Ο Ιανουάριος του 2023 σημαδεύτηκε από δύο τραγικές ειδήσεις στον χώρο του ερασιτεχνικού ποδοσφαίρου, με δύο αθλητές να χάνουν τη ζωή τους από ανακοπή καρδιάς εντός γηπέδων. Ο λόγος για τον 20χρονο Καρδιτσιώτη Ηλία Μπρέλλα (15/1) και τον 46χρονο Θεοδόση Σαράντη από το Ναύπλιο (29/1).

Αμφότεροι θα μπορούσαν να είχαν σωθεί αν τους είχαν παρασχεθεί έγκαιρα οι πρώτες βοήθειες. Ωστόσο η έλλειψη απινιδωτή από τα γήπεδα όπου αγωνίζονταν αποδείχτηκε μοιραία, με αποτέλεσμα να προστεθούν στον τραγικό κατάλογο των αθλητών που κατέρρευσαν στον αγωνιστικό χώρο και κατέληξαν.

Η σημασία της έγκαιρης χρήσης

«Χρειάζεται έγκαιρη διάγνωση και χρήση του απινιδωτή. Αν αυτό γίνει στο πρώτο λεπτό -καταλαβαίνετε πόσο μετράει ο χρόνος σε αυτές τις περιπτώσεις -, σώζεται το 90% των περιπτώσεων» τονίζει στα «ΝΕΑ» ο πρόεδρος της Ελληνικής Καρδιολογικής Εταιρείας, Γιάννης Κανακάκης. Οπως τονίζει, υπολογίζεται ότι οι πιθανότητες επιτυχούς ανάνηψης μειώνονται κατά 10% για κάθε λεπτό που καθυστερεί η απινίδωση χωρίς την παράλληλη διενέργεια βασικής καρδιοπνευμονικής αναζωογόνησης (ΚΑΡΠΑ).

Ωστόσο στο γήπεδο όπου έχασε τη ζωή του ο 20χρονος Ηλίας Μπρέλλας δεν υπήρχε απινιδωτής, ούτε προβλεπόταν από τον κανονισμό κάτι τέτοιο. Του παρασχέθηκαν οι πρώτες βοήθειες και το ασθενοφόρο του ΕΚΑΒ ήρθε γρήγορα. Τρία άτομα προσπάθησαν να τον επαναφέρουν στη ζωή κάνοντας μαλάξεις ΚΑΡΠΑ, όμως χωρίς αποτέλεσμα. Η ΚΑΡΠΑ είναι απολύτως απαραίτητη για την παροχή πρώτων βοηθειών σε καρδιακά επεισόδια, ωστόσο είναι ο απινιδωτής αυτός που εν τέλει δύναται να επαναφέρει τον κανονικό ρυθμό της καρδιάς έπειτα από ένα επεισόδιο ανακοπής, εξηγεί ο πρόεδρος της Ελληνικής Καρδιολογικής Εταιρείας.

Μια ΚΥΑ που άργησε πολύ να εφαρμοστεί

Σύμφωνα με την ΚΥΑ που εκδόθηκε στις 10 Οκτωβρίου 2017, για τη διεξαγωγή αγώνα ποδοσφαίρου σε μικρά ανοιχτά γήπεδα (κατηγορία Α2) «πρέπει να εξασφαλίζεται η ύπαρξη φορητού απινιδωτή κατά τη διάρκεια των αγώνων». Παρ’ όλα αυτά, φαίνεται ότι η απόφαση αυτή δεν εφαρμοζόταν μέχρι – τουλάχιστον – πριν λίγες ημέρες. Χρειάστηκε να φτάσουμε στον θάνατο του 20χρονου προκειμένου η ΕΠΟ να ζητήσει, με απόφασή της στις 17 Ιανουαρίου 2023, την εφαρμογή της. Αλλωστε, στον Κανονισμό Αγώνων Ποδοσφαίρου (ΚΑΠ) της Ομοσπονδίας δεν υπάρχει καμία αναφορά σε σχετική υποχρέωση ή και γενικότερα στα όσα προβλέπονται για την παροχή πρώτων βοηθειών στη διάρκεια αγώνων.

