέχεια δωρίζονται σε περιβαλλοντικές φιλανθρωπικές οργανώσεις όπως η Ecologi. Στην ίδια γραμμή εμφανίστηκε η ουτοπία των χιονοδρομικών σπορ «Riders Republic» ή ένα άλλο παιχνίδι σχεδιασμένο από τη Ubisoft, το «Anno 1800», που ανήκει στο είδος του μεγάλου κατασκευαστή πόλεων στο οποίο βασίζεται και το «Terra Nil». Η οικολογική ανατροπή του «Anno 1800» είναι ένα περιβάλλον που αντιδρά στις επεκτατικές ενέργειες του παίκτη. Το παιχνίδι δίνει έμφαση στις συνέπειες εντατικής εκμετάλλευσης των φυσικών πόρων για να υποδείξει ότι κάθε απαίτηση από το περιβάλλον έχει μια συνέπεια που μπορεί να κρίνει το μέλλον μιας πόλης. Οπως στο γεγονός ότι η δημιουργία μονοκαλλιεργειών εξαντλεί τη γονιμότητα του εδάφους, ενώ η υπεραλίευση καταστρέφει τα συστήματα των θαλάσσιων πληθυσμών.

Μια σκοτεινή αντίφαση

Ο θαυμασμός του σερ Ντέιβιντ Ατένμπορο για τον φυσικό κόσμο διαπερνά τη σειρά παιχνιδιών «Horizon», γι’ αυτό και στα πλάνα τους κάθε βλαστός ή μικρό βρύο απεικονίζονται άψογα. Από την άλλη, τα αρχέγονα τοπία του «Death Stranding» ενισχύουν τον σκοτεινό τρόμο των κλιματικών αλλαγών. Ωστόσο, υπάρχει μια σκοτεινή αντίφαση στην καρδιά αυτών των παιχνιδιών-μπλοκμπάστερ: ο εντυπωσιακός σχεδιασμός τους συντηρεί τη δίψα των παικτών και της βιομηχανίας για όλο και πιο πιστά γραφικά. Κάθε πρωτοποριακή κονσόλα, κάρτα γραφικών και επεξεργαστής είναι προϊόν πολλών διεργασιών εκπομπών άνθρακα όπως και εξόρυξης σπάνιων ορυκτών.

Οταν η Sony δεσμεύεται να φυτέψει δέντρα για κάθε τρόπαιο «Reached the Daunt» που κερδίζουν οι παίκτες του παιχνιδιού Horizon: Forbidden West, διαφαίνεται η απόπειρα για ένα «πράσινο ξέπλυμα» των περιβαλλοντικών πρακτικών της. Η Sony ανακοίνωσε πρόσφατα ότι επιταχύνει κατά δέκα χρόνια τις δεσμεύσεις της για μηδενικό καθαρό αποτέλεσμα. Αλλά οι εκπομπές του 2020 που προέρχονται από τη χρήση των τηλεοράσεων και των παιχνιδομηχανών της ήταν οι υψηλότερες που έχουν υπάρξει από το 2016, σύμφωνα με την έκθεση βιωσιμότητας του 2021. Επιπλέον, κατά τη διάρκεια του κύκλου ζωής των προϊόντων της δημιουργήθηκαν 17,1 εκατ. τόνοι διοξειδίου του άνθρακα, ενώ επιπλέον 1,4 εκατ. τόνοι εκπέμφθηκαν από τους επιχειρηματικούς χώρους της εταιρείας. Δίπλα σε αυτούς τους αριθμούς, η φύτευση δέντρων μάλλον είναι κάτι το ασήμαντο.

Ριζοσπαστικές ιδέες

Χρειάζονται ριζοσπαστικές ιδέες για να απαλλαγεί συλλογικά η βιομηχανία παιχνιδιών από τον άνθρακα, και το Playing for the Planet φιλοδοξεί να συμβουλεύσει τις εταιρείες σχετικά με το πώς θα το κάνουν αυτό τα επόμενα χρόνια. Η Κάρα Στόουν, σχεδιάστρια και επίκουρη καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Τεχνών της Αλμπέρτα, εργάζεται ήδη σε μια ριζοσπαστική εναλλακτική λύση από το μπαλκόνι του διαμερίσματός της στο Κάλγκαρι που βλέπει στον Νότο: έναν ηλιακό διακομιστή ιστού από τον οποίο οι παίκτες θα μπορούν να φορτώνουν τα παιχνίδια της. Το πρώτο ονομάζεται «Known Mysteries», ένα παιχνίδι λογικής που διαδραματίζεται σε έναν Καναδά του κοντινού μέλλοντος, αιχμάλωτο από μεγάλες πετρελαϊκές εταιρείες. Η Στόουν λέει ότι είναι εν μέρει εμπνευσμένο από την πατρίδα της, το Κάλγκαρι, μια πόλη που περιγράφει ως «πετρελαϊκή πρωτεύουσα του Καναδά».

