Μια καλοκαιρινή μέρα του 2011, πλειάδα τούρκων αξιωματούχων συγκεντρώθηκαν σε έναν παλιό ελαιώνα στα περίχωρα της Αντιόχειας για την έναρξη των εργασιών ανέγερσης «μιας γωνιάς του παραδείσου». Ετσι διαφημίστηκε το σύγχρονο, πολυτελέστατο συγκρότημα διαμερισμάτων που θα χτιζόταν εκεί. Το «παρών» είχαν δώσει ο τότε υπουργός Δικαιοσύνης, ο κυβερνήτης της επαρχίας Χατάι, ο δήμαρχος της πόλης, ο διοικητής της αστυνομίας… Ενας από τους εργολάβους καυχήθηκε πως το Rönesans Rezidans, κάτι σαν Κατοικία η Αναγέννηση, θα γινόταν σημείο αναφοράς για την πολυτελή διαβίωση και την ποιότητα των κατασκευών στη Νότια Τουρκία. Δώδεκα χρόνια αργότερα, ωστόσο, αυτό το πελώριο συγκρότημα με τα 249 διαμερίσματα, που κατέρρευσε από τους δύο μεγάλους σεισμούς της 6ης Φεβρουαρίου, έχει πια μετατραπεί σε σύμβολο της σήψης στο κατασκευαστικό σύστημα της Τουρκίας.
Οι πιθανές εξηγήσεις
Θα χρειαστούν λεπτομερείς έρευνες προκειμένου να διαπιστωθεί ακριβώς ποια αδυναμία προκάλεσε την κατάρρευση του δωδεκαώροφου οικοδομήματος και τον θάνατο τουλάχιστον 750 ανθρώπων – ανάμεσά τους, και ο γκανέζος διεθνής ποδοσφαιριστής Κριστιάν Ατσού. Ομως μηχανικοί ειδικοί στον δομοστατικό σχεδιασμό και τη σεισμική μηχανική οι οποίοι εξέτασαν διαθέσιμα στοιχεία που συνέλεξαν οι «Financial Times» – συμπεριλαμβανομένων των αρχιτεκτονικών σχεδίων, φωτογραφιών από την κατασκευή και εικόνων της κατάρρευσης – επεσήμαναν κάποιες πιθανές εξηγήσεις. Ολοι λένε πως είναι ακόμα πολύ νωρίς για να βγάλει κανείς ασφαλή συμπεράσματα. Παράλληλα, όμως, συμφωνούν πως σύγχρονες κατασκευές όπως αυτή δεν θα έπρεπε να είχαν καταρρεύσει εξαιτίας της σεισμικής δόνησης μεγέθους 7,8 ρίχτερ που έπληξε την περιοχή τα ξημερώματα της 6ης Φεβρουαρίου, καθώς και της δεύτερης δόνησης μεγέθους 7,5 ρίχτερ που ακολούθησε λίγες ώρες αργότερα.
«Τα κτίριά μας πρέπει να αντιστέκονται σε αυτές τις σεισμικές δυνάμεις», δήλωσε ο Ογκιούζ Σεμ Τσελίκ, καθηγητής Δομικής και Σεισμικής Μηχανικής στο Τεχνικό Πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης. Μπορεί να υποστούν σοβαρές ζημιές, αυτό ο Τσελίκ το δέχεται, όμως η κατάρρευση «είναι κάτι διαφορετικό».
Οι μαζικές συλλήψεις
Ο Μεχμέτ Γιασάρ Κοσκούν, ο ιδρυτής του Antis Yapi, του ομίλου που κατασκεύασε το Rönesans, είναι ένας από τους 203 εργολάβους, αρχιτέκτονες και μηχανικούς που έχουν μέχρι στιγμής συλληφθεί στην Τουρκία μετά τους φονικούς σεισμούς: συνελήφθη στο αεροδρόμιο της Κωνσταντινούπολης, ενώ προσπαθούσε να επιβιβαστεί σε πτήση για το Μαυροβούνιο, όπου η οικογενειακή του επιχείρηση διαθέτει επίσης γραφεία. Είπε στην αστυνομία πως δεν γνωρίζει γιατί κατέρρευσε το Rönesans, πως μια γεωτεχνική μελέτη είχε δείξει ότι το υπέδαφος ήταν «στιβαρό», ότι χρησιμοποιήθηκε ενισχυμένο σκυρόδεμα και ότι το οικοδόμημα ήταν σύμφωνο με τους κατασκευαστικούς κανονισμούς.
