Μέσα από το επιμελητικό της έργο, τη συγγραφή κειμένων, την επιμέλεια εκδόσεων τέχνης, αλλά και ως δημιουργός το 2010 του θεσμού Kunsthalle Athena έχει εστιάσει, όπως η ίδια σημειώνει, «στη μεθοδολογία της αμφισβήτησης της επικρατούσας νομισματικής οικονομίας με μια οικονομία της αγάπης αξιοποιώντας τη δύναμη των διαπολιτισμικών φιλικών σχέσεων».
Το 2012 ίδρυσε το περιοδικό «South as a State of Mind», ένα εξαμηνιαίο περιοδικό για την τέχνη και τον πολιτισμό, και δύο χρόνια αργότερα προσκλήθηκε από τον καλλιτεχνικό διευθυντή της Documenta 14 Ανταμ Σίμτσικ να γίνει μέλος της βασικής ομάδας της διεθνούς διοργάνωσης που παρουσιάστηκε στην Αθήνα και το Κάσελ το 2017. Το 2020 πρόσθεσε στο εκτενές βιογραφικό της το βραβείο επιμέλειας αριστείας από την αμερικανική Ενωση Μουσείων Τέχνης για το ετήσιο πρόγραμμα «Living in Common in the Precarious Souths» στο Πανεπιστήμιο Vanderbilt.
Επιμελήτρια σήμερα του δημόσιου προγράμματος στο Ζάλτσμπουργκ για τη Διεθνή Θερινή Ακαδημία Καλών Τεχνών, καλείται τακτικά να δώσει διαλέξεις, σεμινάρια και να συμμετάσχει σε συζητήσεις.
Στο ευήλιο καφέ όπου συναντιόμαστε στο Κουκάκι, η Μαρίνα Φωκίδη συντονίζει τις λεπτομέρειες για το νέο της διεθνές πρόγραμμα που παρουσιάζεται σύντομα στην Ισπανία.
«Η Μεσόγειος: Μία στρογγυλή θάλασσα» είναι ένα πρόγραμμα σύγχρονης τέχνης επιλεγμένο από τη Μαρίνα Φωκίδη και τους συμβούλους Μπούχρα Καλίλι και Χίλα Πέλεγκ. Η επιμελητική ομάδα θα παρουσιάσει στη Μαδρίτη μια σειρά από καλλιτέχνες και γκαλερί από τις χώρες αυτής της πλούσιας και πολύπλοκης γεωγραφίας.
Ποιος άνεμος σε βγάζει προς τη Μαδρίτη;
Η Arco είναι η μεγαλύτερη art fair μετά τη Βασιλεία, συγκεντρώνοντας 85.000-90.000 επισκέπτες τον χρόνο. Τοπογραφικά είναι λίγο πιο ιδιαίτερη επειδή λειτουργεί στην Ισπανία και έχει επαφές και με τη Λατινική Αμερική. Οπως σε κάθε μεγάλη διοργάνωση τέχνης, φιλοξενεί και μερικές επιπλέον θεματικές ενότητες. Μέχρι το 2017 οι συμφωνίες γίνονταν με προσκλήσεις προς κρατικούς φορείς που αναλάμβαναν εκείνοι – με δικά τους έξοδα – να προσκαλούν γκαλερί και επιμελητές για να συμμετάσχουν στην Arco. Το 2018 η επιμελήτρια Τσους Μαρτίνες έκανε μία από τις πρώτες εκθέσεις που δεν ακολούθησαν αυτό το σχήμα.
Η έκθεση λεγόταν «Future», εξέταζε την έννοια του μέλλοντος και σηματοδοτούσε τη νέα αρχή, όπου ο επιμελητικός έλεγχος περνούσε στους διοργανωτές και χρηματοδότες της Arco. Οπότε η διευθύντρια της Arco, η Μαριμπέλ Λοπέζ, πριν από δύο χρόνια με προσκάλεσε και μου ανέθεσε την επιμέλεια της φετινής έκθεσης. Αυτό που θα παρουσιαστεί δηλαδή σε πέντε μέρες στα μέσα Φεβρουαρίου το ετοιμάζουμε ήδη δύο χρόνια. Η Λοπέζ παρακολουθούσε την έκδοση την οποία είχα ξεκινήσει, το «South as a State of Mind», που εννοιολογικά περιελάμβανε τη Νότια Ευρώπη. Αυτό της έδωσε το έναυσμα για να με καλέσει να αναλάβω την κεντρική έκθεση με θέμα τη Νότια Ευρώπη και τη σύνδεσή μας.
Και έτσι είμαι εκεί για να παρουσιάσω αυτό που αποκαλώ μια διεθνικότητα, η οποία αρχίζει από το τοπικό βλέμμα. Δηλαδή ξεκινά με την άποψη ότι είμαστε διεθνείς και βλέπουμε όλο τον κόσμο από τον τόπο μας. Αυτό που χτίσαμε και με την Documenta προβάλλοντας αυτήν τη διατοπική διεθνικότητα. Στις συζητήσεις μας για τις σχέσεις της Ισπανίας με τον αραβικό κόσμο και της Ελλάδας με τον κόσμο της Ανατολής εστιάσαμε για τη θεματική μας να ασχοληθούμε με τη Μεσόγειο.
