Αναζήτηση
Τελευταία, όλοι οι επιφανείς Ρώσοι καταλήγουν σε κάποια λίστα: τη λίστα του Κρεμλίνου με τους επικίνδυνους «ξένους πράκτορες»· ή τη λίστα με τα ανδρείκελα του Κρεμλίνου που καταρτίζουν οι ίδιοι αυτοί «ξένοι πράκτορες». Ο Αλεξέι Βενέντικτοφ, διευθυντής επί δεκαετίες του ραδιοφωνικού σταθμού Ηχώ της Μόσχας, που σφραγίστηκε μόλις λίγες ημέρες μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, βρίσκεται στη σπάνια θέση του να έχει καταλήξει και στις δύο.
Διατηρεί φιλικές σχέσεις με πολλά μέλη του στενού περιβάλλοντος του Βλαντίμιρ Πούτιν. Και παράλληλα, εξακολουθεί να κατακεραυνώνει τον πόλεμο, ζωντανά στον αέρα, μέσω Διαδικτύου πια. Κάποιοι βρίσκουν αποκρουστική την εγγύτητά του στο ρωσικό καθεστώς. Για τον ίδιο, είναι απλώς ο τρόπος με τον οποίο ορίζει τη δουλειά του. «Είμαι χρήσιμος εδώ», επιμένει ένας από τους ελάχιστους γνωστούς ανεξάρτητους δημοσιογράφους που παραμένουν στη Ρωσία.
Επιστρέφοντας για πρώτη φορά στη Μόσχα από τον περασμένο Φεβρουάριο, η ανταποκρίτρια των «Financial Times» Πολίνα Ιβάνοβα γευμάτισε μαζί του σε ένα πολυτελές ιταλικό εστιατόριο της ρωσικής πρωτεύουσας σε μια προσπάθεια να τον αποκρυπτογραφήσει. Του περιέγραψε το σοκ που της προκάλεσαν κάποιες από τις συζητήσεις που είχε κάνει στην πόλη, η ολική μεταμόρφωση κάποιων γνωστών της. «Νομίζετε ότι είμαι πραγματικά τόσο ήρεμος;», της απάντησε ο Βενέντικτοφ.
«Είμαι σε μία κατάσταση τρέλας και οργής. Αλλά το να καθίσω κάτω με τους φίλους μου και να τους πω τι μπάσταρδοι που είναι όλοι, και πόσο άμεμπτος είμαι εγώ – ΟΚ, αυτό θα πάρει επτά δευτερόλεπτα. Και μετά; Τι θα βγει από αυτό;».
Ο Πούτιν έγινε έξαλλος
Λίγες ώρες αφότου η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία, ο Βενέντικτοφ κάθισε μπροστά στο μικρόφωνο της Ηχούς της Μόσχας, ενός σταθμού δημοφιλούς στους μορφωμένους ρώσους αστούς, γεμάτου επικριτικές φωνές, και έστειλε στους εκατομμύρια ακροατές του το εξής μήνυμα: η Ρωσία είχε κάνει ένα κολοσσιαίο λάθος. «Βγήκα στον αέρα και είπα: έχουμε ήδη χάσει. Εχουμε ήδη χάσει τον πόλεμο. Οπως και αν τελειώσει, ακόμα και αν κυματίζει ρωσική σημαία στο Κίεβο, οι συνέπειες για τη Ρωσία, για τη γενιά μου, για τη γενιά του γιου μου, θα είναι καταστροφικές».
Λίγες μέρες μετά, ο σταθμός έκλεισε. «Μου λένε ότι ο Πούτιν έγινε έξαλλος», λέει ο Βενέντικτοφ. Ο ίδιος, ωστόσο, θεωρεί το κλείσιμο του σταθμού αναπόφευκτο. «Στον πόλεμο, η προπαγάνδα πρέπει να είναι απόλυτη», θυμάται πως του είπαν, σε μία συνάντηση με υπουργούς και στρατηγούς, τον Μάρτιο. Και εντούτοις, αναφέρεται στη συνάντηση αυτή ως «μία μεγάλη φιλική μάζωξη» – η συνομιλήτριά του αναρωτήθηκε αν έκανε πλάκα, μετά θυμήθηκε πως τίποτα στον κόσμο του δεν είναι ασπρόμαυρο.
Στις 22 Απριλίου, το Κρεμλίνο χαρακτήρισε τον Βενέντικτοφ «ξένο πράκτορα». «Στα γενέθλια του Λένιν», λέει γελώντας. Κάποιες από τις επαφές του στην κυβέρνηση διέκοψαν κάθε επικοινωνία. «Μου είπαν ξεκάθαρα, “Λυπάμαι, είσαι τοξικός τώρα”». Αλλοι, όμως, κράτησαν ανοιχτούς τους διαύλους. Οι περισσότεροι φίλοι και συνάδελφοί του έχουν πια εγκαταλείψει τη Ρωσία. Κάποιοι δεν πρόλαβαν, και φυλακίστηκαν. Ενα κεφάλι χοίρου αφέθηκε έξω από το σπίτι του Βενέντικτοφ. Με την Ηχώ κλειστή, ο ίδιος δεν είχε πια χρήματα να πληρώνει τους σωματοφύλακές του. Αλλά έμεινε. «Είμαι χρήσιμος εδώ», λέει.
Μέσα από το YouTube
Εκατοντάδες χιλιάδες ακροατές, τα δύο τρίτα από αυτούς στη Ρωσία, παρακολουθούν τις εκπομπές του στο YouTube, τη μοναδική μεγάλη δυτική πλατφόρμα που δεν έχει μπλοκαριστεί. Από την άλλη, τον Οκτώβριο, η ομάδα του Αλεξέι Ναβάλνι τον προσέθεσε σε μία λίστα ατόμων που πιστεύει ότι πρέπει να τιμωρηθούν με κυρώσεις από τη Δύση -πολύ πριν από τον πόλεμο, ο Βενέντικτοφ είχε συμφωνήσει να γίνει το πρόσωπο της ρωσικής κυβερνητικής εκστρατείας για την υιοθέτηση της ηλεκτρονικής ψηφοφορίας, ενός συστήματος που πολλοί στην αντιπολίτευση πιστεύουν τώρα ότι χρησιμοποιήθηκε για εκλογική νοθεία. Ο ίδιος αρνείται, όμως, να μπει επί του παρόντος σε αντιπαράθεση με την ομάδα του Ναβάλνι: «Κι εγώ κι αυτοί είμαστε εναντίον του πολέμου», λέει.
Εκείνοι που τον ενδιαφέρουν δεν είναι ούτε όσοι έχουν τις ίδιες απόψεις με εκείνον ούτε όσοι αποκαλεί «κανίβαλους», που όχι απλώς στηρίζουν τον πόλεμο αλλά κηρύττουν θάνατο και καταστροφή για την Ουκρανία: είναι οι «αδιάφορα πιστοί» που αποτελούν, πιστεύει, περίπου τα δύο τρίτα του πληθυσμού. Οσο για την ατμόσφαιρα στη Μόσχα, «είναι σαν να έχει εκραγεί μια ατομική βόμβα, αλλά τα ωστικά κύματα δεν έχουν φτάσει ακόμα στην πόλη», λέει. «Και παρότι η ραδιενέργεια έχει φτάσει, δεν τη βλέπουμε ούτε την αισθανόμαστε. Είναι άοσμη».