Ακόμα και μετά την έκδοση της απόφασης, όμως, δεν φαίνεται να υπήρξε έλεγχος για την τήρησή της και οι αγώνες συνεχίστηκαν κανονικά στα περισσότερα πρωταθλήματα. Η κατάσταση αυτή οδήγησε και στον δεύτερο θάνατο από ανακοπή στη διάρκεια αγώνα, στις 29 Ιανουαρίου στο Ναύπλιο. Και πάλι, όταν ο 46χρονος Θεοδόσης Σαράντης του Προίτου Νέας Τίρυνθας κατέρρευσε κατά τη διάρκεια αγώνα στο γήπεδο Δρεπάνου, δεν υπήρχε απινιδωτής διαθέσιμος. «Στο γήπεδο δεν υπήρχε απινιδωτής, δεν είχε κριθεί από τον διαιτητή» επιβεβαιώνει στα «ΝΕΑ» ο δήμαρχος Ναυπλιέων Δημήτρης Κωστούρος.

Την επόμενη ημέρα (30/1) η ΕΠΟ εξέδωσε νέα απόφαση για τη… μη διεξαγωγή αγώνων ερασιτεχνικών πρωταθλημάτων, μεταθέτοντας τις ευθύνες στην Κεντρική Ενωση Δήμων Ελλάδος (ΚΕΔΕ) και προβάλλοντας ως επιχείρημα το γεγονός ότι η πλειονότητα των γηπέδων ανήκει στους δήμους. Η ΚΕΔΕ απάντησε άμεσα, κατηγορώντας την ΕΠΟ ότι «πετάει την μπάλα στην κερκίδα» και υποστηρίζοντας πως την ευθύνη για την ύπαρξη απινιδωτή φέρει η γηπεδούχος ομάδα, καθώς η ΚΥΑ του 2017 δεν προβλέπει τη μόνιμη παρουσία της συσκευής στο γήπεδο για τη χορήγηση άδειας λειτουργίας. Σημειώνεται πως το κόστος ενός εξωτερικού φορητού απινιδωτή εκτιμάται στα 1.000-1.500 ευρώ.

«Η απόφαση που έβγαλε η ΕΠΟ μία ημέρα μετά τον θάνατο του Σάκη (Σαράντη) ανέδειξε την υποκρισία γύρω από το ζήτημα» λέει ο δήμαρχος Ναυπλιέων. «Η ΚΥΑ του 2017 ορίζει υπεύθυνο για τις πρώτες βοήθειες, συμπεριλαμβανομένης της ύπαρξης απινιδωτή, όποιον έχει την παραχώρηση κατά χρήση του γηπέδου, δηλαδή τη γηπεδούχο ομάδα» εξηγεί.

«Ο απινιδωτής ποτέ δεν εξεταζόταν από τους διαιτητές, αυτοί είναι αρμόδιοι να ελέγξουν ότι υπάρχει ο κατάλληλος εξοπλισμός για τη διεξαγωγή του αγώνα» σημειώνει ο Δημήτρης Κωστούρας και τονίζει πως «αν έλεγε ο διαιτητής ότι χωρίς απινιδωτή δεν ξεκινάμε, θα είχε τελειώσει το θέμα, όπως και τελείωσε τώρα, που πλέον οι ομάδες φροντίζουν να έχουν απινιδωτή και ο διαιτητής εξετάζει την παρουσία του».

«Πρέπει να είναι άμεσα προσβάσιμος»

Αν και το πρόβλημα της έλλειψης απινιδωτών αφορά κατά κύριο λόγο τον ερασιτεχνικό αθλητισμό, ζητήματα έχουν εντοπιστεί στο παρελθόν και στις επαγγελματικές κατηγορίες. Μάλιστα, σύμφωνα με έρευνα του καρδιολόγου Μάνου Ιωαννίδη για τη σεζόν 2016-2017 βρέθηκαν ακόμα και ομάδες της τότε Football League (νυν Super League 2) να μην έχουν απινιδωτή για τους αθλητές στο γήπεδο. Επιπλέον, τότε διαπιστώθηκαν και προβλήματα στην τοποθεσία του απινιδωτή. Ειδικότερα, μόλις μία ομάδα της Football League είχε τον απινιδωτή στον αγωνιστικό χώρο. Οι υπόλοιποι βρίσκονταν στο ιατρείο, στο ασθενοφόρο, στις κερκίδες ή αλλού (π.χ. στα αποδυτήρια).