Στην πραγματικότητα, ανησυχίες για το σχέδιο του συγκροτήματος είχαν διατυπωθεί πολύ πριν από τους σεισμούς. Ο Φερίτ Σαχίν, που έχασε στο Rönesans τον αδελφό και τον ανιψιό του, είπε στους «Financial Times» πως η οικογένειά του είχε κινηθεί το 2016 δικαστικά εναντίον του Antis Yapi καταγγέλλοντας παραβιάσεις των κανονισμών ασφαλείας, μεταξύ άλλων την έλλειψη ειδικού καταφυγίου για τους σεισμούς και τη δυσχερή πρόσβαση για τα οχήματα των υπηρεσιών εκτάκτου ανάγκης. Η εταιρεία του Κοσκούν αρνήθηκε τα πάντα και η μήνυση παρέμεινε στάσιμη. Ακόμα πάντως και η οικογένεια του Φερίτ Σαχίν, ιδιοκτήτρια της γης πάνω στην οποία χτίστηκε το Rönesans, ουδέποτε είχε υποψιαστεί πόσο ευάλωτο ήταν πραγματικά το συγκρότημα.
Τρία δωδεκαώροφα μπλοκ
Σύμφωνα με τον Ογκιούζ Σεμ Τσελίκ, είναι σπάνιο για ένα μεγάλο, σύγχρονο οικοδόμημα να καταρρέει όπως αυτό – γεγονός που υποδηλώνει προβλήματα στο αρχιτεκτονικό έργο, την τεχνική μελέτη των δομικών στοιχείων ή την κατασκευαστική διαδικασία. Το συγκρότημα περιελάμβανε τρία δωδεκαώροφα, διασυνδεδεμένα μπλοκ, που είχαν πρόσβαση σε πισίνα, καταστήματα, γυμναστήριο και τις υποδομές ενός ξενοδοχείου πέντε αστέρων. Και τα τρία κτίρια διαμερισμάτων ήταν χτισμένα στη σειρά, ώστε να μεγιστοποιηθεί ο αριθμός των διαμερισμάτων με νότιο προσανατολισμό. Αυτό το λεπτό, ορθογώνιο σχήμα ωστόσο ενείχε κινδύνους. Σύμφωνα με τη βρετανίδα μηχανικό Τζέιν Ουέρνικ, με μήκος περίπου 134 μέτρα και πλάτος 17, είχε λόγο μήκους – πλάτους 8:1. Ενας τέτοιος λόγος, επεσήμανε, προϋποθέτει ειδικευμένη, αναλυτική δουλειά επί τόπου και «είναι μάλλον μεγαλύτερος από τον συνετό για μια σεισμογενή ζώνη».
Ενας άλλος παράγοντας ενδέχεται να είναι το έδαφος κάτω από το Rönesans: το μαλακό έδαφος, που μπορεί να ενισχύσει τα σεισμικά κύματα, είναι σύνηθες στην επαρχία Χατάι. Ενας φύλακας που έγινε αυτόπτης μάρτυρας της κατάρρευσης του συγκροτήματος είπε πως άντεξε περίπου 40 δευτερόλεπτα: ο σεισμός διήρκεσε συνολικά 65 δευτερόλεπτα.
Οι πάσσαλοι στο έδαφος
Μία ακόμα δυνητική αδυναμία μπορεί να εντοπιστεί στους πασσάλους που μπήγονται στο έδαφος, σε βάθος 15-20 μέτρων, ώστε να μεταβιβαστούν τα φορτία σε ισχυρότερες και περισσότερες ζώνες παραλαβής φορτίων. Ζωτικής σημασίας είναι και τα υλικά που χρησιμοποιούνται: στα μεγάλα κτίρια, και δη στις σεισμογενείς περιοχές, χρησιμοποιείται σκυρόδεμα ενισχυμένο με χάλυβα οπλισμού. Στο μικροσκόπιο θα μπει και η περιοχή όπου τα θεμέλια συναντούν το κύριο τμήμα του κτιρίου: ένας συγγενής θύματος είπε μετά τον σεισμό πως ήταν σαν να έσπασε προτού καταρρεύσει στο πλάι. Ο Μεβλούτ Καχραμάν, διευθυντής κατασκευαστικών και τεχνικών έργων στο Πανεπιστήμιο Μπιλκέντ της Αγκυρας, σημείωσε κάτι ακόμα: η είσοδος του Rönesans είναι ψηλότερη από τους άλλους ορόφους και αυτή η ανισορροπία μπορεί να οδηγήσει σε ένα πρόβλημα γνωστό ως «μαλακός όροφος».
Πριν καλά καλά ξεκινήσει, πάντως, η έρευνα για την κατάρρευση του Rönesans, είναι ήδη σαφές πως ο δρόμος προς την απονομή δικαιοσύνης θα είναι δύσκολος. Λίγες ημέρες μετά τους σεισμούς, οι Αρχές άρχισαν να κατεδαφίζουν το τοπικό γραφείο του υπουργείου Οικιστικής Ανάπτυξης στη Χατάι, όπου βρίσκονταν αποθηκευμένες άδειες οικοδομής και εκθέσεις επιθεωρήσεων – παρότι η μονοκατοικία έστεκε πάντα όρθια και κανείς δεν είχε εγκλωβιστεί στο εσωτερικό της. Δικηγόροι κατάφεραν να διακόψουν την κατεδάφιση με δικαστική εντολή, όμως ένα μεγάλο κομμάτι των εγγράφων χάθηκε.