Χωρά μία θάλασσα όπως η Μεσόγειος σε μία έκθεση τέχνης;
Το εγχείρημα είναι πολύπλοκο. Μας απασχόλησε το πώς μπορούμε να προκαλέσουμε μια «επανένωση» με επίκεντρο αυτή την αμφισβητούμενη θάλασσα, η οποία έχει διαμορφωθεί (και συνεχίζει να διαμορφώνεται) από διαδοχικές κατακτήσεις, αυτοκρατορικές κυριαρχίες, καθώς και μέσα από ένα σύνολο συμμαχικών μετασχηματισμών του Νότου που έχουν επηρεάσει τις κοινωνίες σε όλο τον κόσμο. Επίσης πολύ σημαντικό είναι το ότι κάλεσα και τρεις συμβούλους από συγκεκριμένους τόπους και με συγκεκριμένες ιδιότητες. Είναι η Μπούσρα Καλίλ, γνωστή καλλιτέχνις από το Μαρόκο, μεγάλωσε στη Γαλλία, ζει στο Βερολίνο και καλεί ανεξάρτητους χώρους με καλλιτέχνες από το Μαρόκο. Η Χίλα Πελέγκ γνωστή επιμελήτρια γεννημένη στο Ισραήλ, θα κάνει ένα πρόγραμμα με σκηνοθέτες από την Παλαιστίνη, και ο Πέντρο Ρομέρο από τη Σεβίλλη, ο οποίος είναι αυτός που μιλά για την οικονομία μέσω του φλαμένκο, κάνοντας ένα δημόσιο πρόγραμμα με όλους τους ισπανούς χορευτές φλαμένκο και άλλους γνωστούς τραγουδιστές.
Τι είναι η Μεσόγειος για την Arco;
Η Μεσόγειος Θάλασσα είναι στρογγυλή. Το ίδιο και η φούστα ενός δερβίση που στροβιλίζεται. Ή όπως η επαναλαμβανόμενη περιστροφή του καρπού μιας χορεύτριας του φλαμένκο, το σχήμα ενός παραδοσιακού ελληνικού χορού, ένα καλάθι με φρούτα σε μια λαϊκή αγορά, μια σωσίβια λέμβος στη μέση της θάλασσας. Στην πραγματικότητα, όλα όσα υπάρχουν στο Σύμπαν λειτουργούν με κυκλικές κινήσεις και μοτίβα. Ο κύκλος δεν έχει βασική γραμμή. Δεν έχει δεξιά ή αριστερά, κάτω ή πάνω. Απλά κυλάει. Ισως, λοιπόν, να υπάρχει επείγουσα ανάγκη για ακόμη μία φορά να αντιληφθούμε σφαιρικά αυτή την πολύ ιδιαίτερη περιοχή με την κινητή και ασταθή γεωγραφία της.
Τι σημαίνει η Μεσόγειος για τους ανθρώπους που κατοικούν στις ακτές και τα νησιά της και διασχίζουν την επιφάνειά της; Πώς μπορούμε να φέρουμε το παρελθόν στο παρόν και πώς ένα «παράλληλο» μέλλον μπορεί να γίνει αληθοφανές μέσα στη ζωή μας; Μπορούμε να καταλήξουμε στη διαμόρφωση νέων/παλιών λεξιλογίων που περιλαμβάνουν τον κίνδυνο αλλά και υπόσχονται νέες μορφές αλληλεγγύης και διασύνδεσης, πέρα από τις κανονιστικές και ηγεμονικές αφηγήσεις; Πώς μπορούμε να γιορτάσουμε τις διαφορετικότητες στην ενότητά τους, καταφέρνοντας ταυτόχρονα να ξεφύγουμε από την υποκειμενική και ενίοτε κυρίαρχη οπτική της «αυθεντίας» που φέρνει κοντά διάφορες ομάδες;
Σε αυτή τη θεωρία σου για τον διατοπικό κόσμο, τι παρατηρείς για τα δικά μας πολιτιστικά πράγματα;
Εχουν γίνει ορισμένα πολύ σημαντικά πράγματα σε επίπεδο συμμαζέματος τα τελευταία χρόνια, πέραν κομμάτων και ηγεσιών. Αλλά την ίδια ώρα βλέπεις μία αντίδραση πολλών ανθρώπων οι οποίοι συμπεριφέρονται λες και είμαστε μία μικρή τοπική κοινωνία απέναντι στο διεθνές. Αγκαλιάζουμε το διεθνές σαν ξενόφερτο, ενώ μέσα σε αυτό το διεθνές βρισκόμαστε κι εμείς. Δεν καταλαβαίνουμε ότι είμαστε ισάξιο κομμάτι του διεθνούς.
