Η τραγωδία με τη σύγκρουση των δύο τρένων στα Τέμπη είχε σαν αποτέλεσμα τουλάχιστον 57 άνθρωποι να χάσουν τη ζωή τους και έφερε ξανά στο προσκήνιο την κουβέντα για την κατάσταση στην οποία  βρίσκεται το σιδηροδρομικό δίκτυο της Ελλάδας.

Τα ερωτήματα πίσω από τα αίτια της τραγωδίας είναι πολλά, ωστόσο αυτό που ταλανίζει πιο έντονα είναι αν θα μπορούσε να υπάρξει κάποιο σύστημα ασφαλείας που θα ειδοποιούσε τους μηχανοδηγούς των δύο τρένων έγκαιρα ώστε να σταματήσουν και να αποφευχθεί η σύγκρουση.

Στο πλαίσιο της οδηγίας της Ε.Ε. για τη δημιουργία του ενιαίου ευρωπαϊκού σιδηροδρομικού χώρου, υπάρχει η υποχρέωση σύναψης συμβατικής συμφωνίας με την οποία καθορίζονται τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις του κράτους μέλους και του διαχειριστή της εθνικής υποδομής, εν προκειμένω του Οργανισμού Σιδηροδρόμων Ελλάδος (ΟΣΕ).

Σύμφωνα λοιπόν με αυτή την οδηγία η Ελλάδα θα έπρεπε να έχει εγκαταστήσει και να έχει θέσει σε λειτουργία το Ευρωπαϊκού Συστήματος Διαχείρισης Σιδηροδρομικής Κυκλοφορίας (ERTMS), το απαρτίζεται από το Ευρωπαϊκό Σύστημα Ελέγχου Τρένων (ETCS) και το Παγκόσμιο Σύστημα Κινητών Επικοινωνιών για Σιδηροδρόμους (GSM-R).

Στην Ελλάδα, ο Οργανισμός Σιδηροδρόμων Ελλάδος (ΟΣΕ Α.Ε.) είναι ο διαχειριστής της σιδηροδρομικής υποδομής και η θυγατρική του εταιρεία, ΕΡΓΑ ΟΣΕ Α.Ε., έχει αναλάβει την υλοποίηση των έργων εκσυγχρονισμού του σιδηροδρομικού δικτύου, συμπεριλαμβανομένων και των έργων εγκατάστασης σύγχρονων συστημάτων ΕRTMS (ETCS και GSM-R).

Συγκεκριμένα η ΕΡΓΟΣΕ, έχει κατά προτεραιότητα αναλάβει την εγκατάσταση ΕRTMS στον βασικό σιδηροδρομικό άξονα της χώρας που είναι ο άξονας Πάτρα – Αθήνα – Θεσσαλονίκη –

Ειδομένη – Προμαχώνας (ΠΑΘΕΠ) με τους απαραίτητους κλάδους του (προς Διεθνή Αερολιμένα Ελ. Βενιζέλος, εμπορευματικό λιμένα Πειραιά – Ικόνιο, Χαλκίδα, Καλαμπάκα).

Ο άξονας αυτός αποτελεί τμήμα του core TEN-T network (σύμφωνα με τον Κανονισμό 1315/13) καθώς και τμήμα του Orient-East Med Corridor, με στόχο την ολοκλήρωση του εκσυγχρονισμού του έως το 2030.

Πού λειτουργεί το ETCS

Ωστόσο όπως φαίνεται στον ιδιαίτερα αποκαλυπτικό χάρτη που δημοσίευσε σε έρευνα  που πραγματοποίησε το MIIR τον Φεβρουάριο του 2020, η Ελλάδα δεν έχει θέσει σε λειτουργία ή δεν έχει εγκαταστήσει το ETCS σε όλο σχεδόν το δίκτυο.

Ο χάρτης δημιουργήθηκε με βάση τα δεδομένα που αντλήθηκαν για πρώτη φορά από την ΕΡΓΟΣΕ για τα κατασκευαστικά έργα στον ελληνικό σιδηρόδρομο.

Όταν εκπονήθηκε η έρευνα σε όλο δίκτυο του ελληνικού σιδηρόδρομου δεν λειτουργεί σε κανένα τμήμα του το ETCS, ακόμη και στα λίγα σημεία που έχει εγκατασταθεί ήδη ο εξοπλισμός. Πρόκειται για εγκαταστάσεις στα τμήματα ΣΚΑ (Συγκοινωνιακό Κέντρο Αχαρνών)-Κιάτο, ΣΚΑ- Αεροδρόμιο, ΣΚΑ-Τρεις Γέφυρες και Θριάσιο-Ικόνιο, οι οποίες ολοκληρώθηκαν επειδή ήταν ενσωματωμένες στο ευρύτερο έργο κατασκευής του Προαστιακού Σιδηρόδρομου Αττικής, καθώς και δύο μικρότερες στα τμήματα Πλατύ-Θεσσαλονίκη και Οινόη-Χαλκίδα.

Σε όλο το υπόλοιπο δίκτυο, τα έργα για την εγκατάσταση του συστήματος χρονίζουν από το μακρινό 2007, οπότε υπογράφηκαν οι πρώτες συμβάσεις οριζόντιων έργων ETCS σε γραμμές και συρμούς, ή έχουν ενταχθεί σε μελλοντικά έργα, με προθεσμίες συναρθρωμένες με τη γενική διορία (2030) ολοκλήρωσης σε όλο το δίκτυο της ΕΕ.

