Σε κάθε λεωφόρο, μικρό δρομάκι, δημόσιο χώρο ή εξοχικό κήπο το βλέμμα της Ελλης Παγκάλου συνθέτει ιδανικές συμβιώσεις ανθρώπων και φύσης για τη δημιουργία ευχάριστου μικροκλίματος. Ως άξιο αρχετυπικό τέκνο της Μητέρας Γης επικοινωνεί με τη φύση, παρατηρεί τις αλλαγές της και φροντίζει τη βλάστηση «προπονώντας» τα φυτά σε έναν αγώνα αντοχής με το σκληρό αστικό περιβάλλον. Από τις σπουδές της στο Εδιμβούργο έμαθε να συνδυάζει την πράξη του κτίζειν με τη σύνθεση του φυσικού κόσμου, ακολουθώντας ένα νήμα έρευνας το οποίο άρχισε να ξετυλίγει μελετώντας το Ασκληπιείο Επιδαύρου, τις τελετουργίες ίασης μέσα σε αυτό έως την κλιμάκωση της θεραπευτικής διαδρομής προς την κάθαρση που συντελείται στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου. Η προσέγγιση της είναι ολιστική. Η αρχιτέκτονας τοπίου επεξεργάζεται τα προγράμματα που της αναθέτουν δίνοντας έμφαση στη διατήρηση της μεσογειακής χλωρίδας, στις αρχές της αειφορίας και της βιωσιμότητας.

Πώς συμβαδίζει η αρχιτεκτονική του τοπίου με την αρχιτεκτονική δόμηση;

Εμείς οι αρχιτέκτονες τοπίου είμαστε από φύση ήπιοι και μας αρέσει να συνεργαζόμαστε. Η συνεργασία έχει διάφορες διακυμάνσεις. Ακολουθούμε λοιπόν και συμπληρώνουμε. Δεν γίνεται πάντα, γιατί δεν βρίσκεις κοινό τόπο. Από τις πιο ωραίες συνεργασίες και πολύ ιδιαίτερες είναι αυτή που είχαμε με τη Μαρία Κοκκίνου και τον Ανδρέα Κούρκουλα για το Μουσείο Μπενάκη της οδού Πειραιώς. Είναι τα μεγάλα δέντρα, οι φλαμουριές που φυτέψαμε στην πρόσοψη του κτιρίου στην Πειραιώς.

Τα είχαμε συζητήσει μαζί, για να μην ακολουθήσουμε την αναμενόμενη επιλογή, δηλαδή φύτευση ελιάς. Αρχίσαμε να συζητάμε τη σχέση της κλίμακας, της πόλης, του κτιρίου και πώς η φύση θα μπορούσε να υπάρχει μέσα στην πόλη. Δεν ανακαλύψαμε τον τροχό, αφού είχαμε σημείο αναφοράς τη βερολινέζικη λεωφόρο Ούντερ ντεν Λίντεν με τα αντίστοιχα δέντρα. Αντιλαμβάνεσαι την κλίμακα της πόλης και το δέντρο που θα μπορούσε να υπάρξει εκεί, όπως και τι θα μπορούσε να προσφέρει. Γιατί δεν πρέπει να αντιμετωπίζουμε τα δέντρα ως διακοσμητικά στοιχεία αλλά ως στοιχεία που διαμορφώνουν ένα ολόκληρο οικοσύστημα. Γι’ αυτό τον λόγο χρειαζόμαστε μεγάλα δέντρα που μπορούν να προσφέρουν σκιά αλλά και σου δίνουν ενδείξεις εναλλαγής των εποχών. Ολη αυτή λοιπόν η συζήτηση για τη βιωσιμότητα και την ανθεκτικότητα της πόλης μπορεί να οριστεί πάρα πολύ ωραία μέσα από την επιλογή των δέντρων και των υδατοπερατών υλικών που χρησιμοποιείς.

Πέρα από μουσεία και χώρους πολιτισμού υπάρχουν άλλα παραδείγματα δημόσιας αρχιτεκτονικής που λαμβάνει υπόψη τη διαμόρφωση του τοπίου;

Στο πρόγραμμα των τριών νοσοκομείων της δωρεάς του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος που ανέλαβε ο Ρέντσο Πιάνο. Η συγκυρία ήταν πολύ σημαντική για το πώς εξελίχτηκε η μελέτη για τα νοσοκομεία σε σχέση με την Covid. Ξεκινήσαμε τις μελέτες γύρω στο 2018. Μέχρι την παράδοσή τους το 2022 οι μελέτες τους πέρασαν από αντίστοιχα στάδια. Για το τι σημαίνει τμήμα επειγόντων περιστατικών, πώς αλλάζει η υποδομή των εξωτερικών ιατρείων, τι συμβαίνει με την ψυχική υγεία. Από τη δική μου πλευρά πιστεύω ότι μέσα από το τοπίο και τις διεργασίες της φύσης υπάρχει ισορροπία. Σίγουρα συζητάμε για τοπία ίασης.