Οσον αφορά, για παράδειγμα, το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, ως πολίτης είμαι πολύ περήφανη γι’ αυτήν την πρόταση. Είναι διακριτική, κομψή και μιλάμε για έναν μέγα αρχιτέκτονα, τον Ντέιβιντ Τσίπερφιλντ, ο οποίος έχει ήδη κάνει ένα μεγάλο αρχαιολογικό μουσείο στο Βερολίνο. Δηλαδή από τη μία λέμε ότι είμαστε οπισθοδρομικοί και ξενόδουλοι και από την άλλη λέμε τι καλό που είναι το Βερολίνο, μέσα στα μουσεία του οποίου ο ίδιος ο αρχιτέκτονας έχει δώσει δείγμα του έργου του. Καταλαβαίνω νεότερους αρχιτέκτονες που παραπονιούνται ότι δεν είχαν την ευκαιρία τους να είναι σε αυτόν τον διαγωνισμό. Αλλά το μελέτησα και είδα ότι είχαν το δικαίωμα αυτοί οι μεγάλοι αρχιτέκτονες να συνεργαστούν με αρχιτεκτονικά γραφεία στην Ελλάδα. Ωστόσο μιλάμε για το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Δεν μιλάμε για ένα μικρό πρότζεκτ.
Για να δούμε λοιπόν τι γίνεται στο Λονδίνο, στη Λισαβόνα, να φύγουμε από την Ευρώπη και να δούμε στη Μέση Ανατολή, στα Εμιράτα, στο Μαρόκο, στην Αίγυπτο, ποιοι έχουν κάνει τα αντίστοιχα μουσεία; Δεν τα έχουν κάνει τα μικρά αρχιτεκτονικά γραφεία. Δεν γίνεται, κάπου πρέπει να μπουν και τα μεγάλα. Θα ομολογήσω βέβαια ότι είμαι και θαυμάστρια του Μουσείου Ακρόπολης του Τσούμι και για πολλούς άλλους λόγους. Μεγαλώνει μέσα μου ο θαυμασμός, ενώ στην αρχή το έβλεπα και με ξένιζε. Γιατί πώς αλλιώς θα δημιουργήσει πρόκληση προς τους επόμενους αιώνες;
Ο Τσίπερφιλντ είναι ακόμη πιο διακριτικός, η πρόκληση είναι πάρα πολύ μικρή. Μόνο δάκρυα συγκίνησης μου έφερε η πρότασή του αυτή. Και μου κάνει τρομερή εντύπωση η κριτική που έχει ξεσπάσει. Η μία που με τρέλανε ανέφερε: «Σαν να ήρθε ο βρωμο-Κωνσταντινίδης στην Πατησίων». Μακάρι να είχε έρθει. Μπράβο λοιπόν που ο νεοκλασικισμός του Τσίλλερ έρχεται τώρα και δένει, όπως λένε, με τον Κωνσταντινίδη. Μπράβο σε όλους. Τι να σου πω, αντί να χαιρόμαστε, μας ενοχλούν οι ξένοι. Ενώ είμαστε μέρος πλέον ενός διεθνούς όλου.
Αυτό το διεθνές κομμάτι μας, άλλωστε, το έχεις εκπροσωπήσει πολλές φορές.
Κλήθηκα να συμμετέχω σε έναν δικό μας πολιτιστικό οργανισμό μικρότερης εμβέλειας από του Αρχαιολογικού Μουσείου. Η πρόσκληση για να τον διεθνοποιήσω με κάποιον δικό μου τρόπο με τίμησε. Σε αυτό το «διεθνές» άλλωστε έχω επενδύσει την καριέρα μου. Υπάρχει όμως τρομερή αντίσταση σε αυτή τη διεθνοποίηση. Αυτά, και δεν θα επεκταθώ σε άλλους σχολιασμούς.
Εχεις όμως και μία άλλη αγάπη, τις εκδόσεις.
Ναι, θεωρώ ότι είναι πολύ σημαντικό να μένει έπειτα από μία έκθεση ένα βιβλίο. Ναι, μου αρέσουν πάρα πολύ. Γι’ αυτό και επιμένω και στο περιοδικό, στο «South». Δεν έχει να κάνει με το ότι θέλω να βγάλω ένα περιοδικό. Θυμάμαι αυτά που μου είχε πει ο Μαουρίτσιο Κατελάν πριν από δέκα χρόνια πίνοντας τον καφέ μας στου Ψυρρή: «Ο τρόπος για να κάνεις γνωστά αυτά που θέλεις στον κόσμο είναι να βγάλεις ένα περιοδικό». Δηλαδή αυτή η διαφορετική ματιά του «South», ότι ο Νότος συμπεριέλαβε τη Νότια Ευρώπη, συγγνώμη, το αποδίδω σε μας, γιατί συνέβη. Μπορεί να υπήρχε στον αέρα στο μυαλό όλων, αλλά κάποιος το συνόψισε.