Αναλυτικά ο χάρτης

Στον χάρτη διακρίνεται με κόκκινο χρώμα οι περιοχές για τις οποίες έχει προγραμματιστεί η μελλοντική εγκατάσταση του συστήματος, τα τμήματα αυτά είναι, Πάτρα – Καλαμάτα,  Πλατύ – Φλώρινα, Στρυμώνας – Αλεξανδρούπολη – Ορμένιο, για τα οποία η εγκατάσταση αναμένεται να ολοκληρωθεί στο μέλλον και μέχρι το 2030.

Το κομμάτι Παλαιοφάρσαλα – Καλαμπάκα έχει προγραμματιστεί για να ολοκληρωθεί ως το 2025 όπως και το κομμάτι Λάρισα – Βόλος και  Θεσσαλονίκη – Ειδομένη.

Τέλος στο τμήμα Κορωπί – Λαύριο δεν είναι ακόμα γνωστό το πότε θα εγκατασταθεί το σύστημα.

Με κίτρινο χρώμα είναι τα τμήματα όπου έχει εγκατασταθεί το ETCS αλλά δεν ήταν λειτουργικό. Αυτά όπως φαίνεται είναι ελάχιστα και πρόκειται για τα Θριάσιο – Κιάτο το οποίο θα είναι λειτουργικό από το 2025 και Πλατύ – Θεσσαλονίκη το οποίο σύμφωνα με την έρευνα αναμενόταν να λειτουργήσει από το 2020.

Με μπλε χρώμα απεικονίζονται οι περιοχές που το σύστημα είναι υπό κατασκευή. Στη συγκεκριμένη κατηγορία υπάγεται το τμήμα Κιάτο – Ροδοδάφνη, Οινόη – Τιθορέα το οποίο ήταν να λειτουργήσει το 2020 και Τιθορέα – Δομοκός το οποίο αναμένεται να εγκατασταθεί το 2023.

Το τμήμα Λάρισα – Πλατύ ήταν προγραμματισμένο να λειτουργήσει το 2020 όπως και το Θεσσαλονίκη – Προμαχώνας.

Τι είναι το ERTMS

Το ERTMS είναι το ενιαίο ευρωπαϊκό σύστημα σηματοδότησης και ελέγχου ταχύτητας που διασφαλίζει τη διαλειτουργικότητα των εθνικών σιδηροδρομικών συστημάτων, εξασφαλίζοντας ένα υψηλό επίπεδο ασφάλειας και μεγαλύτερη χωρητικότητα στην υποδομή. Με λίγα λόγια περισσότερα τρένα μπορούν να κινούνται με ασφάλεια στο δίκτυο.

Τι είναι το ETCS

Το ETCS επιτρέπει τη συνεχή επιτήρηση της μέγιστης επιτρεπόμενης ταχύτητας των συρμών, την αυτόματη προστασία έναντι παραβιάσεων ταχύτητας, καθώς και την αυτόματη ακινητοποίηση του συρμού σε περίπτωση παραβίασης ερυθρού φωτοσήματος. Περιλαμβάνει, ακόμη, την απεικόνιση των ενδείξεων των φωτοσημάτων, που μπορούμε να τα φανταστούμε σαν τα φανάρια στους δρόμους, στον θάλαμο μηχανοδήγησης με ηλεκτρονικά μέσα.

Τι είναι το GSM-R

Όσο για το GSM-R, το σύστημα ραδιοκάλυψης, αυτό αποτελεί ένα ψηφιακό σύστημα επικοινωνίας, το οποίο στηρίζεται στο παγκοσμίως διαδεδομένο και αποδεδειγμένα αξιόπιστο σύστημα κινητής τηλεφωνίας GSM, που καλύπτει όλες τις ανάγκες ασφαλούς επικοινωνίας ενός σύγχρονου σιδηροδρομικού δικτύου.

Τι ισχύει σήμερα

Σύμφωνα με όσα αναφέρονται στο Εθνικό Σχέδιο Εφαρμογής «ΕΛΕΓΧΟΣ – ΧΕΙΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ ΤΟΥ ΣΙΔΗΡΟΔΡΟΜΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ», η EΡΓΟΣΕ από το 2002, έχει ήδη εγκαταστήσει (σε 202,7 χλμ γραμμής) και συνεχίζει να εγκαθιστά σταδιακά στο σιδηροδρομικό ΠΑΘΕ/Π (σε 674,5 χλμ γραμμής) το σύστημα προστασίας συρμών κλάσης Α, το ETCS level 1, ως εποικοδόμημα επί του συμβατικού συστήματος σηματοδότησης.

Συγκεκριμένα, έως σήμερα έχουν ολοκληρωθεί οι εργασίες εγκατάστασης συστήματος ETCS στα τμήματα Κιάτο – ΣΚΑ – Αεροδρόμιο – 3 Γέφυρες, Θριάσιο – Ικόνιο, Πλατύ –

Θεσσαλονίκη.

Το σύστημα ETCS level 1 δεν έχει τεθεί έως σήμερα σε λειτουργία/εκμετάλλευση σε κανένα τμήμα γραμμής, λόγω μη ολοκλήρωσης των απαραίτητων κανονιστικών διαδικασιών (δηλ. δοκιμών, πιστοποιήσεων κλπ.).

Όσον αφορά το τμήμα ΣΚΑ – Κιάτο, όπως έχει ήδη αναφερθεί, το ήδη εγκατεστημένο σύστημα ETCS, δεν είναι σήμερα λειτουργικό λόγω εκτεταμένων δολιοφθορών και βανδαλισμών.

Στο δίκτυο του ΟΣΕ δεν είχε λειτουργήσει ποτέ κάποιο εθνικό σύστημα αυτόματης προστασίας συρμού (σύστημα κλάσης Β).

Συνεπώς, δεν τίθεται θέμα μετάβασης από υφιστάμενο σύστημα κλάσης Β στο σύστημα ETCS που είναι κλάσης Α.

Τελευταία Νέα