«Το θέμα είναι ο απινιδωτής να είναι άμεσα προσβάσιμος, δίπλα στη γραμμή του γηπέδου, όχι κλειδωμένος στα αποδυτήρια. Δεν πρέπει να επικρατήσει η λογική “πήραμε απινιδωτή, βάλτε τον πίσω μη χαλάσει”» τονίζει ο καρδιολόγος. Ο ίδιος υπενθυμίζει ότι «στο Euro 2020 – που λόγω COVID διεξήχθη το καλοκαίρι του 2021 – είδε όλος ο κόσμος σε ζωντανή μετάδοση πόσο σημαντικό είναι να υπάρχει άμεσα διαθέσιμος απινιδωτής και σωστός σχεδιασμός».

Ηταν στο 42ο λεπτό του αγώνα της Δανίας εναντίον της Φινλανδίας, στις 12 Ιουνίου 2021, όταν ο μεσοεπιθετικός Κρίστιαν Ερικσεν κατέρρευσε στον αγωνιστικό χώρο του γηπέδου Πάρκεν της Κοπεγχάγης. Αμέσως, το ιατρικό προσωπικό τού προσέφερε πρώτες βοήθειες (ΚΑΡΠΑ), ενώ ακολούθησε και χρήση απινιδωτή. Την επόμενη μέρα επιβεβαιώθηκε ότι είχε υποστεί ανακοπή, όμως η έγκαιρη παρέμβαση του έσωσε τη ζωή. Το 2022 επέστρεψε στα γήπεδα.

Αιφνίδιοι θάνατοι

Δεν κινδυνεύουν μόνο οι αθλητές

Και αν οι αιφνίδιοι θάνατοι ποδοσφαιριστών είναι αυτοί που τραβούν την προσοχή των μέσων ενημέρωσης, δεν πρέπει να παραβλέπεται ότι τα γήπεδα αποτελούν χώρους συνάθροισης χιλιάδων φιλάθλων. Στις 8 Ιανουαρίου 2023, στη διάρκεια του αθηναϊκού ντέρμπι ΑΕΚ – Παναθηναϊκός στη νεόκτιστη OPAP Arena, ένας 57χρονος και ένας 70χρονος υπέστησαν ανακοπή και εντέλει κατέληξαν.

«Οταν παθαίνει κάποιος ανακοπή μέσα σε 30.000-40.000 άτομα, είναι κρίσιμο να προσεγγίσεις γρήγορα, να ειδοποιήσεις και να αναλάβεις δράση. Πρέπει να υπάρχει σχεδιασμός για την ασφάλεια στους αθλητικούς χώρους και για τους θεατές» τονίζει ο καρδιολόγος Μάνος Ιωαννίδης και εξηγεί: «Πρέπει να υπάρχουν, δηλαδή, διασώστες σε κάθε θύρα με ενδοεπικοινωνία μεταξύ τους, με τον αρχηγό της ομάδας τους και με τον υπεύθυνο γιατρό. Δεν μπορεί να μείνει ο ασθενής χωρίς ΚΑΡΠΑ για περισσότερο από τρία-πέντε λεπτά. Παράλληλα, πρέπει κάποιος να μεταφέρει άμεσα τον απινιδωτή προκειμένου να γίνει η ανάνηψη».

Η Ευρωπαϊκή Καρδιολογική Εταιρεία έχει εκδώσει οδηγία που προβλέπει διαφορετικό αριθμό απινιδωτών ανάλογα με το μέγεθος του γηπέδου. Συγκεκριμένα ορίζει ότι πρέπει να υπάρχουν ένας με δύο απινιδωτές στα γήπεδα χωρητικότητας κάτω των 10.000 θέσεων και τέσσερις στα γήπεδα μεταξύ 10.000 και 50.000 θέσεων. Το ΟΑΚΑ, με χωρητικότητα 70.000 θέσεων, οφείλει να έχει οκτώ απινιδωτές.

Προαθλητικός έλεγχος και κληρονομικές παθήσεις

Ενα ακόμη ζήτημα που με επιτακτικό τρόπο επανέφεραν στην επικαιρότητα οι δύο πρόσφατοι θάνατοι αθλητών στα ερασιτεχνικά γήπεδα είναι αυτό του προαθλητικού ελέγχου. Δηλαδή, το εάν και κατά πόσο τηρούνται οι προβλέψεις της νομοθεσίας για τον ιατρικό έλεγχο των αθλητών, προκειμένου να διαγνωστούν έγκαιρα οι περιπτώσεις που διατρέχουν υψηλό κίνδυνο ιατρικού επεισοδίου.