Θα διαθέτει «ανακυκλωμένα» γραφικά που προέρχονται κυρίως από ταινίες της δεκαετίας του 1970 με θέμα τη βιομηχανική εκμετάλλευση και τη φύση. Η Στόουν συμπιέζει τις εικόνες ώστε το παιχνίδι να χωράει στον μικροσκοπικό ηλιακό διακομιστή ιστού που φτιάχνει χρησιμοποιώντας ένα μικρό ηλιακό πάνελ, έναν μικροϋπολογιστή και μια παλιά μπαταρία αυτοκινήτου. Το έργο της ελαφρώς αμφισβητεί την ιδέα ότι τα ολοένα και υψηλότερης ανάλυσης γραφικά, η απόδοση των οποίων απαιτεί όλο και μεγαλύτερες ποσότητες ηλεκτρικής ενέργειας, είναι το αδιαμφισβήτητο μέλλον των παιχνιδιών. Και επειδή τρέχει σε έναν ηλιακό διακομιστή στο συχνά σκοτεινό και συννεφιασμένο κλίμα του Καναδά, οι παίκτες ενδέχεται να μην μπορούν να έχουν πρόσβαση στο παιχνίδι της 24 ώρες το 24ωρο. «Δεν χρειάζεται να είναι τα πάντα προσβάσιμα σε όλους κάθε στιγμή» λέει η Στόουν. «Δεν με απασχολεί ιδιαίτερα αν πέφτει έστω και για λίγες ώρες την ημέρα κάθε μέρα… Η πλήρης πρόσβαση σε κάθε χρήστη είναι τόσο καπιταλιστική νοοτροπία».

Ο Τζόναθαν Χάου-Γουν, καλλιτεχνικός υπεύθυνος του «Terra Nil», δεν ενδιαφέρεται να αλλάξει τα μυαλά των ανθρώπων, προτιμώντας να δείξει στους παίκτες μια εναλλακτική λύση στο status quo και να τους αφήσει να κάνουν τα υπόλοιπα. Αναφέρεται στη μελλοντολόγο Μόνικα Μπίλσκαϊτε, η οποία σκέφτεται έναν κόσμο με πολλά μέλλοντα, αντί για ένα μόνο. «Το να σκεφτόμαστε με όρους δυνατοτήτων αφορά σε μεγάλο βαθμό την ιδέα της δημιουργίας θετικών πραγμάτων που εμπνέουν τη φαντασία» λέει ο Χάου-Γουν.

Ενθαρρυντικές οι πρώτες έρευνες

Το ερώτημα είναι αν όλα αυτά μπορούν να επηρεάσουν τη στάση των παικτών απέναντι στην κλιματική κρίση. Σύμφωνα με τα δεδομένα που συλλέχθηκαν μέσω μιας σειράς τίτλων για κινητά τηλέφωνα από τη Μενσά – Μπονσού και το Playing for the Planet, η απάντηση δείχνει ότι μπορεί. Από τους 389.594 ερωτηθέντες (άνδρες και γυναίκες μεταξύ 21 και 39 ετών), το 78,6% πιστεύει ότι τα παιχνίδια θα μπορούσαν να τους βοηθήσουν να μάθουν για το περιβάλλον και το 35,4% θέλει να δει περισσότερο περιβαλλοντικό περιεχόμενο στα παιχνίδια. Σχεδόν τα δύο τρίτα των ερωτηθέντων (61,1%) δήλωσαν ότι θα είχαν κίνητρο να πληρώσουν για περιβαλλοντικό περιεχόμενο αν αυτό προσέθετε στην εμπειρία τους στο παιχνίδι, υποστήριζε έναν καλό σκοπό ή τους δίδασκε κάτι νέο.

Η Μενσά – Μπονσού τονίζει ότι η έρευνα απέχει πολύ από το να είναι «η τελευταία λέξη πάνω στο θέμα». Λέει ότι απαιτούνται περαιτέρω μελέτες με μεγαλύτερη ακαδημαϊκή αυστηρότητα, αλλά είναι το πρώτο βήμα για την επικύρωση εργασιών που, μέχρι τώρα, ήταν αναπόδεικτες. Τουλάχιστον, λέει η Μενσά – Μπονσού, η έρευνα δείχνει ότι η ενασχόληση με την κλιματική κρίση δεν είναι απωθητική για τους παίκτες. Πολλοί έχουν προσπαθήσει να βρουν μια σχέση μεταξύ των παιχνιδιών και της συμπεριφοράς των παικτών όσον αφορά τα βιντεοπαιχνίδια και τη βία με μεγάλη διάρκεια και ακόμη μεγαλύτερο κόστος. Ωστόσο κανείς δεν τα κατάφερε.