Δεινοί κυνηγοί και επινοητικοί δημιουργοί εργαλείων, έβρισκαν καταφύγια σε σπήλαια θέτοντας, εν αγνοία τους, τα θεμέλια του πολιτισμού. Οι προϊστορικοί άνθρωποι όμως μήπως δεν ήταν μόνο ενήλικοι; Μήπως είχαν κι άλλους ρόλους, όπως εκείνους του γονέα, του προγόνου και του μακρινότερου συγγενούς, που περιβάλλονταν από παιδιά; Κι αν λάβουμε υπόψη μας ότι στις προϊστορικές κοινωνίες, τα άτομα κάτω των 15 ετών αντιπροσώπευαν περίπου το ήμισυ του παγκόσμιου πληθυσμού – όταν στις μέρες μας η συγκεκριμένη ηλικιακή ομάδα αντιστοιχεί στο ένα τέταρτο των κατοίκων του πλανήτη – πώς εξηγείται το γεγονός ότι τα παιδιά είναι «αόρατα» στην προϊστορική αρχαιολογία;
Η εύρεση στοιχείων για τα άτομα νεαρής ηλικίας της Εποχής των Παγετώνων είναι εξαιρετικά δύσκολη, εξηγούν οι επιστήμονες, γεγονός, που δεν οφείλεται μόνο στο γεγονός ότι τα μικρά, εύθραυστα οστά τους είναι ιδιαιτέρως δύσκολο να εντοπιστούν. Καθοριστικό ρόλο παίζει και η προσέγγιση των ερευνητών που συχνά υποθέτουν ότι τα παιδιά είναι «αφελή» και «απαλλαγμένα ευθυνών», και κατά συνέπεια δεν αναζητούν αρχαιολογικές αποδείξεις που να δείχνουν τον ουσιαστικό τους ρόλο στο απώτατο παρελθόν.
Οι νέες δυνατότητες της τεχνολογίας και ο διαφορετικός τρόπος προσέγγισης του ρόλου τους στην Προϊστορία είναι εκείνη που τους «δίνει φωνή», όπως υποστηρίζει στο εκτενές άρθρο της στη διαδικτυακή έκδοση του πολιτιστικού περιεχόμενου περιοδικού «Aeon» η αρχαιολόγος με ειδίκευση στην προϊστορική εποχή και καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο της Βικτώριας του Καναδά, Εϊπριν Νόουελ.
«Και όσα λένε είναι εκπληκτικά: διαφορετικές ιστορίες, όχι μόνο για τους ρόλους που έπαιξαν στο παρελθόν, αλλά και για την εξέλιξη του ίδιου του ανθρώπινου πολιτισμού» επισημαίνει η εκτός των άλλων συγγραφέας του βιβλίου «Μεγαλώνοντας στην Εποχή των Παγετώνων» που κυκλοφόρησε το 2021.
Γνώση και παιχνίδι
Τα παιδιά της παλαιολιθικής εποχής, όπως μαρτυρούν τα αρχαιολογικά κατάλοιπα, μάθαιναν να κατασκευάζουν λίθινα εργαλεία. Και απόδειξη για τη μαθητεία τους αυτή αποτελούν οι εκατοντάδες χιλιάδες φολίδες λίθου που ήταν αποτέλεσμα των λαθών που έκαναν μέχρι να μάθουν να φτιάχνουν ένα εργαλείο από οψιανό ή πυριτόλιθο.
Σε ορισμένες θέσεις μάλιστα εντοπίζονται τα αποτελέσματα των προσπαθειών τους, επειδή δεν ήταν χρηστικά, ενώ εκείνα που κατασκεύαζαν οι εμπειρότεροι, στον ίδιο χώρο (κάτι που μπορεί να γίνει αντιληπτό από τα «σκουπίδια» που έμεναν πίσω) μεταφέρονταν σε άλλα σημεία προς χρήση.
Στην Παλαιολιθική Εποχή, για λόγους επιβίωσης οι αρχάριοι εκτιμάται ότι ξεκινούσαν τις προσπάθειές τους να ενταχθούν στην πραγματικότητα των ενηλίκων σε ηλικία οκτώ ή εννέα ετών. Το παιχνίδι ωστόσο δεν έλειπε από τη ζωή τους. Σε παλαιολιθικές θέσεις στη Ρωσία, οι ερευνητές εντόπισαν πήλινα αντικείμενα. Αναλύοντας τα ίχνη δακτυλικών αποτυπωμάτων που διέκριναν στην επιφάνειά τους κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι κατασκευάζονταν από παιδιά ηλικίας μεταξύ έξι και 10 ετών και από εφήβους μεταξύ 10 και 15 ετών.
Για περισσότερα, όμως, από 200 χρόνια, τα παιδιά είχαν παραμεληθεί από τους αρχαιολόγους. Η προσέγγιση αυτή άρχισε να αλλάζει στις δεκαετίες του 1970 και του 1980, οπότε στο πλαίσιο και της ανόδου του φεμινιστικού κινήματος επανεξετάστηκε τόσο ο ρόλος των γυναικών όσο και η θέση των παιδιών, αλλά ουσιαστικά μόλις τις τελευταίες δεκαετίες υπάρχει η τάση να πέσει άπλετο φως στην παιδική ηλικία των προϊστορικών χρόνων.
Εάν τα παιδιά αποτελούσαν περίπου το 50% (ή και περισσότερο) των προϊστορικών πληθυσμών και εάν η προϊστορία αντιπροσωπεύει το 99,83% του χρόνου που ο άνθρωπος είναι παρών στη Γη, τότε η παράβλεψη της συνεισφοράς των παιδιών σημαίνει ότι μεγάλο μέρος των δεδομένων δεν λαμβάνεται υπόψη στην ανασυγκρότηση του τρόπου ζωής του παρελθόντος. Κι ενώ αυτό το γεγονός από μόνο του θα ήταν αρκετός λόγος για να μελετηθεί η παιδική ηλικία στην Προϊστορική Εποχή, υπάρχει κι ένα άλλο, ίσως πιο σημαντικό.
Οι ζωές αυτών των νεαρών ατόμων που έζησαν στην Παλαιολιθική Εποχή αποτελούν μέρος μιας πολύ μεγαλύτερης ιστορίας για το πώς τα προϊστορικά παιδιά έμαθαν τον κόσμο και πώς μοιράζονταν αυτή τη γνώση, προσφέροντας πολύτιμα στοιχεία τόσο για την εξέλιξη του ανθρώπινου πολιτισμού όσο και τη μαθησιακή συμπεριφορά που συνέβαλε ώστε το είδος μας να εξαπλωθεί σε ολόκληρο τον πλανήτη.