Η Κομοτηνή είναι ένα οικόπεδο μέσα σε κάμπους και αγροτικές καλλιέργειες. Εκεί άρχισε και μία άλλη συζήτηση, πώς το έργο μπορεί να επηρεάσει την τοπική κοινωνία, πώς μπορεί να δώσει δουλειά στους ανθρώπους ή τι τεχνικές μπορεί να τους μάθει. Μία από τις προθέσεις είναι η εφαρμογή ορθών πρακτικών βιολογικής καλλιέργειας, η αποφυγή χρήσης φυτοφαρμάκων ώστε να δούμε και την ευρύτερη επίδραση αυτού του έργου προς την πλευρά των καλλιεργητών.

Το Παιδιατρικό της Θεσσαλονίκης, το οποίο συνδυάζεται πάρα πολύ ωραία και με το ακαδημαϊκό ερευνητικό κέντρο, γίνεται σε διαφορετική μορφολογία. Είναι στα όρια της πόλης της Θεσσαλονίκης και σε λόφο. Εκεί το έργο εστιάζει στις θέες και όλη η λειτουργία της βόλτας στον κήπο βασίζεται στην ισορροπία, την ηρεμία, την ανακάλυψη, λαμβάνοντας υπόψη όχι μόνο την ιπποκράτεια παράδοση για τα ιαματικά φυτά αλλά και τα περίφημα μυστήρια στα Ασκληπιεία. Το τρίτο νοσοκομείο είναι στη Σπάρτη και αυτό σε λόφο, ανάμεσα σε ελιές που βλέπει στην κοιλάδα του Ευρώτα.

Τι εκτιμούν οι χρήστες του πάρκου στο Κέντρο Πολιτισμού στην Καλλιθέα;

Δεν αδειάζει ποτέ και νομίζω ότι όσοι πηγαίνουν συχνά στο πάρκο το προστατεύουν περισσότερο. Με το Κέντρο Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος έχει αρχίσει να αλλάζει η αντίληψή μας για τον δημόσιο χώρο. Αντιλαμβανόμαστε ότι ένας δημόσιος χώρος με κατάλληλες προϋποθέσεις μπορεί να είναι πάντα φροντισμένος και λειτουργικός. Επίσης το σκεπτικό της μελέτης του πάρκου συντελεί στην ανακάλυψη από την πλευρά του κοινού του μεσογειακού τοπίου. Αυτού που έχουμε βιώσει και υπάρχει στις μνήμες μας. Νομίζω ότι αυτό το πετύχαμε. Αλλωστε έχει αλλάξει την αντίληψη σε σχέση με τα φυτά που χρησιμοποιούμε και ζητάμε πλέον. Αλλαξε και σε επίπεδο αγοράς, στο τι παράγουν τα φυτώρια. Στο ότι επίσης ο κόσμος σκέφτεται πώς χρησιμοποιεί το νερό. Ή γιατί ένας κήπος δεν χρειάζεται πάντα να είναι πράσινος.

Γιατί θεωρούμε τους πράσινους κήπους ως ιδανικούς;

Στα τοπία της Κεντρικής Ευρώπης, ένα ωραίο πάρκο έχει παχύ γρασίδι και δέντρα. Ομως στα δικά μας εδάφη το γρασίδι δεν θα μπορούσε να υπάρξει. Αλλά σιγά σιγά αρχίζουμε και ανακαλύπτουμε τις διαφορετικές ποιότητες του τοπίου μας.