Σε ό,τι αφορά το σύστημα προαθλητικού ελέγχου, «η Ελλάδα είναι από τις ελάχιστες χώρες στον κόσμο όπου για να συμμετέχει κανείς σε αθλητικό σύλλογο πρέπει να έχει Κάρτα Υγείας Αθλητή, για την οποία απαιτείται η διενέργεια καρδιογραφήματος» εξηγεί ο Στάθης Παπαθεοδώρου, καρδιολόγος με ειδίκευση στην αθλητική καρδιολογία. Αυτό το μέτρο, που υιοθετήθηκε το 2017, κρίνεται ως ανάχωμα στην αποφυγή αντίστοιχων θλιβερών συμβάντων, καθώς το καρδιογράφημα μπορεί να δώσει ενδείξεις για τον κίνδυνο που ενδεχομένως διατρέχει ένας αθλητής. Μάλιστα, ο ίδιος εκτιμά ότι «ο προαγωνιστικός έλεγχος τηρείται σε αρκετά μεγάλο βαθμό σε σχέση με πριν από περίπου 10 χρόνια, καθώς οι γιατροί είναι πλέον πολύ πιο προσεκτικοί».

Η σημασία του καρδιογραφήματος

Η πολιτική του καρδιογραφήματος στον προαθλητικό έλεγχο βασίζεται στην εμπειρία της Ιταλίας, η οποία είναι παραδοσιακά πρωτοπόρα στον τομέα. Τόσο στην Ιταλία όσο πλέον και στην Ελλάδα έχουν αναγνωριστεί γονίδια κληρονομικής αρρυθμιογόνου μυοκαρδιοπάθειας, που μπορούν να οδηγήσουν σε αιφνίδιο θάνατο, όπως η λεγόμενη «νόσος της Νάξου». Οπως επισημαίνει ο Στάθης Παπαθεοδώρου, «σε νεότερες έρευνες αναμένεται να δούμε τα αποτελέσματα αυτής της πολιτικής, δηλαδή αν και κατά πόσο έχει μειωθεί ο αιφνίδιος θάνατος».

Ο ίδιος, μελετώντας την περίοδο 2002-2010 στην Αττική, είχε διαπιστώσει πως σχεδόν τέσσερις νέοι άνθρωποι κάτω των 35 ετών έχαναν τη ζωή τους κάθε μήνα από αιφνίδιο θάνατο (349 συνολικά). Εξ αυτών, το 65% οφειλόταν σε καρδιαγγειακές παθήσεις. Επιπλέον, διαπίστωσε ότι βασική αιτία του αιφνίδιου θανάτου στους νέους είναι οι κληρονομικές παθήσεις της καρδιάς. «Περίπου το 50% των περιστατικών οφείλεται σε κληρονομική καρδιαγγειακή πάθηση» τονίζει.

Για τον λόγο αυτόν «οφείλει να υπάρχει σωστός καρδιολογικός έλεγχος στις οικογένειες που έχουν ιστορικό αιφνίδιου θανάτου» συνεχίζει ο ειδικός. Ετσι, καθίσταται δυνατό να βρεθούν κι άλλοι συγγενείς που έχουν την ίδια πάθηση, αλλά δεν το γνωρίζουν. «Σε περισσότερες από τις μισές περιπτώσεις η πρώτη εκδήλωση είναι ο αιφνίδιος θάνατος» συμπληρώνει.

Μάλιστα, από τον Ιούλιο του 2019 λειτουργεί το Εθνικό Δίκτυο Ιατρικής Ακρίβειας (ΕΔΙΑ) στην Καρδιολογία και στην Πρόληψη του Νεανικού Αιφνίδιου Θανάτου, το οποίο έχει ακριβώς ως σκοπό τη χαρτογράφηση και τον άμεσο κλινικό και γενετικό έλεγχο των οικογενειών με κληρονομικά νοσήματα ή/και νεανικό αιφνίδιο θάνατο. «Η εμβληματική αυτή δράση αναμένεται να έχει αποτελέσματα τα οποία θα φανούν στο άμεσο μέλλον» εκτιμά ο Στάθης Παπαθεοδώρου.

Είναι σημαντικό, πάντως, να τονιστεί πως «ο αθλητισμός δεν σκοτώνει, αλλά όταν υπάρχει μια υποβόσκουσα καρδιακή κατάσταση, η έντονη άσκηση μπορεί να λειτουργήσει σαν πυροδοτικός μηχανισμός» καταλήγει ο καρδιολόγος.