Ποια είναι η γνώμη σου για τα φοινικόδεντρα;

Δεν είμαι κατά του φοίνικα. Ιχνη του υπάρχουν σαφώς στο Βάι, στην Κρήτη, που είναι και υπέροχοι. Στις Κυκλάδες επίσης στα καπετανόσπιτα υπήρχε πάντα ένας φοίνικας. Η αλλαγή στην αντίληψή μας συνέβη κατά τη βικτωριανή εποχή όταν οι φοίνικες εισάγονταν ως δείγμα αποικιοκρατικής εξουσίας και συλλογής από διάφορα εξωτικά μέρη. Τώρα το ζήτημα είναι πώς χρησιμοποιούν τον φοίνικα στους δημόσιους χώρους, αλλά και στους ιδιωτικούς. Η λογική της γραμμικής φύτευσης έρχεται από τη Δυτική Ακτή των Ηνωμένων Πολιτειών. Στην Ελλάδα σε σχέση με τη βιωσιμότητα και την ανθεκτικότητα που συζητάμε στις φυτεύσεις δέντρων, μια φύτευση με φοίνικες δεν προσφέρει κάτι, γιατί το συγκεκριμένο δέντρο δεν προσφέρει σκιά. Σαφώς και μπορεί να υπάρξει, αλλά δεν χρειάζεται να μας κατακλύσει. Οι φοίνικες στη Συγγρού είναι τρομερή αστοχία. Αν σκεφτούμε τη Ρώμη, θα μας έρθουν δρόμοι με πολύ ωραίες κουκουναριές. Γιατί όχι και στη Συγγρού; Αλλωστε στην Ελλάδα κουκουναριές έχουμε στον Σχοινιά, στη Χαλκιδική, στη Σκιάθο, στην Αθήνα έχουμε και στο Καβούρι. Δεν θα ήταν κάτι ξένο να έχουμε κουκουναριές και λευκές πικροδάφνες. Είναι και ανθεκτικές, χρειάζονται λίγο νερό και σου δίνουν ωραία ανθοφορία.

Για τη φύτευση στην οδό Πανεπιστημίου τι θα πρότεινες;

Η Πανεπιστημίου κυρίως είχε ακακίες και πλατάνια. Πιστεύω ότι το πλατάνι είναι ένα αστικό δέντρο που μπορεί να λειτουργήσει πολύ ωραία γιατί προσφέρει σκιά και δεν έχει καμία σχέση με το πώς αναπτύσσεται το πλατάνι που βρίσκουμε στην πλατεία ενός χωριού, όπου καταλαμβάνει άλλον όγκο. Εδώ έχουμε τον καταπληκτικό ανατολικό πλάτανο, το Platanus orientalis, έχουμε και κάποια υβρίδια που είναι πιο ανθεκτικά. Νερό θέλει να βρει και το έχουμε στα χαμηλά στρώματα. Και βέβαια να του αφήσουμε και λίγο χώρο γύρω του, με κάποιο κιγκλίδωμα, για να απλώνει τις ρίζες του.

Τα εσπεριδοειδή;

Τέλεια σε μια Αθήνα που είχε άλλες κλίμακες. Τα εσπεριδοειδή δεν τα πειράζουμε. Είναι καταπληκτικά στη Φωκυλίδου, πάρα πολύ ωραία στην Πλάκα. Ναι, στις γειτονιές να μείνουν τα εσπεριδοειδή. Οπως και οι μουριές.

Στην πιο περιορισμένη αστική κλίμακα, χωρίς βεράντες και μπαλκόνια, πώς μπορούμε να πρασινίσουμε και να αποκτήσουμε φύση;

Υπάρχει τώρα τα τελευταία χρόνια η τάση του biofilic design. Είναι περισσότερα φυτά μέσα στους εσωτερικούς χώρους. Ομως είναι πολύ προσωπική απόφαση αυτό. Για να έχεις φυτά πρέπει να τα φροντίζεις. Πρέπει να τους αφοσιώνεσαι.

Κυκλαδικό τοπίο και φύτευση συνυπάρχουν;

Αυτό που έχει μεγαλύτερο ενδιαφέρον και αυτό που προσπαθούμε να κάνουμε είναι η αποκατάσταση του τοπίου που υπάρχει. Συνήθως έχουμε φρύγανα και κάνεις μία μετάβαση σαν να έρχεται σιγά σιγά η φύση. Και όσο φτάνεις κοντά στο σπίτι αρχίζουν τα γιασεμιά και οι λουίζες για να έχεις τη μυρωδιά και ένα πιο φιλικό περίγυρο. Δεν θα ήταν καθόλου βιώσιμο το πράσινο γρασίδι να απλώνεται σαν λεκές πάνω στο καφεκίτρινο του εδάφους.

Από την εμπειρία σου μπορείς να κατανοήσεις τη γλώσσα της φύσης και έχει αλλάξει στον τρόπο που εκφράζει τις αλλαγές της;

Νομίζω ότι εγώ αλλάζω, η φύση τα ίδια λέει. Την ερμηνεύεις όσο μαθαίνεις περισσότερα. Σου λέει πάντα κάτι που σε βοηθάει στη διαδικασία της μελέτης.

Τελευταία Νέα